Astrologie in de Middeleeuwen
In de Middeleeuwen was er nog geen strikte scheiding tussen astronomie en astrologie. Beide disciplines stonden in een gemeenschappelijke wetenschappelijke traditie.
De astronomie hield zich primair bezig met de beweging van planeten en sterren, de astrologie gebruikte deze gegevens om de invloeden van planeten en sterren op het leven of op gebeurtenissen te duiden en te voorspellen.
In de Middeleeuwen werd astrologie in West-Europa aanvankelijk als heidens beschouwd. Het geloof in astrologie als methode om de toekomst te voorspellen stond op gespannen voet met de christelijke beginselen van de vrije wil en de goddelijke voorzienigheid.
In Oost-Europa bleef de kennis van de Grieken van de astrologische wetenschap wél behouden. Na de opkomst van de islam in de 7e eeuw werden veel oorspronkelijk Griekse teksten door geleerden in het Arabisch vertaald, becommentarieerd en aangevuld.
De astronomie hield zich primair bezig met de beweging van planeten en sterren, de astrologie gebruikte deze gegevens om de invloeden van planeten en sterren op het leven of op gebeurtenissen te duiden en te voorspellen.
In de Middeleeuwen werd astrologie in West-Europa aanvankelijk als heidens beschouwd. Het geloof in astrologie als methode om de toekomst te voorspellen stond op gespannen voet met de christelijke beginselen van de vrije wil en de goddelijke voorzienigheid.
In Oost-Europa bleef de kennis van de Grieken van de astrologische wetenschap wél behouden. Na de opkomst van de islam in de 7e eeuw werden veel oorspronkelijk Griekse teksten door geleerden in het Arabisch vertaald, becommentarieerd en aangevuld.
|
De toenemende contacten tussen de Arabische en de christelijke wereld (een gevolg van de kruistochten en handelsbetrekkingen) leidden ertoe dat de Griekse wetenschap in de 12e eeuw via Arabische vertalingen haar herintrede deed in West-Europa. Belangrijke standaardwerken over de astronomie en astrologie, zoals de Almagest en de Tetrabiblos van Ptolemaeus, werden uit het Arabisch in het Latijn vertaald en daarmee toegankelijk gemaakt voor bestudering.
Arabische geleerden introduceerden ook het astrolabium: in een tijd waarin de klok en de telescoop nog uitgevonden moesten worden werd dit instrument gebruikt voor het bepalen van de tijd en het weergeven van de positie van de hemellichamen op enig moment voor een vaste geografische breedte in het platte vlak. Het astrolabium kan met enige fantasie worden beschouwd als de voorloper van het latere zakhorloge. |
|
Een ander instrument uit die tijd is de hoepelsfeer: een driedimensionale weergave van het universum voor een bepaalde plaats en tijd van de stand van de dierenriem en de stand van de hemellichamen ten opzichte van horizon en zenith. Met name deze hoepelsfeer maakt eenvoudig inzichtelijk wat er precies aan de hemel gebeurt, bezien vanuit de beschouwer.
Hoewel de kerk op haar hoede bleef en herhaaldelijk maatregelen trof om de bestudering en beoefening van de astrologie te verbieden, prevaleerde uiteindelijk toch het standpunt van prominente 13e eeuwse astrologen zoals Albertus Magnus en Thomas van Aquino. Zij zagen de hemellichamen en hun eigenschappen als onderdeel van Gods schepping die de vrije wil van de mens niet aantastte. De sterren en planeten konden wel invloed uitoefenen op het fysieke deel van de mens (lichaam, zintuigen, lusten), maar zij hadden geen vat op zijn geest. “De sterren neigen wel maar zij dwingen niet”.
Hoewel de kerk op haar hoede bleef en herhaaldelijk maatregelen trof om de bestudering en beoefening van de astrologie te verbieden, prevaleerde uiteindelijk toch het standpunt van prominente 13e eeuwse astrologen zoals Albertus Magnus en Thomas van Aquino. Zij zagen de hemellichamen en hun eigenschappen als onderdeel van Gods schepping die de vrije wil van de mens niet aantastte. De sterren en planeten konden wel invloed uitoefenen op het fysieke deel van de mens (lichaam, zintuigen, lusten), maar zij hadden geen vat op zijn geest. “De sterren neigen wel maar zij dwingen niet”.
De middeleeuwse geneeskunde en astrologie tapten vanaf die tijd uit dezelfde bron: de kennis van de Griekse en Arabische geleerden.
Een typisch kenmerk is de temperamentenleer van Empedocles: alles wat bestaat is gemaakt uit de 4 elementen aarde, water, lucht en vuur.
Zij vertegenwoordigen de primaire kwaliteiten droog, vochtig, koud en warm. Hippocrates, de grondlegger van de geneeskunde, verbond de elementen aan de 4 humoren of lichaamssappen: slijm (flegma), zwarte gal (melancholia), bloed (sanguis) en gele gal (cholera).
De Griekse arts Galenus werkte dit stelsel uit tot een systeem op basis waarvan artsen, chirurgen en apothekers eeuwenlang hun beroep uitoefenden. Galenus heeft de temperamentenleer ontwikkeld om het verband tussen het lichaam en het karakter en de mens te verklaren.
Een typisch kenmerk is de temperamentenleer van Empedocles: alles wat bestaat is gemaakt uit de 4 elementen aarde, water, lucht en vuur.
Zij vertegenwoordigen de primaire kwaliteiten droog, vochtig, koud en warm. Hippocrates, de grondlegger van de geneeskunde, verbond de elementen aan de 4 humoren of lichaamssappen: slijm (flegma), zwarte gal (melancholia), bloed (sanguis) en gele gal (cholera).
De Griekse arts Galenus werkte dit stelsel uit tot een systeem op basis waarvan artsen, chirurgen en apothekers eeuwenlang hun beroep uitoefenden. Galenus heeft de temperamentenleer ontwikkeld om het verband tussen het lichaam en het karakter en de mens te verklaren.
De medici uit de oudheid Hippocrates en Galenus met hun kruiden en een geraamte afb. in de Chirurgijnskamer te Enkhuizen
“De anatomische mens” afgebeeld door de Gebroeders Van Limburg: de mens bezien vanuit de 12 dierenriemtekens en de elementenleer.
Astrologie werd in de Middeleeuwen vooral gebruikt om de koning, de hertog, enz. te adviseren over praktische zaken als huwelijken, veldtochten en kruistochten, bij benoemingen, bij ziektes, e.d.
De hofastroloog was veelal tevens alchemist, geneeskundige, kortom een belangrijk raadsheer op vele gebieden van het leven. w.g. Jaap Bankert, Laren Gld. 23-04-2015 |
De eeuwenoude opvatting over de analogie tussen microkosmos en macrokosmos maakte ook deel uit van de kerkelijke leer: de mens is van de grote wereld een afspiegeling in het klein. Astrologisch: “Zo boven, zo beneden”. De mens bestaat uit een vergankelijk lichaam en een onsterfelijke ziel. Het aardse en het hemelse waren weliswaar van elkaar onderscheiden maar ook op elkaar afgestemd. Alles in het leven op aarde behoorde voor de mens in dienst te staan van God en van zijn eer.
Eind 14e eeuw, tijdens het leven van de Gebroeders van Limburg, had de astrologie een belangrijke en machtige plaats verkregen aan de adellijke hoven. Hierbij moet men zich wel bedenken dat de astrologie in dienst stond van de almachtige God en de weloverwogen ordening van Zijn schepping. De hemellichamen zijn door God geschapen en zij volgen de kosmische wetten die door Hem zijn ingesteld. En die Hij naar zijn hand kan zetten om de goeden te belonen en de kwaden te straffen. Bij ieder antwoord van de astroloog zal hij dan ook benadrukken dat iets gebeurt “als God dat wil”. 
|