Brigandine-fragment uit Batenburgse bodem tevoorschijn gekomen
Museum Kasteel Wijchen heeft een Nederlandse primeur in de vitrine
Een bezoeker zag in Kasteelmuseum Wijchen een brigandine-fragment uit Batenburg. Meteen kreeg "Het Woud der Verwachting" de tip om die vondst te gaan bekijken. Johan van Kampen, gemeentelijk archeoloog van het Land van Cuyck, ging er spoorslags heen, maakte de bijgaande foto en stuurde die ons.
|
brigandine-fragment ca.6x2 cm / kasteel Wijchen / foto © Johan van Kampen
Wat is de betekenis van dit brigandine-fragment?
|
|
De afbeelding achter het metalen fragment van een brigandine laat een complete reconstructie van een brigandine zien. De tekst bij de foto meldt dat de afgebeelde brigandine zich in het Philadelphia Museum of Art bevindt. Datering 1570/80. Foto & tekst roepen direct vragen op. Het object lijkt twee eeuwen ouder. Welk onderdeel van zo'n brigandine zien we feitelijk? Met andere woorden: Waar heeft dat fragment gezeten?
Kan de vernageling + verbuiging daarover méér duidelijk maken? Welke expert kan ons dat vertellen? |
Het fragment boeit ons in hoge mate. De metaalkleur doet denken aan brons of latoenkoper ofwel messing. In werkelijkheid is het geoxideerd ijzer, vertelt Johan. De verlichting is debet aan die kleur. Al wisten we toen lang niet alles, toch hielp het kijken en daarna vragen formuleren om erover te kunnen praten met kenners, conservator, bruikleengever of ontdekker van dit brigandine-fragment. De expert archeoloog Peter Kalkman dateert het op 1350-1425 en noemt dit object een 'coat-of-plates' plaatje.
|
Wie kon ons met zekerheid over de herkomst inlichten? Ons kwam ter ore dat dit stuk in Batenburg is gevonden. Na enkele dagen appen en e-mailen, bellen en interviewen kwam Justa Vuister, conservator van Museum Kasteel Wijchen met de verlossende antwoorden. Die zijn in RAAP rapport 9999 uit 2020 te vinden. Het bol gebogen plaatje is deel geweest van een brigandine-pantser. Op p.76 staat de precieze beschrijving plus uitleg over dit in Batenburg opgedolven fenomeen.
Datering tweede helft 14de eeuw. |
|
Kattentoren aan twee grachten
Batenburg kende niet enkel het boven alle bebouwing uitstekende slot met veel torens maar ook de Kruittoren, die als Kattentoren bekend stond. Deze zou deel uitgemaakt hebben van de Bergharense Poort. Die gaf aan de westzijde op de hoek van de Stadswal en de Touwslagersbaan toegang tot de stad, deel van de vroegere ommuring, gelegen aan de Stadswal, Molendijk, Ringdijk en Touwslagersbaan. Tijdens de opgraving zijn vrijwel zeker de resten van de uit historische bronnen bekende Kattentoren aangetroffen. Hij verbond twee grachten die samen kwamen op die locatie. Zo meldt Erik Verhelst in RAAP rapport 9999, 2020. |
Brigandine-fragment bodemvondst te Batenburg drs. Erik Verhelst, RAAP. Gedeponeerd in Archeologisch Depot Gelderland in Museum G.M. Kam Nijmegen
|
Josua de Grave, tekening op papier, grafiet, pen en penseel in grijs, pen in bruine inkt, kaderlijn in pen in bruine inkt 82 x 140 mm. "getekent den i5 9vember 1674. t'húijs te Baten-borgh". privé-collectie Jan Minnema van Haersma de With (collectie De Poll), Voorst.
Conflict-archeologie / discipline in ontwikkeling / op basis van vondsten
|
Brigandine-fragmenten zijn in ons land een grote zeldzaamheid. Tot voor kort beschikten uitsluitend de archeologiedepots in Rotterdam en Amsterdam over geregistreerde bodemvondsten van brigandine-fragmenten. Tot voor kort zeggen we. Want vorig jaar heeft tijdens het brigandine-reconstructie project van "Het Woud der Verwachting" brigandine-expert en archeoloog Peter Kalkman het archeologiedepot van Den Bosch bezocht. Hij heeft uit een collectie niet geïdentificeerde metaalvondsten een selectie gemaakt van brigandine-fragmenten. Bart van Gils, depotbeheerder, bepleit nader onderzoek na de verbouwing.
|
Archeologen die er voor hebben doorgeleerd zien deze vondsten als behorend tot het terrein van de conflict-archeologie. Want zij passen in het bredere perspectief van een gewapende strijd, die uit ettelijke belegeringen, veldslagen, schermutselingen en hinderlagen bestaat. De Gelders-Brabantse oorlog die steeds opvlamde, vond destijds plaats in de periode 1388 -1399 en eindigde in 1399 met de Vrede van Ravenstein, als voor de hand liggende plek voor overleg. Ravenstein was zojuist in bezit van de graaf van Kleef gekomen, lag aan de zuidkant van de Maas tegenover Gelre aan de noordkant.
|
WalRAVEN van Valkenburg stichtte in 1360 kasteel Ravenstein waarbij een nederzetting ontstond, die van zijn halfbroer Reinout al in 1380 stadsrechten kreeg. In 1397 werd de heer van Ravenstein verslagen in de veldslag bij Kleverhamm bij Kleef en raakte krijgsgevangen. Zo kwam Ravenstein vervolgens in Kleefs bezit. Hier vond in 1399 het overleg plaats dat tot vrede tussen Brabant en Gelre leidde, waar 11 jaar eerder de Slag bij Niftrik/Ravenstein woedde.
Johanna van Brabant verleende in ditzelfde jaar - vast met strategische bedoelingen - stadsrechten aan Oss: vrije burgers als schild of pion in het schaakspel tegen een boze buurman. |
|
's-Hertogenbosch De fragmenten die in Den Bosch uit de doos tevoorschijn kwamen, zijn door Peter Kalkman gedateerd op 1350-1450 hetgeen depotbeheerder Bart van Gils bevestigde op grond van contextuele vondsten uit die tijd aan de Brabantse kant van de Maas. Click Brigandine-project 5 Batenborg Batenburg komt de eer toe de eerste vondst van een brigandine-fragment aan de Gelderse kant van de Maas beleefd te hebben. Datering op 1350-1400 is hier op grond van contextuele vondsten cf RAAP al even plausibel. Niftrik / Ravenstein & Grave De Brabants-Gelderse oorlog speelde zich op veel meer plaatsen af. Maar de grootste vernedering voor Brabant zal de Slag bij Niftrik/Ravenstein in 1388 zijn geweest. Brabant en Gelre streden al sinds 1386 bij Grave, dat zelf actief aan de kant van Gelre mee vocht tegen Brabant. Willem van Berchen, kroniekschrijver, vermeldt de heldhaftige vrouwen van Grave. Zo schoot het front geen meter op. Brabant hoopte met een aanval op Nijmegen via een omtrekkende route het Gelderse leger af te snijden van bevoorrading. Stiekem trok een mega groot leger naar Ravenstein. Willem I van Gelre was hierop voorbereid. |
Brabants voetvolk in veelkleurige brigandines voornamelijk vluchtend de Maas over in plaats van vechtend bij Niftrik. Jean Froissart, Chroniques. BnF, Francais 2645, f.326v.
|
Brandhaarden markeren historische conflict-situaties a/d Brabants-Gelderse-Gulikse grenzen
Kaart en uitleg vervaardigd door André Stufkens
|
1371 Slag bij Baesweiler, Brabant tegen Gulik/Gelre:
gewonnen door Gulik/Gelre; hertog Eduard van Gelre gedood; hertog Brabant gevangen 1379 Slag bij Hönnepel, hertogin Mechteld van Gelre tegen hertog Willem I van Gelre; Mechteld vernietigend verslagen 1386 Brabant valt Gelre aan bij Grave; Arnold van Hoemen kiest zijde Brabant; Willem I herovert kasteel Ammersoyen voor Gelre 1388 Slag bij Niftrik, Brabant valt Gelre aan; Brabantse overmacht vernietigend verslagen 1388 Verzoening van Körrenzig; Frankrijk, Bourgondië, Brabant tegen Gelre/Gulik 1397 Belegering van Schönforst 1397 Campagne in de Meierij van Den Bosch tot Eindhoven 1399 Gelre steunt Holland in de strijd tegen West- Friezen, die zich niet lieten verslaan. 1399 Vrede van Ravenstein; stadsrechten voor Oss |
Tot stand gekomen met medewerking van Peter van der Heijden, Peter Kalkman, Johan van Kampen, Rianet Knevel, Marieke Knuijt, Dorine Stijkel, André Stufkens, Justa Vuister. Welbedankt! © Jacobus Trijsburg 2023