Brigandine-project ~ DEEL 4
Brigandines in getijdenboek Les Belles Heures
Vechtjas vereeuwigd door de gebroeders Van Lymborch / Kwestie van blijven zoeken en kijken...
|
Kenden de gebroeders Van Lymborch de brigandine?
Zouden ze die ergens hebben afgebeeld? De zoektocht begon in de Bible moralisé waar ze in 1402-1404 voor Filips de Stoute aan werkten. Je zoekt militairen en vindt een legioen Romeinse soldaten in de verhalen uit het Nieuwe Testament. Zoiets als een brigandine zit daar niet tussen. Dan in het Getekend Getijdenboek dat Eberhard König dateert tussen 1404-1408. In de lijn der verwachting zie je daar exact hetzelfde beeld. |
De volgende poging richt zich op Les Belles Heures
(1405-1408/09) waarin twee voorbeelden staan van brigandines. Bijna voorspelbaar blijkt bij de miniatuur van de moord in 483 op Ursula en 11.000 maagden in Keulen één van de Hunnen in brigandine verbeeld op het schip dat in de Rijn ligt. Hij staat in wapenrusting voor Ursula bij de mast terwijl er een bloedbad plaats vindt. De Ursula-legende wordt op iconische wijze in beeld gebracht, zoals Hans Memling later ook deed. |
Het martelaarschap van Sint Ursula en de elfduizend maagden te Keulen. The Belles Heures of Jean de France, duc de Berry, 1405–1408/1409, Metropolitan Museum, Accession Number: 54.1.1a, fol. 178v.
|
Christus wordt voor stadhouder Pontius Pilatus gebracht en beschuldigd. The Belles Heures of Jean de France, duc de Berry, 1405–1408/1409, Metropolitan Museum, Accession Number: 54.1.1a, fol. 135v
|
|
|
|
Hans Memling, Ursulaschrijn, St.Janshospitaal te Brugge
Op het Ursulaschrijn in het museum Oud Sint-Janshospitaal te Brugge staat op één van de panelen het schip afgemeerd aan de kade in Keulen tijdens de overval door de Hunnen. Dat is door Hans Memling in 1489 geschilderd, dus 80 jaar na Les Belles Heures. Wel frappant om te zien welke overeenkomsten en verschillen deze scene van Hans Memling vertoont met de verbeelding van de gebroeders.
De man in brigandine
Op een ander paneel verschijnt bij de belagers van de 11.000 maagden een man in brigandine. Hieruit blijkt hoe voorbeeldig de keuze van de gebroeders is geweest. Qua positionering en kleurstelling en ook de keuze om juist hem in brigandine af te beelden, iconisch!
|
Onverwachte ontmoeting
De Romeinse gouverneur Pontius Pilatus heft het justitieel zwaard ten teken dat hij een oordeel zal vellen over Jezus die hier voor hem terecht staat op verdenking van opruiing en omverwerping van het Romeinse gezag in Israël. Op zijn vragen geeft Jezus antwoorden die de ingebrachte verdachtmakingen ontkrachten. Pilatus zal zelfs voorstellen om Hem vrij te laten bij gebrek aan bewijs. Rechts van de gouverneur een man met rode hoed in brigandine, van ons uit gezien staat de man links.
Kruisbestuiving of niet?
De zetel van de gouverneur staat op een verhoging en terwijl de leuning eindigt in een soort huif met dakje. De zetel zelf lijkt vervaardigd uit steen met florale elementen die aan acanthusbladeren doen denken, een geliefd ornament in de Romeinse architectuur, die de gebroeders Van Lymborch mogelijk in Nijmegen op tal van plaatsen nog bij bouwresten uit de Romeinse tijd tegengekomen kunnen zijn. Zo ook die typische spaulders die militairen als schouder- bescherming dragen, zoals we bij de gebroeders in nieuwtestamentische voorstellingen vaker tegenkomen. Zo'n spaulder komen we ook tegen bij de man die links van de man in brigandine op het Ursulaschrijn uit Brugge. Zijn spaulder is goed te zien. Zou die ontleend zijn aan Romeinse voorbeelden? Is het navolgen van die elementen uit een cultuur, die toch al meer dan duizend jaar voorbij was, de 'normaalste zaak van de wereld'? Je kunt dit als wensdenken wegzetten, dat belet ons niet die vraag te stellen. 
Boven: Man in brigandine (r.) / spaulder (linksboven). Detail uit Ursulaschrijn van Hans Memling in het St. Janshospitaal te Brugge. Links: het betreffende paneel. www.artinflanders.be
|
Martin Schongauer, schilder, tekenaar, graveur
Een opmerkelijke tekening in het Albertina Museum te Wenen van Martin Schongauer uit de tweede helft van de 15de eeuw toont hetzelfde onderwerp. Opnieuw een schip dat aanmeert, opnieuw aanvallers die het op Ursula en haar 11.000 maagden gemunt hebben. Opnieuw vrij centraal in beeld een man in brigandine, op de rug gezien, nu met lobben aan de brigandine en duidelijk te onderscheiden schouderkappen. Daaruit komen maliën tevoorschijn. Hij steekt met zijn zwaard naar de gekroonde Ursula, waaruit blijkt dat zij een prinses is van koninklijke bloede.
Martin Schongauer (Colmar ca. 1440 - Breisach 2-2-1491), Het martelaarschap van St. Ursula, tekening (detail). Albertina Museum Wenen
Click hier voor Brigandine-project 1 / Click hier voor Brigandine-project 2 / Click hier voor Brigandine-project 3
MET DANK AAN ONZE GEWAARDEERDE PARTNERS BIJ DIT MEESTERLIJKE PROJECT
Het Brigandine-project is mogelijk gemaakt dankzij de gastvrijheid van Kasteel Ammersoyen, de genereuze hulp van Geldersch Landschap & Kasteelen en de financiële ondersteuning van de stichting De Roos-Gesink alsmede de buitengewone bijdrage van het Fonds Cultuurparticipatie in het kader van de regeling Archeologieparticipatie.
Het Brigandine-project is mogelijk gemaakt dankzij de gastvrijheid van Kasteel Ammersoyen, de genereuze hulp van Geldersch Landschap & Kasteelen en de financiële ondersteuning van de stichting De Roos-Gesink alsmede de buitengewone bijdrage van het Fonds Cultuurparticipatie in het kader van de regeling Archeologieparticipatie.
