- Nieuws
- Welkom
- Het Woud
-
Ambachten
- Alchemist
- Ambachtelijk St. Thomas Gilde >
- Bandweven >
- Bier brouwen
- Bode >
- Bontwerker >
- Boog maken
- Borduurwerk >
- Bourrelet maken
- Breien >
- Couvre-chef maken
- Drievingerwant
- Geneeskruiden
- Hoeden maken >
- Hout bewerken >
- Juwelier >
- Kaartweven
- Koperslager >
- Lantaarnmaker
- Leerwerk >
- losse mouwen
- Maliënmaker
- Mandenmaker
- Marktkooplui
- Ondergoed
- Pottenbakker >
- Riemensnijder
- Schilder
- Schoenmaker >
- Schrijver
- Tekenaar met zilverstift
- Tenten maken
- Torenblazer
- Trippenmaker
- Tuigenmaker >
- Wapensmid >
- Weven
- Wol verven
- Ark van Noach
-
Erfgoedbreed
- Aaltense Goor
- Achterhoekse vlag
- Buitenmuseum Lochem
- Cruydthof Ammersoyen
- Emilie und Hans Stratmans Stiftung
- Ere wie ere toekomt
- Heggenvlechters
- Heroïsche heilige
- Icoonlandschap 4
- Klooster Sibculo
- Kracht van kronieken
- Kroonluchter top 100
- Kruidentuin Stein
- Middeleeuwen in scherven
- Nijenbeek kasteelruïne
- Paradijstuin
- Roots of the Queen
- Stad Staverden
- De Hoge Berg, Texel
- De rode ridder
- De eenhoorn achterna
- Wapentableau
- Erepodium Maelwael
- Evenementenarchief
- Gouda 750 jaar Stad
- Getijdenboek
- Hertog Willem
- Historie van Gelre
-
Maelwael Lymborch
- Beeldtaal
- Crécy 1346
- Cryptisch schrift >
- Driekoningen
- Gebarentaal
- Gebr.van Lymborch
- Grassi's schetsboek
- Gulzigheid
- Handschoenen
- Hernoemd tot Van Lymborch
- Kindermoord
- Koudste maand
- Maand van Mars
- 1 Mei - lenterit
- Muzikaal onthaal
- Nieuwjaarsdag
- Nijmegen ca. 1400
- Paard en mens
- Pelgrimskruik
- Profiel-portretten
- Sergent d'armes.
- sprekende kleuren
- Steenbok
- toernooischild
- Valkenjacht vlnr
- Veelzijdige paarden
- Wanten
-
Maria van Gelre
- Jaarboek Kostuum 2019
- Biografie Marie d'Harcourt
- Ceintuur geborduurd
- Bruidsschat op de pof
- Eelt op je knieën
- Eerste Kerstdag
- Engelen bij Maria
- Gebedenboek Maria van Gelre
- Hand van de meester
- Hermelijn
- Hofmakerij in Gelre
- Hortus conclusus
- Houppelande
- Houppelande ontleed
- Imitatio Mariae
- Mariabeeld Renkum >
- Maria van Gelre on tour >
- Maria van Gelre's ceintuur
- Maria van Gelre's kerkschat
- Maria van Gelre's gordel
- Onder de loep nemen
- Paard en tuig
- Parel symboliek
- Pluim op je hoed
- Reinald IV
- Riem onder het hart
- Rozet van parels
- Ten voeten uit
- Zo blank als sneeuw
- Media
-
Onderzoek
- bellenville ook gelders
- Charles d'Orléans >
- DNA & eiwit research
- DNA / eiwit research 2
- Donor onbekend
- Elburg ideaalstad
- Festina lente
- Gouden zegel Karel IV
- Handgebaar
- Het Middeleeuwse Banket
- honi soit qui mal y pense
- In amazonezit
- Kroniek van Froissart
- Laudate
- Maria van Brabant
- Meisje met de parel
- Herder met hoorn
- Midwinterhoorn
- Sint Nicolaas
- Stekeligheden
- Vlindermadonna van dichtbij
- Vorstelijke bontmuts
- Vroom keramiek
- Wat een kers niet vermag
- Personages
- Projecten 2005-22
-
Publicaties
- Catalogus 'Ik, Maria van Gelre'
- Edelman Bedelman
- De gebroeders Van Limburg
- Guillaume Machaut
- Grondleggers schilderkunst
- De hand van de meester
- Jaarboek 2023
- Jaarboek Gelre CXI
- Kastelen in Gelderland
- Maelwael Van Lymborch
- The making of... Magazine 600
- Maria van Gelre 1380-1429
- Middeleeuws koken >
- Negen Besten
- Op reis en aan tafel met Katherina van Kleef 1417
- Stoute schoenen
- Het verleden op je bord
- Het Woud der Verwachting
- Ridders van Gelre >
- Symbolen van Gelre
- Valkenjacht
- Voor het noenmaal..
- Donateur worden
- Contact
- Nieuwsbrief
Januariblad - Les Très Riches Heures - Crécy 26 augustus 1346
Wapengekletter verstoort opzettelijk het vredige Driekoningenbuffet van hertog Jean de Berry
De man met de grijswollen zakmuts kan de briesende paarden in zijn nek voelen, staat bijna op het slagveld. Intussen vallen er doden, wie zijn het en waar gaat het om? Dit zie je op het Januariblad in het getijdenboek de Très Riches Heures. Van links komen ridders te paard ogenschijnlijk door een poort de feestzaal inrijden. Precies dezelfde ridders vechten te voet met hun tegenstanders, die van rechts komen. Links heet in het Latijn sinister en betekent ook boosaardig. Sinister kreeg die betekenis in de kunst als de kant vanwaar het gevaar komt; de vijand komt van links. Betekent dit dat Berry sympathiseert met de strijders rechts? Uitgerekend daar vallen er slachtoffers. De ridderlijke ruiters en de ridders te voet, van links tot in het midden, zijn identiek qua volgorde en kleding, dus domweg tweemaal in beeld; vandaar exact dezelfde wapenrokken. Inmiddels is bekend wie het zijn, waar zij vandaan komen en om welke veldslag het gaat. Tot nu toe houdt men het op de Slag om Troje vanwege een tekst in het opschrift, maar de blazoenen links zijn geïdentificeerd als Engelse ridders tegenover rechts de Fransen c.a. Dit is de Slag bij Crécy 26/27 aug. 1346.
|
Hier in de zaal wist vast iedereen wie het waren. Men kende het verhaal van deze veldslag, dat zat gebeiteld in het collectief geheugen. Dat behoefde géén uitleg. Ook de intimi die die deze miniatuur te zien kregen, kenden het verhaal dat speelde in de jeugd van Berry. Hij was pas zes toen dit gebeurde, maar hij wist nog exact waar, wanneer en wie er afgemaakt werden, én waarom. Het wordt hier alsnog opgedist omdat Jean de Berry dit verhaal hoognodig opnieuw wilde delen. In zijn opdracht was de feestzaal hiermee behangen.
Het was 26 augustus 1346 dat het getalsmatig kleinere leger van de Engelsen tegenover het machtige leger kwam te staan van Frankrijk, Bohemen, Lotharingen. Navarra en op de valreep het leger van Karel IV, de net verkozen Rooms-koning van het Heilige Roomse Rijk. Je zou zeggen, een volstrekt ongelijke strijd. Maar Eduard III, koning van Engeland, pakte het slim aan door een positie op de steile kant van het dal in te nemen, zijn leger op te splitsen in drie divisies elk onder eigen commandanten, de langboogschutters het schootsveld via een onophoudelijke pijlenregen te laten schoonvegen, sneller en met groter bereik dan de Genuese kruisboogschutters bij machte waren. Een volstrekt ongehoorde tactiek was Eduards bevel dat de ruiters hun paarden in een gesloten kraal aan knechten moesten toevertrouwen om te voet met de infanterie mee te vechten. Hun tegenstanders liepen vast met de paarden in het drassige laagten van de rivier de Maye. Zo overwon Edward III met zijn leger de absoluut grotere krijgsmacht van Fransen & hun bondgenoten. |
*) H.W.Koch, Medieval Warfare, London 1978, in de vertaling van jhr. mr. R.C.C. de Savornin Lohman, Het krijgsbedrijf in de middeleeuwen. Radicale verandering in de oorlogvoering, A’dam/Brussel 1980, p. 131-133
**) Uwe Tresp, Die Schlacht bei Crécy 1346. Uit: Kaiser Karl IV. 1316-2016. Erste Bayerisch-Tsechische Landesausstellung. Prag-Nürnberg, 2016. p. 65-67. ***) De identificatie van de wapenschilden, wapenrokken en banieren is ter toetsing voorgelegd aan een expert. Publicatie volgt afhankelijk van een gunstig oordeel. |
Ridderlijkheid was soms ver te zoeken
Kennelijk had Jean de Berry als opdrachtgever van de gebroeders Van Lymborch er veel belang bij dat zij het afstijgen van de ruiters van hun paarden en te voet meevechten ondubbelzinnig zouden documenteren. Om zijn ergernis daarover te kunnen begrijpen, zullen we ons moeten verdiepen in de middeleeuwse regels van de krijgskunst. Etymologisch verwijst ridder naar het werkwoord rijden in het bijzonder te paard! Zodra deze zonder paard het slagveld betreedt, verloochent hij zijn afkomst, verlaagt hij zich tot het voetvolk. In dit licht bezien moeten we bedenken dat de ridderslag krijgen een opleiding en een inwijding vereist. Bij een toernooi hoort de ridder zich te paard te verplaatsen en de lans hanteren tot die breekt. Zijn alle beschikbare lansen gebroken, dan zal hij zijn zwaard gebruiken en liefst te paard. Mocht zijn paard of het paard van zijn tegenstander uitgeschakeld raken, dan kan hij te voet verder vechten met de wapens die beschikbaar zijn. Zo zijn de regels van een tournament of pas-d'armes. De Honderdjarige Oorlog had een kwalijke invloed op de ridders in de strijd. De gruwelijkheden begaan door de strijdende partijen zijn met geen pen te beschrijven. Kroniekschrijver Jehan Froissart heeft wat dit aangaat voor de Engelsen géén goed woord over. Christine de Pisan schreef voor Louis de Guyenne, de Dauphin het boek over ridderlijkheid / Livre des faits d'armes et de chevalerie, om hem respect voor de regels te leren. |
Eerste kanonnen afgevuurd bij Crécy 1346
Het Engelse leger was ook uitgerust met verschillende types buskruitwapens; er waren geweren die ronde, loden kogels afvuurden, ribaudequins die of metalen pijlen of kleine kogels afschoten als een hagelgeweer. en bombarden, een heel vroeg type van een kanon dat metalen kogels met een diameter van 8 tot 9 cm kon afvuren. Via archeologisch onderzoek op het slagveld van Crécy zijn diverse ijzeren kogels aangetroffen die afgeschoten waren door bombarden. Het vuren van de Engelse bombarden droeg nog verdergaand bij tot de heersende verwarring. De Engelse paarden die niet op het slagveld kwamen, hadden daar geen hinder van! Natuurlijk is Berry de Slag bij Crécy nooit vergeten. Grootvader van moederskant, Jan van Luxemburg, koning van Bohemen overleefde de slag niet. Filips VI, koning van Frankrijk, grootvader van vaderskant, werd gevangen en ontsnapte gewond naar kasteel La Broye en stierf kort daarna. Tien jaar later vlamde de strijd weer op. Na de verloren Slag bij Poitiers (1356) is Jean de Berry als gijzelaar naar Engeland gegaan (1360-69) in ruil voor zijn vader Charles V. De Slag bij Crécy en die bij Poitiers waren Frankrijks eerste nederlagen, niet de laatste. Op het moment dat Jean de Berry zich als regent van Frankrijk in deze miniatuur liet portretteren, leek het tij te keren; Berry zag toen als vredestichter kansen. Maar bij Agincourt (1415) is Frankrijk opnieuw verslagen; in 1416 overleed hij. |
15de-eeuwse miniatuur Slag bij Crécy. In de marge links vuurt een kanon een kogel af. Paris, BnF, ms. fr. 2643, f165v. Froissart, Chroniques. NB Herkenbaar door de banieren zien we Fransen links met kruisbogen en Engelsen rechts met longbows; ten onrechte zijn ook Engelse paarden in beeld. Ten opzichte van de andere twee afbeeldingen is deze gespiegeld. Daarom staat kasteel La Broye links en vluchten de verliezers die kant op.
Stripverhaal van de Slag bij Crécy, waarop links Engelsen, rechts Fransen c.a. te voet strijden
Boven vlnr paarden zonder ruiters toevertrouwd aan twee knechten, molen vanwaar de Engelse koning Eduard III (kroon) de Slag bij Crécy gadeslaat. Onder vlnr Engelse kroonprins (pluimen), manschappen, boogschutters met longbows, Franse koning Filips VI (kroon) omringd door manschappen, rechtsonder Boheems koning Jan de Blinde (kroon) met zwaard door manschappen begeleid, rechtsboven verlaat Roomskoning Karel IV (kroon) te paard het slagveld. Uit: Paris, BnF, ms. fr. 2651, fol. 189, Froissart, Chroniques (1398?). Rechts kasteel La Broye waar Filips VI zich gewond terugtrok. NB In de lucht azen zwarte raven als voorboden van de dood.
Het januariblad is met vele andere miniaturen in de Très Riches Heures in opdracht van Jean de Berry door de gebroeders Van Lymborch geschilderd. Het getijdenboek was nog onvoltooid toen Jean de Berry en de gebroeders overleden waren. Driekwart eeuw later kwam het dankzij andere opdrachtgevers en kunstenaars gereed, maar bleef eeuwen in privé bezit. Tenslotte dook het in de 19de eeuw op in Frankrijk en ging deel uitmaken van de collectie in Musée Condé, te Chantilly. Sindsdien kwam het langzamerhand in de openbaarheid en uiteindelijk gelukkig in het collectief geheugen. Nog altijd is er vrij veel onbekend en blijft dit magistrale manuscript het onderzoeken waard.
|
De wetenschap heeft tot op heden over de veldslag niets meer te melden dat dan hier de Slag om Troje is afgebeeld, aangezien onder de teksten die bovenin het achterdoek geschilderd zijn in de allerlaatste tekst het woord Troje werd herkend. De levende geschiedenis groep “Het Woud der Verwachting” en de stichting Maelwael Van Lymborch Studies zijn een project gestart om tot transcriptie en vertaling van die teksten te komen. Meer info hierover op de MVLS-website.
Om en nabij de helft van de letters / woorden is intussen thuisgebracht. De werkgroep wil op termijn het resultaat publiek maken, hopelijk gaat dit lukken via de Maelwael Van Lymborch Studies 3 (2024). |
© Jacobus Trijsburg, 31-8-2022 ~ Met oprechte dank aan André Stufkens, Guus van Breugel, Bertus Brokamp, Hans Busio, Trudie Demoed, Maarten van Driel, Marinus Flokstra, Ben van der Hargh, Jaap Hogendoorn, Anno Huidekoper, Peter Kalkman, Antoinette Kluwer, Rianet Knevel, Eberhard König, Renaud Milis, An Moonen, Arthur de Nies, Klaas Padberg Evenboer, Elise Seesing, Guy Schokking, Aebele Trijsburg, Remi Vredeveldt, Bas Wensink, Johanna Maria van Winter, Anton C. Zeven en Rob van Zijll de Jong.