De laatste vorstin... DEEL 2
Tekening in kleur van het praalgraf van Johanna van Brabant bleef bewaard
Praalgraf van Johanna van Brabant in de Karmelietenkerk te Brussel. Op het voetstuk staan in spaarnissen 20 personages met hun blazoen. Zij representeren haar illuster voorgeslacht. Zij ligt op haar beeldschone wapenkleed met de gouden Brabantse leeuw ter hoogte van haar rechterschouder en aansluitend de Limburgse leeuw. Sinds 1288 staan zij op het gekwartierd wapenschild van de Brabantse hertogen.
Op zoek naar een portret van Johanna van Brabant vond Christian Clauss een pentekening in kleur in Brussel in de KBR waarop haar praalgraf is afgebeeld. Filips de Goede liet de tombe in 1458 maken. Johanna, de laatste vorstin van haar geslacht, regeerde 41 jaar als hertogin van Brabant en Limburg.
Zij heeft een onuitwisbare indruk achter gelaten, maar hoe zij er precies uitzag blijft toch gissen.
Zij heeft een onuitwisbare indruk achter gelaten, maar hoe zij er precies uitzag blijft toch gissen.
Hertog Jan I won de Slag bij Wöringen 5 juni 1288. Gekwartierd wapen met Lymborch en Brabant (detail) / Codex Manesse (Große Heidelberger Liederhandschrift), fol. 18r
Funerair heraldisch vertoon
De laatste mannelijke afstammeling uit een edel geslacht werd vroeger begraven met zijn wapenschild, soms gebroken, in de kist. Ook werden (volgens de overlevering) zegelstempels daarin gelegd, ofwel werden zij vernietigd. Hoewel Johanna van Brabant de laatste vorstin was uit de rij van hertogen van Brabant en Lymborch, toch is het onwaarschijnlijk dat bij haar uitvaart het wapenschild gebroken met haar mee begraven zal zijn in de Karmelietenkerk te Brussel. Niettemin ligt zij hier wel op haar wapenmantel met gekwartierd de wapens van Brabant / Limburg. |
Johanna van Brabant, sculptuur in opdracht van Filips de Goede, hertog van Bourgondië. Antonio de Succa tekende haar tombe in 1602. Bij het bombardement van Brussel door de Fransen ging deze in 1695 verloren met de verwoesting kerk en klooster van de Karmelieten.
|
Karmelietenklooster te Brussel voor de verwoesting in 1695, Reinier Blockhuizen naar Lucas II Vorsterman naar Jacob van Werden.
|
Bombardement 13, 14 en 15 augustus 1695 door het leger van Lodewijk XIV van Frankrijk leidde tot de grootste brand in de geschiedenis van Brussel; de Karmelietenkerk stortte in.
|
Jehanne Contesse de Soisson
De gisant op haar praalgraf blijkt niet uniek te zijn maar
vertoont sterke overeenkomst met familieleden dichtbij en veraf. Absoluut onderscheidend is haar wapenkleed. |
Jeanne van Henegouwen (1323-1350), gravin van Soisson, dame de Beaumont, femme de Loys de Chatillon, comte de Bloys
|
|
Aan de voeten van de drie dames symboliseren hondjes trouw en/of waakzaamheid. 
Johanna van Brabant (1322-1406) afgebeeld als gisant, liggend met biddende handen op haar tombe, door Anthonio de Succa in 1602 getekend. Hij geeft in detail de toepassing van hermelijn weer op de plastron en als zoom, voorbehouden aan koningen, hertogen en kerkvorsten.
|
Margaretha van Brabant (1323–1380) (zuster van Johanna van Brabant) - haar man: Lodewijk van Male, graaf van Vlaanderen (1330-1384) - zijn dochter: Margaretha van Male (1350-1405), hertogin van Bourgondië, volgt (in naam) Johanna van Brabant op als hertogin van Brabant en Limburg
|
Op verzoek van de redactie onderzocht Rianet Knevel de tekening die Antonio de Succa in 1602 van de gisant van Johanna van Brabant maakte. Ook de gekleurde pentekening die Charles van Rietwijck in 1641 van Johanna's tombe vervaardigde. Zij vat haar bevindingen samen in de volgende bijdrage:
|
1. Johanna sterft in 1406 maar haar grafmonument is pas in 1458 gemaakt. Dat zie je terug in haar kleding want die spoort niet met de mode in 1406. Zij draagt haar haren in lange vlechten die in lussen zijn opgenomen. Ze zijn duidelijk vastgezet over haar voorhoofdsdoek/ of voorhoofdsband. Dat komt vaker voor. Ze draagt een guimpe of wimpel, kindoek als een halsbedekking, zoals bij oudere vrouwen gebruikelijk was en ook bij een weduwe die niet wilde hertrouwen. Haar sluier heeft een geschulpte rand. Die zien we veel tegen de helft van de 15e eeuw. Zie de portretten van het bruidje van Arnolfini en van Margaretha van Eyck. (afb. 2 / 3) Dat zijn meestal meerdere lagen over elkaar die allemaal een geschulpte rand hebben. Die rand lijkt niet aangezet maar ingeweven te zijn geweest. |
2. Giovanni Arnolfini en zijn vrouw (detail). Jan van Eyck, 1434. Olieverf op eikenhouten paneel. The National Gallery, Londen.
|
3. Margaretha van Eyck, Jan van Eyck, 1439. Portret (detail). Olieverf op paneel. Groeninge Museum, Brugge.
|
4. De aanbidding van het Lam Gods is een religieus veelluik van de gebroeders Hubert en Jan van Eyck, voltooid omstreeks 1432. St.Baafskathedraal, Gent
|
4. Maria met dubbele mantelspeld met ketting ertussen. Fragment uit "Het Lam Gods". Van sleutelbeen tot sleutelbeen en afhangend achter haar handen langs zien we de sluiting van haar mantel die zij als bovenkleed draagt. Het bestaat normaal gesproken - en dat blijkt ook hier het geval te zijn - uit twee rijk versierde spelden verbonden met een ketting. Zie ook Anne de France (afb. 7) |
|
5. De binnenzijde van de mantel onthult geen info over de voering van de mantel. Geen staartjes die hermelijn verraden (opzettelijk afwezig). Geen vlakverdeling die een andere bontsoort aan kan duiden. De tint kan net zo goed alleen schaduw van een binnenkant zijn als een aanduiding voor een grijze of lichtbruine bontsoort of een middentint wollen stof. De plooien zijn tamelijk rond, maar niet grof. Dat duidt op een stof met enige stevigheid maar niet met heel veel volume. |
|
|
6. Ze draagt een cotte hardi met opzettelijk te lange mouwen die half over haar hand vallen en waarvan de ondermouwen met een hele rij knoopjes gesloten zijn. Het verlengen van de mouwen van de cotte hardi met een kelk- of bekervormige bedekking van de handen was bedoeld om blanke handen te houden. Om te voorkomen dat ze door zonlicht bruin zouden worden. 7.Over haar cotte hardi draagt ze een surcotte ouvert waarbij het voorpand tussen de grote armsgaten een verstevigd front heeft (bijna corsetachtig), hier bedekt met hertogelijk hermelijn. Dat bleek vaak een beetje als een skischansje naar voren te steken. Bij Johanna is er geen rand met juwelen zoals die Anne de France wel heeft. Ook Anne heeft dubbele mantelspelden met koord of ketting ertussen. |
|
8. Door de diepe armgaten is het heupgedeelte van de cotte hardi zichtbaar. We zien een stukje van de ceintuur die ze onder haar surcotte maar over haar cotte hardi draagt. Het hermelijnen lijfje van haar surcotte laat zich goed onderscheiden. En we zien hier links (voor haar rechts) een met wit afgezoomd split waar de dame haar hand doorheen kon steken naar een tasje dat zij onder haar cotte hardi droeg. Zo’n zelfde split zat ook aan de andere kant maar dat kunnen wij niet zien omdat zij haar, expres veel te lange, rok van de surcotte ouvert opgetrokken heeft en onder haar linker elleboog klemt.
|
9. De zoom wordt daar opgetild en we zien de rand hermelijn die langs de zoom is gezet. Zie onderaan hoe de hondjes daar nieuwsgierig tevoorschijn komen. Schoenen zijn onzichtbaar. |
10. Haar wapenmantel is zo te zien in vier kwartieren opgedeeld voor haar wapenschilden: Brabant (1+4) en Limburg (2+3). Brabant zwart met de gouden leeuw en Limburg zilver (= wit) met de rode leeuw.
Het witte hermelijnen lijfje van haar surcotte ouvert steekt duidelijk omhoog en werpt een schaduw op haar rok.
De schilder die de tekening met gouache heeft ingekleurd had kennelijk geen idee van de kleding die zij droeg want het dessin van de surcotte ouvert en de cottehardie zijn hier hetzelfde. Dat is hoogst ongebruikelijk, Zoiets heb ik nog nooit gezien. Het motief doet mij denken aan de rand borduurmotieven op de kussensloop van Maria van Gelre. Er is te weinig vergelijkingsmateriaal om iets zinnigs over dat motief te zeggen. w.g. Rianet Knevel
Het witte hermelijnen lijfje van haar surcotte ouvert steekt duidelijk omhoog en werpt een schaduw op haar rok.
De schilder die de tekening met gouache heeft ingekleurd had kennelijk geen idee van de kleding die zij droeg want het dessin van de surcotte ouvert en de cottehardie zijn hier hetzelfde. Dat is hoogst ongebruikelijk, Zoiets heb ik nog nooit gezien. Het motief doet mij denken aan de rand borduurmotieven op de kussensloop van Maria van Gelre. Er is te weinig vergelijkingsmateriaal om iets zinnigs over dat motief te zeggen. w.g. Rianet Knevel
11. Gisants van Johanna van Brabant (†1406) en van Willem van Brabant (†1410). Tekening Anthoine de Succa uit zijn "Mémoriaux" 1602.
Voor het begin van De laatste vorstin... DEEL 1 CLICK HIER