schetsboek inspiratiebron

De' Grassi's schetsboek als inspiratiebron voor Gebr. van Lymborch

Vonden de Gebroeders hun voorbeelden bij Visconti's topkunstenaar?

Historia Plantarum, Giovannino De' Grassi, Salomone Provenienza Italia. Lombardia 1395 - 1400 Ms. 459, f.165r

Begerige spin in een kunstweb

De puntlengte van rode poulaines moet matchen met de hoge status van de drager. Vooral qua uiterlijk èn in deze vorstelijke houppelande lijkt Jean duc de Berry meesterlijk jong geportretteerd. Wat voor spel er met de wezel op de mouw en de vogel op de hand wordt gespeeld is ons niet bekend. De speler lijkt het spel met genoegen te spelen.

Psalm 118 met Gian Galeazoo Visconti in een cartouche en de Almachtige op zijn zetel door Giovannino de' Grassi, in het Getijdenboek van Visconti, 14de eeuw, papyrus

Giovannino dei Grassi (ca. 1340 - 1398) werkte voor de eerste hertog van Milaan, Gian Galeazzo Visconti. Hij verluchtte diens Getijdenboek, was architect bij de Dom van Milaan, concipieerde muurschilderingen voor Visconti's paleizen. Hij was een fenomenaal kunstenaar en een toonaangevend Lombardisch representant van de Internationale Gotische Stijl.

Milaan (Visconti) hoorde evenals
Londen (Plantagenet), Praag (hofstad van de keizers) en Parijs (Valois) tot Europa's culturele centra, waar de Internationale gotiek de meest prestigieuze stijl was. Het komt erop neer dat de Gebroeders van Lymborch via hun aanloop bij Filips de Stoute gevolgd door hun langduirig dienstverband bij Jean de Berry

vanzelf kennis konden maken met De' Grassi's oeuvre. De vrouw van Visconti was immers de zus van de hertogen van Berry en Bourgondië. Visconti's dochter Valentina was met Louis d'Orléans gehuwd, broer van de Franse koning Charles VI.
Zij waren de ouders van Charles d'Orléans. Pater familias / mecenas Jean de Berry zat als een begerige spin in een uitgebreid kunstweb.

De Gebroeders van Lymborch lieten zich inspireren door het schetsboek van Giovannino de' Grassi bij de invulling van het decemberblad van in de kalender van Les Très Riches Heures, zoals hier te zien is. Hoewel
Millard Meiss betwijfelt of de' Grassi het neerleggen van het zwijn door de jachthonden zelf in zijn schetsboek vereeuwigde, het is wel door de Gebr. hergebruikt. Nieuwsgierig geworden naar dit schetsboek uit Bergamo was een digitale Italiaanse kunstreis snel geregeld. Diverse andere dieren zijn in beeld die in hun werk figureren. Hierbij een voorlopig overzicht.

Pagina f. 17r uit het schetsboek van Giovannino de' Grassi, Ms VIII 14 Taccuino di disegni (modellenboek), Italië, eind 14de eeuw, tekeningen door o.a. Giovannino dei Grassi

Wat Giovanni de' Grassi 'panter of luipaard' noemt, noemen wij 'cheetah'

Aanbidding door de Drie Koningen in de Très Riches Heures, Musée de Condé, Chantilly

Afbeelding boven:
Dit blad uit de British Library is toegeschreven aan het atelier van Giovannino de' Grassi. Cheetah's van de Gebroeders van Lymborch bij de Aanbidding door de drie koningen kunnen door tekeningen in Grassi's schetsboek zijn geïnspireerd. Voor zover wij kunnen vaststellen zijn het géén kopiëen.

Afb boven:
Deze bladzijde uit het schetsboek van Giovannino de' Grassi vertoont opnieuw een cheetah. Uit het feit dat op dezelfde bladzijde een hertekalf is afgebeeld, komt het karakter van het schetsboek goed naar voren.

Voorbeeld van zijn fascinatie voor beweging

Bij de ontmoeting van de Drie koningen bevinden zich ook twee cheetah's, TRH

Diversiteit in gebruik van voorbeelden van Giovanni de' Grassi

De Gebr. van Lymborch hebben de zwijnenjacht op het decemberblad in de 'Très Riches Heures' naar de
bekende tekening uit het schetsboek van Giovannino de' Grassi gekopieerd en met twee honden uitgebreid. Ook de geit die zich krabt bij de 'Aankondiging van de herders' uit Les Belles Heures lijkt een perfecte kopie.

Maar bij de cheetah's komt geen sprekend evenbeeld voor, Dat geldt ook voor de hazewindhonden. Geen kopieën al scheelt het weinig. Missen we voorbeelden die wij nog niet hebben kunnen opsporen? Of mogen we er vanuit gaan dat de Gebroeders bij het zien van werk van De' Grassi zich hooguit lieten inspireren?

Hazewindhond bij Gebroeders van Lymborch en bij Giovanni de' Grassi

Afbeelding links:
Op het januariblad van de kalender in de Très Riches Heures staat rechts onderin een type hazewindhond. Die krijgt van één van de dienaren iets lekkers toegestopt.

Afbeeldingen midden en rechts:
Twee tekeningen in het Teylers' Museum te Haarlem verbeelden hazewindhonden, de ene zittend, de ander staand zijn aan Giovannino de' Grassi toegeschreven.

Aankondiging van Jezus' geboorte aan de herders in de velden van Efratha

Aankondiging aan de herders. Les Belles Heures, Metropolitan Museum of Arts, New York

Links- en rechtsboven: Bij de aankondiging aan de herders in Les Belles Heures ligt een hond die er niet echt bij hoort. Bij een kudde verwacht je geen jachthond, honden die we bij bosjes zien in het schetsboek van De' Grassi.

MS M.638, fol. 25v The Morgan Library and Museum, New York

Historia Plantarum, Giovannino de' Grassi, Salomone Provenienza: Italia. Lombardia Data: 1395 - 1400 (Circa) Ms. 459 Folio 55r

Boven: krabt een geit zich met zijn rechterachterpoot bij het rechteroor. Historia Plantarum, de' Grassi Dezelfde pose komt voor in LBH , een beeldcitaat?

Links: Geit vreet de onderste blaadjes van een boom, detail uit The Morgan Bible, als beeldcitaat in LBH?
Experimenteren lag ze beter dan klakkeloos kopiëren.

Schetsen van leeuwen naar het leven getekend door Giovannino de' Grassi

Hertog Willem I van Gelre hield leeuwen op het Valkof in Nijmegen. Er was een speciale leeuwenmeester die ze verzorgde. De Gebroeders Van Lymborch zullen ze
gezien hebben. Het aantal leeuwen in hun werk lijkt bijna onbegrensd. Ze komen in grote aantallen voor.

Niettemin komen hun leeuwen minder natuurlijk over dan de schetsen van Giovannino de' Grassi die naar het leven zijn getekend. Hun leeuwen zijn iconisch en hebben een specifieke verschijningsvorm, zijn steeds onderdeel van een verhaal waarin zij een rol spelen.

Iconische leeuwen van de Gebr. van Lymborch spelen een rol in elk verhaal

Getekend Getijdenboek (detail).

Alle overige afbeeldingen komen uit Les Belles Heures, MeMo NY.