Guillaume Machaut

Ferrell-Vogüé Machaut manuscript

Legendarisch meesterwerk na 650 jaar eindelijk openbaar

Hoewel Jean de Berry's verzameldrift van kunst, poëzie en muziek ongekend was, gaf hij Gaston Phaebus een uniek handschrift van Guillaume de Machaut cadeau. Dit als beloning voor diens hulp bij zijn huwelijk met Jeanne de Boulogne:
een prestigieus meesterwerk als loon in natura.
Gaston, graaf van Foix, was haar voogd.

Zij was pas 11 jaar, hij 49, maar of zij ooit het bed met Berry heeft gedeeld? Door met haar te trouwen kreeg Berry haar erfdeel in handen, zoals de graafschappen Auvergne en Boulogne. Zo voorkwam hij dat zijn schoonzoon Bernard d'Armagnac Jeanne's erfdeel kon verkwisten.
Bron: o.a. Franse Wikipedia van Jeanne d'Auvergne

Huwelijksverdrag van Jean de Berry en Jeanne de Boulogne et d'Auvergne, te Riom. Detail met gestyleerde letter. Nationaal Archief Frankrijk, AE/II/411

Mecenas Jean de Berry en zijn dichter-componist Guillaume de Machaut

Gaston Phaebus, graaf van Foix, bezorgde dit manuscript aan de koningin van Aragon. Zij gaf het hem niet terug. Vervolgens verdween dit manuscript in de nevelen van de tijd.
Pas in 2015 kreeg het publiek het meesterwerk te zien toen het via het verzamelaarsechtpaar Ferrell in facsimile verscheen.

Nu kan het manuscript ook zelf onderzocht worden in het Corpus Christi College aan de Universiteit van Cambrigde, een voorrecht voor experts die het nader willen bestuderen.
Met Jean de Berry als mecenas in beeld zag Hubert Hendriks aanleiding om hier aandacht aan te schenken in zijn navolgende bijdrage.

De eerste complete polyfone mis in de geschiedenis LA MESSE DE NOTRE DAME is van de kanunnik Guillaume de Machaut te Reims

Jean, duc de Berry en Guillaume de Machaut

door Hubert Hendriks

Ferrell-Vogüé Machaut Manuscript

Het Machaut Manuscript

De schitterende werken van onze Nijmeegse gebroeders van Lymborch voor Jean, duc de Berry kwamen tot stand in de jaren dat de duc al boven de zestig was. Tijdens zijn zeker voor die tijd lange leven had de hertog al heel wat meegemaakt en verzameld voordat hij de jonge broers leerde kennen en hen vroeg voor hem te werken.
De duc was een vooraanstaand lid van de koninklijke familie en als zodanig mocht hij toehoorder zijn van zowel wereldse als kerkelijke poëzie en muziek op hoog niveau. Ook deze kunstvormen prikkelden zijn verzamelwoede en zo legde hij een collectie aan van fraai gemaakte muziekinstrumenten. Hopelijk liet hij daar musici op spelen maar daar weet ik vooralsnog weinig van.
Een van de geliefde artiesten aan de hoven van Frankrijk en Bourgondië in de 14e eeuw was de in 1377 gestorven Guillaume de Machaut. Deze componist, dichter en uitvoerend artiest was een graag geziene gast bij de duc de Berry. Het zou de duc niet zijn als daar niet iets moois uit ontstond. Machaut droeg rond 1360 “Dit de la Fonteinne amoureuse” aan Jean de Berry op.
Bovendien kreeg de duc een rijk geïllustreerd manuscript met de werken van Guillaume Machaut als eerste eigenaar in zijn bezit. Zowel zijn poëtische teksten als zijn composities zijn daarin opgetekend en van prachtige illustraties voorzien. 390 pagina’s waarvan 118 met fraaie miniaturen. Zoveel werken van een componist en dichter in één manuscript is in die tijd nieuw en Machaut is een van de weinige componisten uit de 14e en 15e eeuw waarvan daardoor zo vele werken bewaard zijn gebleven.

Guillaume de Machaut, Prise d'Alexandrie, Reims ca. 1372

Messe de Notre Dame

Naast gedichten, wereldse ballades, lais en motetten staan zijn religieuze werk en de volledige polyphone setting van zijn beroemde Messe de Notre Dame in dit manuscript.
De illustraties zijn zowel kerks als werelds met ridders en romantiek naast mythologie en biologie.
Men schat het werk 1370 - 1372 en gekalligrafeerd onder supervisie van Machaut zelf. Het bestaan van dit manuscript was weliswaar bekend maar eeuwenlang was de bewaarplaats mysterieus waardoor dit werk bijna mythische proporties kreeg.

Tournament in Machaut manuscript BNF fr 1586 56v

Nijmegen, oktober 2018
Hubert Hendriks

Wereldwijde zwerftocht

Pas in 2015 kwam het werk beschikbaar voor studie en publicatie. Gelukkig bestonden er enige kwalitatief anders uitgevoerde manuscripten waardoor het merendeel van het repertoire van Machaut toch bekend kon worden.
Dit luxueus uitgevoerde manuscript van Jean duc de Berry gaf hij aan graaf Gaston de Foix met de bijnaam Phoebus vanwege zijn mooie uiterlijk. Ondanks hun gewapend meningsverschil in 1382 bleven zij hun aandacht voor kunst en litteratuur delen. Gaston gaf zelf een beroemd geworden manuscript ‘Le Livre de Chasse’ uit en leende het Machaut manuscript uit aan Yolande de Bar, koningin van Aragon. Hij heeft het manuscript echter niet terug gekregen waardoor het in het bezit kwam van koning Alfonso de grootmoedige, haar kleinkind.
Dan verdwijnt het manuscript uit het gezichtsveld totdat het in de 19e eeuw bij de familie Vogüé in bezit komt, in de Nazitijd weer verdwijnt totdat het in 2000 door het verzamelaars echtpaar Ferell wordt verworven. Zij stelden het manuscript ter beschikking aan de openbaarheid zodat er in 2015 een uitgebreide publicatie kon verschijnen met een facsimile uitgave.
Duc de Berry was met zijn gevoel voor artisticiteit en kwaliteit de eerste bezitter van het luxueus uitgevoerde verzamelde werk van een van de grote en invloedrijke componisten uit de muziekgeschiedenis Guillaume Machaut. Maar goed dat hij met dat ontwikkelde gevoel ook oog had voor het talent van onze Nijmeegse gebroeders van Lymborch.

Ferrell-Vogüé Machaut Manuscript

Moeder natuur presenteert haar kinderen aan Guillaume de Machaut:
gevoel, welsprekendheid en muziek

Het Ferrell-Vogüé Machaut Manuscript verscheen in 2015 in facsimile

Prestigieuze prijs voor de facsimile uitgave Ferrell-Vogüé Manuscript

KLIK HIER voor de originele Engelse tekst

De prestigieuze AMS Award ging in 2015 naar de auteurs van de uitgave van het Ferrell-Vogüé Machaut Manuscript.
AMS (= American Musicological Society) lauwerde Carla Shapreau, en co-auteurs Lawrence M. Earp van de Wisconsin-Madison Universiteit en Domenic Leo van de Duquesne Universiteit met deze Award.

De facsimile is uitgebracht door het Digital Image Archive of Medieval Music, University of Oxford.
Het manuscript is uitsluitend voor studiedoeleinden te raadplegen bij het Corpus Christi College, University of Cambridge.

Genoemde auteurs bezorgen ons een nieuwe kijk op
de geschiedenis van de legendarische middeleeuwse codex van Guillaume de Machaut (c. 1300—77).
Velen zien hem als de grootste Franse componist en dichter van de 14de eeuw.

Dankzij Shapreau’s bijdrage is het meest duistere hoofdstuk in de geschiedenis van dit manuscript aan het licht gekomen.
Toen de Nazi's in Europa aan de macht kwamen, is het manuscript reeds in oktober 1940 in beslag genomen van de eigenaar, Georges Wildenstein in Parijs.
De Nazi's brachten het over naar Duitsland en lieten het later voor de zekerheid onderduiken op het platteland toen de oorlogsdreiging toenam. In de zomer van 1945 ontdekte het Amerikaanse leger het Machaut manuscript. Het bleek in een klooster in Beieren verstopt te zijn in een geheime bewaarplaats tussen geroofde muzikale objecten. In 1949 ging het manuscript naar Frankrijk en kon het aan de ware eigenaar teruggegeven worden.

Shapreau is conservator bij het Department of Music’s Salz Collection of Stringed Instruments. Bij het Instituut voor Europese Studies is zij Senior Fellow en doet rechten. Zij onderzoekt muziek gerelateerde verliezen in de Nazi-tijd en verwante kwesties.

Guillaume de Machaut haatzaaier bij de Jodenvervolgingen in zijn tijd

Hoe bevreemdend om te horen dat Machaut's meesterwerk in WOII via de Nazi's praktisch verdween, en anderzijds te lezen dat Machaut persoonlijk een negatieve rol heeft gespeeld bij de Jodenvervolging in zijn eigen tijd.
Hij was kanunnik in Reims en lid van de clerus. Toen in Europa de pest rondwaarde, beschuldigde hij de Joden ervan dat ze de bronnen hadden vergiftigd.

Door de Joden te demoniseren zijn zij vervolgd en eindigden zij op de brandstapel. Zelfs vorsten die naar hun eigen regelgeving de Joden zouden beschermen, kwamen niet voor hen op. Elk bewijs ontbrak, maar de alles verwoestende pest trof de Joden in mindere mate. Dat kan komen door de Joodse spijs- en reinheidswetten. Immers ratten die op afval afkwamen, hadden de vlooien bij zich met ziektekiemen.

Eenderde deel van de Europese bevolking stierf aan de pest.
Intussen belandden de Joden op de brandstapel, zoals we zien in een eigentijdse miniatuur hierboven. Guillaume de Machaut mag dan als dichter en musicus een kei zijn geweest. Niettemin ziet het er naar uit dat hij persoonlijk een bijdrage leverde aan de Jodenvervolgingen in de Middeleeuwen met zijn ongegronde beschuldigingen.
Bron: Wikipedia over Machaut