Randolf van Hoekelum

Randolf van Hoekelum, Jagermeester van Gelre

De jagermeester van Gelre speelt een rol die hem op het lijf geschreven is. Boogschieten doet hij zelfs te paard met de speciale boog die hier is te zien.

Gelre's jagermeester voert boogschutters aan

Randolf van Hoekelum, Gelre's jagermeester, mag op vier boogschutters rekenen, als zijn groep in Gouda aansluit bij het Gewapend Escorte. Bij de kleurstelling is gekeken naar het Livre de la Chasse, het Jachtboek van Gaston Phébus, graaf van Foix. Het boek ontstond in 1387/89 en biedt een schitterend overzicht van alles wat in de praktijk van het jagen aan de orde kwam.
Van belang is het feit dat er twee verschillende soorten bogen in gebruik waren, de kruisboog en de lange boog. Bij onze boogschutters is de lange boog favoriet.

Kleurstelling biedt een ruime keuze

In het Livre de la Chasse dat ons uitgangspunt vormt, is sprake van veel variatie wat kleur betreft. De kleur groen blijkt onder de boogschutters, naast bruine en grauwe tinten, zeer gangbaar.
Onze boogschutters sluiten zich aan bij het Gewapend Escorte en doen mee aan het Brigandine-project. Dit heeft ertoe geleid dat drie van de vijf boogschutters in Gouda voor het eerst in brigandine verschijnen. Deze wapenrusting is in het Jachtboek van Gaston Phébus niet aangetroffen. Het lijkt logisch om tijdens een jacht geen wapenrusting te dragen. Ridders dragen bij de jacht ook geen harnas!
Maar in andere bronnen waar boogschutters aan gewapende conflicten meedoen, zijn zij wel in wapenrusting aanwezig. Deelname aan een stoet biedt een gerede aanleiding om voor een aankleding in vol ornaat te kiezen met een maximum aan imponerend vertoon.

Slag bij Brest, 1342. BL Royal 14 E IV f. 224. France, (Lille?) of Lage Landen (Brugge?). Master of the Vienna and Copenhagen Toison d’Or (toeschr.)

Van Hukilheim tot Hoekelum

In 1396 beleende hertog Willem I Randolf met het goed Hoekelum en het daaraan verbonden ambt van jagermeester van Gelre dat hij als erfelijk ambt kreeg. Oorspronkelijk
komt het geslacht Van Hoekelum uit het graafschap Kleef. Een bron uit 814 noemt Hukilheim in de Duffelt, een naam die verbasterd zou kunnen zijn tot Hoekelum. Die plaatsnaam bestaat uit de delen hukila = hoogte en heim = nederzetting. De naam is eindeloos verhaspeld, zoals blijkt:
Hokelem/1273 (Goch/Weeze)
Hoklem/1357 (Rynderen/Kessel)
Hokelem/1363 (Aefferden)
Hokolom/1381 (Oberelve/Weeze)

Hoekelum/1396 (Yssem/Asperden)
Hoekelum/1396 (op de Veluwe)
Hoeckelum/1402/1403 (Yssem)
Hoeckelem (Duffelwaard 1429)
Hoeklum (Nijmegen/1449—1596).
Het geslacht beschikte o.a. over het
Heimholt / Herforst / Kammerforst genoemd in een kondschap ±1350,
waar hout gehakt en eikels geraapt mocht worden voor 30 varkens en 1 beer. Dit betreft een deel van het Rijkswoud ten zuiden van de Niers.

Als Randolf van Hoklem 20 april 1357 het goed te Schaer, dat hij van hertog Reinald III te leen had, aan diens zuster Isabella verkoopt staat hij als onsen jegher te boek en zij is
non te Grevendael.

In plaats van dit goed kreeg hij een ander goed op de Veluwe te leen.
Dit kan het goed Hoekelum zijn, dat in 1396 aan zijn zoon, die Randolph heette, in leen werd gegeven door Willem I van Gelre en Gulik; toen echter expliciet in erfleen en met het ambt van jagermeester verenigd. Het
ambt omvatte het toezicht over de houtkap, de jacht en het toelaten van varkens die de mast (= eikels) komen vreten, niet alleen zoals voorheen in delen van het Rijkswoud maar nu ook op de Veluwe, een aanzienlijke stijging in verantwoordelijkheid.
In recente publicaties kreeg dit ambt van erfjagermeester extra aandacht, waarschijnlijk door de toegenomen interesse voor bosgeschiedenis.

Polsbeschermer

Jagermeester Randolf van Hoekelum en zijn boogschutters dragen om de pols een polsbeschermer. Die moet voorkomen dat de arm tijdens het schieten beschadigd wordt. Zo'n polsbeschermer, vervaardigd van plantaardig gelooid leer, kan fraai versierd zijn met stempelwerk dat in het natte leer aangebracht wordt.
Het leer wordt na het stempelen verzadigd met gesmolten bijenwas dat het leer beschermt en het een donkere kleur geeft. Verschillende oliën zijn ook bruikbaar voor dit doel, maar harden minder snel uit.

Handboogschutterij 's - Hertogenbosch

In het archief van Erfgoed 's-Hertogenbosch ligt een op perkament geschreven vergunning voor de ‘gezellen van de handboog’, afgegeven door het stadsbestuur in 1404. Op deze ‘kaart’ (charter) staan de voorwaarden waaraan de handboogschutters moesten voldoen. Een lid moest beschikken over een handboog, 24 pijlen, een ‘stoet’ en een ‘borst’. Waarschijnlijk wordt met ‘stoet’ een stoot of polsbeschermer bedoeld. Door de kracht van de boog kon het gebeuren dat de pees op de tere binnenkant van de pols stoot, met blauwe plekken en spierpijn tot gevolg. Een ‘borst’ is een deel van de wapenrusting: een metalen of leren wering.

Uit artikel 2 van genoemde vergunning blijkt dat zij ‘den heer vanden lande ende der voirs. stat mede dienen sal als noit geboirt’. Dat wil zeggen: de schutters dienen de landsheer en de stad als de nood hoog was. Zij trokken dus ten oorlog als de hertog of de stad dat vereiste. Het was geen gezelligheidsclub, maar letterlijk een groep getrainde burgers die voor de verdediging van het hertogdom en de stad werd ingezet. Twee dekens hadden de leiding. Ook was er een koning: de schutter die op het jaarlijkse festijn als beste uit de bus kwam. Zie de website van Erfgoed 's-Hertogenbosch. Het volledige artikel over de handboogschutterij 's-Hertogenbosch is geschreven door gemeentearchivaris Rolf Hage en verscheen eerder in Bossche Kringen (Nummer 3, 2019) 62-65. De korte
versie is aan te clicken via https://www.erfgoedshertogenbosch.nl/verhalen/de-historie-van-de-handboog