Nieuwjaar - januariblad


​De Nieuwjaarsreceptie

De Gebroeders van Limburg hebben de maand januari in Les Trés Riches Heures, het meest grandioze Getijdenboek van de Middeleeuwen, paginagroot verbeeld met een ontvangst op Nieuwjaarsdag.
Vóór de haard staat de tafel ten dele op en voor een gestoffeerd podium. De bisschop en de hertog dragen kleding die zo lang is dat het gestoffeerde podium onder de tafel er deels door bedekt is. Een kamerheer roept de gasten op naderbij te komen via zijn aproche.
De gasten warmen hun handen bij de haard, krijgen iets te drinken of staan op hun beurt te wachten. ​

Achter een rijk gedekte dis zit Jean de France, hertog van Berry, in gezelschap van zijn schatbewaarder Martin Gouge, bisschop van Chartres (1408-15). Op dit kalenderblad valt zoveel te ontdekken, dat je ogen tekort komt. Op de voorgrond is één dienaar in bruin-rood tenue bezig iets in te schenken. Valets die een wit servet over hun schouder gedrapeerd hebben, snijden het vlees voor. Rechts een dienaar die een hond voert. 
Links staat het buffet met verguld vaatwerk. Wordt er uit geschonken of zijn het Nieuwjaarsgeschenken, die de hertog als beloning of uit beleefdheid aan zijn gasten weggeeft? Op de achtergrond een wandtapijt met paarden en ridders uit de Trojaanse oorlog.​
​Wat wij niet zien is de rest van de ontvangsthal. Dus is onzichtbaar of er nog meer tafels staan en hoe die zijn opgesteld. Uit soortgelijke afbeeldingen blijkt een opstelling met tafels die haaks op de verhoogde hoofdtafel staan, wel gebruikelijk. Soms is dat één tafel die met de hoofdtafel een hoek maakt. Maar het meest spectaculair is natuurlijk de vorm waarbij twee tafels zo'n hoek vormen en aan de buitenzijde van de tafels de gasten op lange banken zitten. Te zien is hoe men de ruimte benut om de gasten van spijs en drank te voorzien.​ Spilziek als Jean de Berry was, zal hij eveneens kosten noch moeite hebben gespaard.
Op de hoofdtafel staat een grandioos pronkstuk in de vorm van een boot van verguld zilver. Een dergelijk gevaarte gaf Jean de France, hertog van Berry in 1405 aan zijn neef, Charles VI de koning ​van Frankrijk als prestigieus Nieuwjaarsgeschenk. Het dient om zout, tafelgerei en specerijen in te bewaren. Met kostbare oogverblindende geschenken overtroefde men elkaar.
​Op de boeg en op het achtersteven zijn twee dieren te zien, op het ene eind een zwaan, op het andere een beertje. Beren en zwanen zijn ook op het baldakijn te zien bovenaan de schoorsteen en tevens op de wand daaronder. Wie zich afvraagt welke betekenis deze twee dieren hebben, vindt vroeg of laat als antwoord het volgende verhaal: 
​
Combineren we het Franse woord ours, dat beer betekent, met het Franse woord cygne, dat zwaan betekent, dan ontstaat de naam Oursine. Men beweert dat Jean de Berry tijdens zijn gevangenschap in Engeland (1360-1367) een liefje had die zo heette. Op zijn graftombe staat het raadselachtige devies: “Oursine, le temps viendra”, dat telkens weer aanleiding geeft voor een nieuwe hypothese. André Stufkens acht het onwaarschijnlijk dat in het openbaar zo langdurig, veelvuldig en overduidelijk afbreuk zou worden gedaan aan de hoofse huwelijkstrouw.
De naam Berry zou zijn opgevat als verkleinwoord van het woord Beer; het kleine beertje werd de mascotte van Jean de Berry, die als één van de zonen van Louis II koning van Frankrijk tot hertog van Berry werd gemaakt. Bij zijn gisant, een levensgrote verbeelding van Berry in steen op zijn tombe in de kerk te Bourges, ligt aan zijn voeten een beertje met muilkorf, gekluisterd aan een forse ketting. 
​
​Onlangs kwam een onderzoeker met Berry's zegel op de proppen (afb. boven). Als schilddragers figureren de beer (?) en de zwaan bij zijn wapen op de achter-zijde van zijn zegel, het geheimzegel. Op zijn schild met de lelies en de geschulpte rand staat de helmtooi.

​Op de sleetse voorzijde van het zegel (afb. links) staat  St. Etienne, patroon van de kathedraal van Bourges, geflankeerd door de beer met helm/sier en de zwaan met Berry-wapen. Lijkt die beer niet verdacht veel op een hond? Honden waren bij Berry al net zo geliefd;  een passie die op deze website ook aan de orde komt.