Johanna, hertogin van Brabant

De belangrijkste gast van Willem, Hertog van Gelre op kasteel Ammersoyen is Johanna, Hertogin van Brabant. Van Johanna van Brabant hebben we een aardig portret (links).
Naar dit portret hebben wij haar gewaad, haardracht en hoofdbedekking gekopieerd. Wij zien bij dit gewaad goudborduursel rond de hals boven een jurk van brokaat met ondermouwen, een hoofdtooi van rode zijde, goud doorweven en een houppelande van blauwe zijde met grijs bont gevoerd. Het Woud der Verwachting heeft zo'n houppelande, maar het was wel zoeken voordat alle onderdelen voldeden aan de maatstaf die het atelier hanteert.

Besloten is om de halsopening te laten borduren door het G3-borduuratelier te Lochem. Loes de Geeter nam het borduurontwerp van Charlotte Visker over in een file. De dames van het atelier hebben een warme tint gouddraad uitgezocht met een mooie middeleeuwse look. Emily Wentink stelde een goud doorweven sari uit Mumbay (India) beschikbaar die geschikt bleek om er de stof voor de hoofdbedekking uit te halen.

Annette van der Kolk die de rol van Johanna heeft gespeeld, bedacht hoe links en rechts van het hoofd het haar te vlechten en zo compact te krijgen. Annet noemt ze gekscherend: "oorwarmers". Zo is Johanna van Brabant van alle kanten serieus uitgedost om met Pinksteren als een vorstin te kunnen verschijnen op kasteel Ammersoyen.

Willem, hertog van Gelre en Gulik ontving haar met Pinksteren 2015 op kasteel Ammersoyen. Pinksteren 2016 volgt de tweede editie en in 2017 de derde Of die locatie historisch juist is, valt te betwisten, maar dat zij elkaar vaker hebben ontmoet, is zeker. Er staat zelfs een afbeelding van zo'n ontmoeting in de kronieken van Froissart. Brabant en Gelre waren steeds in conlict, onder meer over Ammersoyen.

In 1386 liep de Gelderse leenman van Ammersoyen over naar Johanna van Brabant. Hertog Willem kon dat niet toestaan en nam het kasteel in. Hij liet deze leenman, Arnold van Hoemen, achter slot en grendel zetten. Jaren later liet hij hem vrij en benoemde hem zelfs tot lid van zijn Raad. Ook verzoende hij zich met hertogin Johanna. Het kasteel vererfde naderhand op Willem van Wachtendonk, een bastaardzoon van hertog Willem.

Johanna van Brabant heeft met de hertog van Gelre duiven gelost als traditioneel Pinkstergebruik.
Een betekenisvol gebaar voor een vrouw die zich staande wist te houden in een maatschappij, die door mannen werd gedomineerd.

Zij was zeer diplomatiek, werd door tijdgenoten gerespecteerd. Zij gaf de Brabanders een vorm van zelfbestuur, die zeer modern was voor die tijd. Terecht stond dit zelfs model voor overeenkomsten later en ook elders.

Pinksteren 2017 op kasteel Ammersoyen. Johanna van Brabant rijdt in amazonezit op haar schimmel - symbool voor zuiverheid. Afbeelding (detail), foto Annette Zeelenberg © kasteel Ammersoyen, 2017

◄ De miniatuur
uit één van de kronieken van Jean Froissart waarop Willem hertog van Gelre en Johanna hertogin van Brabant samen zijn afgebeeld.

Bron: Chroniques de France, d'Angleterre, d'Ecosse et d'Espagne, Jean Froissart. KB Brussel ms. II 88

De beroemde historicus uit Valenciennes vond deze ontmoeting het boekstaven waard. De miniaturist en / of zijn opdrachtgever eveneens. Het zijn niet bepaald herkenbare personen, dus de tekst van Froissart zelf levert het bewijs dat deze twee oog in oog met elkaar hebben gestaan en nog voordat hij met het hertogdom Gulik werd beleend toen zijn vader overleed (1393).

Wenceslaus van Luxemburg, tweede echtgenoot van Johanna van Brabant

Brabantse-Gelderse strijd 1386-1399
Wenceslaus van Luxemburg, gehuwd met Johanna van Brabant, veroverde o.a. Gangelt om Brabantse kooplieden vrije toegang te bezorgen tot de Rijnlandse markten. Na zijn dood is Willem van Gelre een tegenoffensief

Johanna zond boden naar Charles VI koning van Frankrijk om hulp tegen het militair optreden van Willem van Gelre. Afb. uit de Middelnederlandse Kroniek van Froissart, KB Den Haag, 130 B 21 p. 282v.

begonnen. Johanna zond boden naar Charles VI, koning van Frankrijk, om hulp tegen het militair optreden van Willem. De Gelders-Brabantse strijd eindigde pas in 1399 met de Vrede van Ravenstein, die de overgave van Grave en het Land van Cuyck aan Willem v. Gelre regelde, evenals Oijen en Turnhout.

Ruim 50 jaar na haar dood liet Filips de Goede een grafmonument voor Johanna plaatsen in de Karmelietenkerk in Brussel. Zij stierf in 1406. De sculptuur in brons gegoten door Jacob van Gerines cf. het model van Jean de le Mer, beschilderd door Rogier van der Weyden in 1458, ging verloren bij bombardementen in 1695. Anthonio de Succa tekende haar gisant in 1602. Het grafmonument is mogelijk vereeuwigd door Charles van Rietwijck, 1641.

Johanna van Brabant als gisant op haar graftombe in de kerk van de Karmelieten te Brussel. Tekening (1602) door Anthonio de Succa.

Grafmonument van Johanna van Brabant in de Karmelietenkerk te Brussel. Op het voetstuk zijn rondom in spaarnissen 20 personages geplaatst, zowel mannen als vrouwen, voorzien van hun wapens. Zij representeren haar illuster voorgeslacht. Charles van Rietwyck, Sigillographica Belgica, pen- en inkttekening met gouache, Brussel, KBR, Ms. 22583, fol. 82v-83r

Meer informatie over dit evenement via www.middeleeuwsammersoyen.nl