- Nieuws
- Welkom
- Het Woud
-
Ambachten
- Alchemist
- Ambachtelijk St. Thomas Gilde >
- Bandweven >
- Bier brouwen
- Bode >
- Bontwerker >
- Boog maken
- Borduurwerk >
- Bourrelet maken
- Breien >
- Couvre-chef maken
- Drievingerwant
- Geneeskruiden
- Hoeden maken >
- Hout bewerken >
- Juwelier >
- Kaartweven
- Koperslager >
- Lantaarnmaker
- Leerwerk >
- losse mouwen
- Maliënmaker
- Mandenmaker
- Marktkooplui
- Ondergoed
- Pottenbakker >
- Riemensnijder
- Schilder
- Schoenmaker >
- Schrijver
- Tekenaar met zilverstift
- Tenten maken
- Torenblazer
- Trippenmaker
- Tuigenmaker >
- Wapensmid >
- Weven
- Wol verven
- Ark van Noach
-
Erfgoedbreed
- Aaltense Goor
- Achterhoekse vlag
- Buitenmuseum Lochem
- Cruydthof Ammersoyen
- Emilie und Hans Stratmans Stiftung
- Ere wie ere toekomt
- Heggenvlechters
- Heroïsche heilige
- Icoonlandschap 4
- Klooster Sibculo
- Kracht van kronieken
- Kroonluchter top 100
- Kruidentuin Stein
- Middeleeuwen in scherven
- Nijenbeek kasteelruïne
- Paradijstuin
- Roots of the Queen
- Stad Staverden
- De Hoge Berg, Texel
- De rode ridder
- De eenhoorn achterna
- Wapentableau
- Erepodium Maelwael
- Evenementenarchief
- Gouda 750 jaar Stad
- Getijdenboek
- Hertog Willem
- Historie van Gelre
-
Maelwael Lymborch
- Beeldtaal
- Crécy 1346
- Cryptisch schrift >
- Driekoningen
- Gebarentaal
- Gebr.van Lymborch
- Grassi's schetsboek
- Gulzigheid
- Handschoenen
- Hernoemd tot Van Lymborch
- Kindermoord
- Koudste maand
- Maand van Mars
- 1 Mei - lenterit
- Muzikaal onthaal
- Nieuwjaarsdag
- Nijmegen ca. 1400
- Paard en mens
- Pelgrimskruik
- Profiel-portretten
- Sergent d'armes.
- sprekende kleuren
- Steenbok
- toernooischild
- Valkenjacht vlnr
- Veelzijdige paarden
- Wanten
-
Maria van Gelre
- Jaarboek Kostuum 2019
- Biografie Marie d'Harcourt
- Ceintuur geborduurd
- Bruidsschat op de pof
- Eelt op je knieën
- Eerste Kerstdag
- Engelen bij Maria
- Gebedenboek Maria van Gelre
- Hand van de meester
- Hermelijn
- Hofmakerij in Gelre
- Hortus conclusus
- Houppelande
- Houppelande ontleed
- Imitatio Mariae
- Mariabeeld Renkum >
- Maria van Gelre on tour >
- Maria van Gelre's ceintuur
- Maria van Gelre's kerkschat
- Maria van Gelre's gordel
- Onder de loep nemen
- Paard en tuig
- Parel symboliek
- Pluim op je hoed
- Reinald IV
- Riem onder het hart
- Rozet van parels
- Ten voeten uit
- Zo blank als sneeuw
- Media
-
Onderzoek
- bellenville ook gelders
- Charles d'Orléans >
- DNA & eiwit research
- DNA / eiwit research 2
- Donor onbekend
- Elburg ideaalstad
- Festina lente
- Gouden zegel Karel IV
- Handgebaar
- Het Middeleeuwse Banket
- honi soit qui mal y pense
- In amazonezit
- Kroniek van Froissart
- Laudate
- Maria van Brabant
- Meisje met de parel
- Herder met hoorn
- Midwinterhoorn
- Sint Nicolaas
- Stekeligheden
- Vlindermadonna van dichtbij
- Vorstelijke bontmuts
- Vroom keramiek
- Wat een kers niet vermag
- Personages
- Projecten 2005-22
-
Publicaties
- Catalogus 'Ik, Maria van Gelre'
- Edelman Bedelman
- De gebroeders Van Limburg
- Guillaume Machaut
- Grondleggers schilderkunst
- De hand van de meester
- Jaarboek 2023
- Jaarboek Gelre CXI
- Kastelen in Gelderland
- Maelwael Van Lymborch
- The making of... Magazine 600
- Maria van Gelre 1380-1429
- Middeleeuws koken >
- Negen Besten
- Op reis en aan tafel met Katherina van Kleef 1417
- Stoute schoenen
- Het verleden op je bord
- Het Woud der Verwachting
- Ridders van Gelre >
- Symbolen van Gelre
- Valkenjacht
- Voor het noenmaal..
- Donateur worden
- Contact
- Nieuwsbrief
Maria Lichtmis ~ 2 februari
Opdracht in de Tempel / Purificatie van de Maagd / Maria Lichtmis
Herders waren de eerste getuigen die Jezus ontmoetten. Kerstmis 25/26 december herinnert eraan. Wijzen uit het Oosten waren de tweede getuigen. Driekoningen op 6 januari is hier aan gewijd.
De derde getuigen waren Simeon en Anna. Dit wordt met Maria Lichtmis op 2 februari gevierd. Lucas 2, vers 21 etc. vormt de basis van drie namen voor deze feestdag, 40 dagen na Jezus' geboorte. Naar Joods inzicht was Maria's reiniging toen voltooid, vandaar de naam Purificatie van de Maagd. Als eerstgeboren zoon hoorde Jezus gewijd te worden. Dat gebeurde via de Opdracht in de Tempel. Als offer bracht men een paar tortelduiven of twee jonge duiven mee. De jaarlijkse zegening van de kaarsen werd deel van de mis op Maria Lichtmis. Om het Renkums borduursel te kunnen begrijpen, bekijken we een selectie van beeltenissen die sinds eind 10e eeuw zijn ontstaan t/m begin 15e eeuw.
De derde getuigen waren Simeon en Anna. Dit wordt met Maria Lichtmis op 2 februari gevierd. Lucas 2, vers 21 etc. vormt de basis van drie namen voor deze feestdag, 40 dagen na Jezus' geboorte. Naar Joods inzicht was Maria's reiniging toen voltooid, vandaar de naam Purificatie van de Maagd. Als eerstgeboren zoon hoorde Jezus gewijd te worden. Dat gebeurde via de Opdracht in de Tempel. Als offer bracht men een paar tortelduiven of twee jonge duiven mee. De jaarlijkse zegening van de kaarsen werd deel van de mis op Maria Lichtmis. Om het Renkums borduursel te kunnen begrijpen, bekijken we een selectie van beeltenissen die sinds eind 10e eeuw zijn ontstaan t/m begin 15e eeuw.
Beeltenissen eind 10e t/m begin 15e eeuw: 1. Pantoleon (976-1025)
De Presentatie van Jezus in de Tempel aan Simeon is een van de twaalf grote feesten van de orthodoxe kerk en wordt op 2 februari gevierd. Dit beeld is geschilderd door Pantoleon. Let op de twee tortelduiven in Jozefs handen als een offer aan God. De stralenkrans ofwel aureool is hier alleen te zien bij Maria, het Kind en Simeon; Jozef en de profetes (ook heilig) missen die. |
Toen Simeon Jezus ontving, zei hij:"Deze wordt gezet tot een val en opstanding van velen in Israel en tot een teken, dat weersproken zal worden." En tot Maria "een zwaard zal door uw eigen ziel gaan." Profetes Anna met banderol looft God na het goede nieuws. De koepel symboliseert de Tempel in Jeruzalem waar Jozef en Maria het Kind opdragen en Simeon en Anna zien. |
Beeltenissen eind 10e t/m begin 15e eeuw: 2. St. Albanus Psalter (1130)
Om het Renkums borduursel te kunnen plaatsen in de christelijke traditie zochten we oudere en eigentijdse voorbeelden. Ook voor de duiding van wat we menen te zien, zijn dergelijke voorbeelden nuttig en leerzaam. De gekozen voorbeelden bevatten telkens elementen die je in het borduursel ook tegenkomt. Zoals de opbouw van de Tempel in het St. Albanus Psalter die drieledig is met in het midden de koepel, een miniatuur uit 1130. (fig.1) |
Drie hoofdrolspelers: Maria die Jezus aanreikt aan de heilige Simeon, wiens lofzang in het Lucasevangelie terecht gekomen is. Hem was gemeld dat hij zijn ogen niet zou sluiten voor hij de Messias had gezien. Zowel links als rechts staat een vrouw, elk met twee duiven. In tegenstelling tot Maria, Jezus en Simeon missen zij de aureool om het hoofd. Boven het altaar zegent Jezus met zijn rechterhand de heilige Simeon. |
Beeltenissen eind 10e t/m begin 15e eeuw: 3. Pietro Cavellini (ca.1291)
In dit mozaïek van Pietro Cavallini (ca. 1291) tekenen zich drie afzonderlijke bouwelementen af die tezamen verwijzen naar de Tempel. Het middendeel vormt één geheel met het altaar. Vijf personages, elk voorzien van een aureool, kun je beschouwen als hoofdrolspelers in het Lucasevangelie 2, vers 21 etc. Vier personages zijn daadwerkelijk vernoemd: Maria, Jezus, Simeon, Hanna terwijl de vijfde (links), vanwege zijn aureool, Jozef zal voorstellen. Hij heeft de twee duifjes meegebracht. |
Over Anna meldt de evangelist Lucas dat zij profetes is en direct na de ontmoeting overal verkondigde dat zij de Messias had gezien. Ook haar woorden zijn via het Lucasevangelie geboekstaafd. Vaak kom je haar tegen met de banderol waarop haar getuigenis is geschreven. In dit geval is de tekst niet uitgerold. Een tekst onder het mozaïek vermeldt dat het Kind en Simeon samen in de Tempel staan. Maria en Hanna hebben beiden op het hoofd een doek, de baardige mannen zijn blootshoofds. |
Beeltenissen eind 10e t/m begin 15e eeuw: 4. Giotto di Bondone (1304/6)
Minus de onbekende (links) en een engel (rechtsboven) telt dit fresco van Giotto vijf bekende personages, vlnr: Jozef, Maria, Jezus, Simeon en Anna. Het altaar neemt de plaats van de Tempel in. Anna mist weliswaar haar aureool maar is met haar banderol en stokoude uiterlijk zeker herkenbaar. Opnieuw heeft Jozef duifjes bij zich. |
In Jezus' aureool tekent zich het kruis af, onmiskenbaar voorteken van zijn kruisdood. Als bekroning op het dak boven dit altaar staat een lelie. Kan die als Heilige Drie-eenheid zijn bedoeld of herinneren aan het symbool van Florence: de Franse lelie? Die bloeide uitbundig in de bloemenweiden van de Arno, Giotto's eigen thuisland. |
Beeltenissen eind 10e t/m begin 15e eeuw: 5. Ambrogio Lorenzetti (1342)
Wat een beeldschone tempel penseelde Lorenzetti op dit paneel. De dieptewerking is overtuigend en het verschil in binnen- en buitenruimte zeldzaam subliem getroffen. Perspectivisch voor die tijd ongeëvenaard. Moet je zien hoe geometrische patronen in de tegelvloer zijn gelegd. |
Aanwezig zijn vlnr Jozef, 2 onbekende vrouwen, Maria, Simeon en Jezus, Anna en een Joodse priester achter het altaar. Om te zien wat hij daar doet, hebben we een vergroting gemaakt en die in aansluiting op dit geheel hieronder geplaatst. Click erop voor extra vergroting. |
De details laten bij de aureolen ingeschilderde teksten en ornamenten zien. Op het altaar houdt de priester twee duifjes vast die gezien het mes in zijn hand geofferd worden. Maria draagt over haar rode kleed een blauwe, een combinatie die in deze periode ontstaat en nog lang stand zal houden. Anna met banderol en de weduwensluier.
Beeltenissen eind 10e t/m begin 15e eeuw: 6. Silvestro Gherarducci (1370)
Het vertrouwde vijftal in de geijkte presentatie, alle vijf met aureool. Erachter iemand zonder: de priester met in zijn hand het mes waarmee hij een duif zal offeren. Dit gaat om een Joods ritueel dat 40 dagen na de geboorte van de eerstgeboren zoon plaatsvindt. Dit detail bewijst hoe nauwkeurig de tekst van Lucas 2, vers 21 etc. werd gelezen en vervolgens vereeuwigd in goud en tempera. |
De aankleding van Maria in het blauw overkleed en het rode kleed daaronder blijkt hand over hand standaard te worden. Hanna krijgt in de loop van de 14de eeuw haar weduwendracht aan. Dat houdt naast stemmige kleuren in dat enkel haar gezicht nog onbedekt blijft. Het hoofd van de profetes is door de zogenaamde weduwensluier van fijn wit linnen aan het oog onttrokken. |
Beeltenissen eind 10e t/m begin 15e eeuw: 7. Melchior Broederlam (1399)
Met Melchior Broederlam zijn we praktisch in de tijd van Johan Maelwael terecht gekomen, die net als hij werkte voor Filips de Stoute, hertog van Bourgondië. Het moment van vervaardiging valt na de verloren Slag bij Nicopolis die een doorslaggevende invloed had op de kunstproductie aan het Bourgondische Hof. Dit komt tot onder meer tot uiting in het gebruik van oriëntaalse stoffen, bijvoorbeeld bij Simeon, de eerste van de vijf hoofdrolspelers op dit paneel uit een groot(s) retabel: vlnr Simeon, Jezus, Maria, alle drie met een aureool. |
Jozef en Anna zonder aureool, hoewel zij beiden als heilig te boek staan. Anna is niet verbeeld als stokoude vrouw maar jong en in rode kledij. Op haar hoofd blijkt zij geen weduwensluier te dragen. Haar attributen, de kaars en de duifjes, waren tot dusverre in handen van anderen. Anna is aantoonbaar in een bepaalde houding afgebeeld, gebarend met haar rechterhand en met een banderol met tekst in de linker. Veel te jong, zonder weduwensluier of banderol is vreemd. Mogelijk is zij de kraamhulp die in de kerststal soms in beeld komt. |
Beeltenissen eind 10e t/m begin 15e eeuw: 8. Maître du Parement (ca.1400)
De rolverdeling in deze miniatuur sluit aan bij eerdere beeltenissen van de Opdracht in de Tempel. Vlnr Anna, Jozef, Maria, Kind en Simeon. De miniaturist schept in de volgorde en ruimteverdeling flink wat afstand tussen Simeon en de overige bezoekers van de Tempel. Boven het altaar hangt een lamp. We moeten terug naar fig. 2 voor een precedent. Anna met weduwensluier lijkt hier niet erg oud, mist haar banderol en heeft drie duifjes bij zich. Geel gekleed benadrukt dit haar Joodse afkomst. |
Jozef met aureool combineert twee aparte hoofddeksels, geel en blauwgrijs. Ook Simeon draagt een exotische hoofdbedekking. Exotisme, oriëntalisme kenmerken in de periode rondom en na 1400 ook de kunst van Johan Maelwael en zijn neven de gebroeders Van Lymborch. In de drie ONTMOETINGEN na de geboorte van Jezus konden zij bij de HERDERS, daarna bij de MAGIËRS en tenslotte bij ANNA / SIMEON hun kunnen bewijzen bij eenvoudige armen, rijke wijzen en oude zieners. |
Beeltenissen eind 10e t/m begin 15e eeuw: 9. gebr. Van Lymborch (1407/9)
In Les Belles Heures hebben de gebr. Van Lymborch de Opdracht in de Tempel beperkt tot het minimum wat betreft het aantal personages: profetes Anna met kaars, Maria met Kind en Simeon met doek in een Tempel die er tamelijk uitgekleed uitziet. Dat geldt overigens niet voor Anna met weduwensluier, Maria in haar blauwe gewaad, Simeon via zijn oriëntaalse hoofdbedekking. |
Alleen Maria en het Kind hebben een aureool. Die van Jezus is geminimaliseerd tot een kruis. De gebroeders lijken te vergeten dat de profeet Simeon en de profetes Anna conform de Kerk heilig zijn en op 3 februari hun heiligendag hebben. Daardoor wordt de heiligheid van Maria en Kind juist geprofileerd. Ook vreemd dat Anna geen banderol maar een kaars in de linkerhand draagt. |
Beeltenissen eind 10e t/m begin 15e eeuw: 10.Renkums borduursel (±1410)
Gelet op de aureool als kenmerk voor heiligheid moet vastgesteld worden dat naast de engelen alleen Maria over een aureool beschikt. Bij Jezus is zijn aureool gepersonaliseerd via het stralenkruis zoals eerder elders is opgemerkt. Het is duidelijk dat bij Anna en Simeon, als we hen zo mogen noemen, de aureool ontbreekt. Bij Simeon is wel een banderol zichtbaar, verwijzend naar zijn lofprijzing, die in Lucas 2, vers 21 etc. is vermeld. |
In tegenstelling tot de verzamelde afbeeldingen blijken Anna en Simeon in dit borduursel absoluut niet stokoud maar integendeel een volwassen jongedame en een heer die nog over hun natuurlijke haarkleur beschikken. Qua kleding passen ze prima in de Late Middeleeuwen bij de hogere stand gelet op de krachtige kleuren van hun kleding uit het eerste verfbad, kun je zeggen. Waarom wijkt Maria in het groen af van het traditionele blauw? |
Het zou een vreemde aanblik opleveren als Maria en Simeon beiden in blauw gekleed afgebeeld zouden zijn. Waarom Maria in het groen en Simeon in het blauw gekleed gaan, kan geen toevallige keuze zijn. Waarom moest Simeon in het blauw en Maria in het groen?
Wat betekenen deze kleuren voor ons begrip van deze personages? Maria verschijnt op fig.2 ook in het groen. Natuurlijk staat groen voor hoop, leven en groei. Toch is blauw van de 12e tot 16e eeuw Mariakleur bij uitstek. Dat betekent dat de noodzaak of oorzaak om Simeon in het blauw te steken gelegen moet zijn bij dit personage. Als bijzonderheid verdient vermelding dat er verticale rode strepen geborduurd zijn die de blauwe stof als het ware verdelen in banen. Bij digitale reproductie lijken zij paars, maar de strepen zijn in werkelijkheid rood. De riem om zijn middel lijkt van goud maar is echt beige. Alles is geborduurd van losse floszijde en glanst. |
Anna en Simeon staan beiden op puntschoenen. Rol en aankleding van de profetes Anna wijken serieus af van haar oorspronkelijke rol en aankleding. Heel duidelijk ontbreekt haar weduwensluier. In plaats daarvan heeft zij een modieuze bourrelet op haar hoofd en daaronder boven de oren het haar op de bekende eigentijdse wijze opgerold. De bourrelet is geschakeerd als een dambord van afwisselend rode en blauwe blokjes. Zoals gemeld is haar robe rood, eveneens opgebouwd uit banen die door verticale strepen van een iets donkerder rode zijde opgesloten liggen. Haar attributen, tortelduifjes in een mandje aan de rechterhand en een grote waskaars in de linkerhand, zijn in de voorafgaande eeuwen zelden met Anna verbonden, vaak met Jozef of met de kraamhulp.
Onze hypothese is dat deze personages niet zijn wie je verwacht maar plaatsvervangers, donoren van de kapel en het klooster te Renkum dat zij zelf hebben gesticht. |
Beeltenissen eind 10e t/m begin 15e eeuw: 11.Van Lymborchs (±1411/16)
De Très Riches Heures bood de Van Lymborchs de kans om het voorbeeld uit Les Belles Heures achter zich te laten en dit spectaculaire vroegrenaissance voorbeeld van Taddeo Gaddi (ca. 1330) te volgen. De tempel is bijna gekopieerd, qua figuratie kozen zij voor Maria in het blauw die Jezus in haar armen houdt, Simeon ernaast, rechts de priester en Jozef. Duifjes en kaars zijn in handen van onze naamloze onbekende die doorlopend opduikt bij dit gebeuren. De Tafels der Wet met pseudo-Hebreeuwse teksten achter de priesters onderstrepen de Joodse context.
|
Wat betekenen de eikenbladeren?
Hoe rijkelijk het eikenbladmotief is afgebeeld zie je op het Renkums borduursel. Nu we weten dat eikenblad als strooimotief is toegepast, rijst de vraag waarom. Eik is het symbool voor liefde en vruchtbaarheid. Ontbreken de eikels hier uit schaamte? Juist die eikels maakten de identificatie op andere borduursels mogelijk. Als we er vanuit gaan dat links en rechts van Maria onze hertogin en de hertog van Gelre staan, wordt veel duidelijk. |
Reinald IV had al bastaarden verwekt voor hij in 1405 met Marie d'Harcourt huwde. De bruidsschat was een geschenk van Louis d'Orléans, haar neef, onder beding voor nageslacht te zorgen, Maria's taak was nu om een
een troonopvolger baren. Hun optreden in de rollen van Anna en Simeon laat zich verklaren via de iconografie van de rijksaristocratie, waartoe zij als Franse prinses behoorde. Zij correspondeerde met Jean de Berry, die familie liet figureren in miniaturen van de gebroeders van Lymborch, o.a. in een Driekoningen miniatuur. |
Onbevangen blik ziet familiaire omgang met religieuze thema's als normaal
De discussie over Maria van Gelre afgebeeld als Maria Annunciata is absoluut nog niet gesloten. Zij was ere-hofdame bij Valentina Visconti. Die was als engeltje afgebeeld in een miniatuur. Daarin lieten haar ouders zichzelf afbeelden en levende plus overleden kinderen als engeltjes figureren. Ook in getijdenboeken die Jean de Berry, de oudoom van Marie d'Harcourt, liet maken
|
door de grootste kunstenaars uit zijn tijd en omgeving, figureren diverse familieleden in een religieuze context. Valentina Visconti liet haar overleden echtgenoot door hun hofschilder Colart de Laon afbeelden in de Hof van Gethsemané, waar zijn discipelen slapen terwijl Jezus de nacht biddend doorwaakt. Voorbeelden die model staan voor de keuze van Reinald IV / Maria van Gelre!
|