Monnikhuizen Arnhem

Monnikhuizen

16 februari 1402 † Willem I, hertog van Gelre en Gulik, graaf van Zutphen

Laatste rustplaats Willem I

Als hertog Willem op 16 februari 1402 overlijdt, is zijn laatste rustplaats geregeld. Hij wordt bijgezet bij zijn vrouw, Catharina van Beieren-Holland, bij de Kartuizers op Monnikhuizen.
Geheel volgens zijn uitdrukkelijke wens heeft zijn begrafenis zonder pracht en praal plaatsgevonden.

Zegel Willem I, hertog van Gelre en Gulik

Uitvaart van hertog Willem op Monnikhuizen / L.Falk, gravure. Gelders Archief, Topogrisch-historische atlas 1551-2790

We vonden een 19de-eeuwse geromantiseerde begrafenis van hertog Willem, hertog van Gelre en Gulik, graaf van Zutphen. De kunstenaar wist kennelijk niet dat hertog Willem midden in de winter (16 februari 1402) is gestorven. Anders had hij deze uitvaart mooi in een verstild sneeuwlandschap kunnen situeren. Zo ziet het er nogal zomers uit.

Kartuizer klooster gesticht in 1342

Zijn grootvader van moeders kant, hertog Reinoud II, had de Kartuizers naar de Veluwe laten komen. Hun soberheid en zuiverheid maakten grote indruk op hem. Tussen Arnhem en Rozendaal kregen zij - op grote hoogte - een plek om zich te vestigen. Het moet een uitgelezen plek zijn geweest, want Reinoud heeft er lang over nagedacht. Daar verrees in 1342 het klooster bestaande uit een kerkgebouw en telde conform de kartuizer traditie evenveel kluizen als monniken.

Reinoud II, hertog van Gelre, graaf van Zutphen

Reinoud II stierf een jaar later op Monnikhuizen en wel op 12 oktober 1343. Volgens het verhaal viel hij uit zijn bidstoel en was op slag dood. Aangezien het klooster nog in aanbouw was, viel Monnikhuizen als begraafplaats af. Zijn lichaam is overgebracht naar het klooster Graefenthal en bijgezet bij zijn voorgeslacht, leden van het huis Wassenberg later Gelre geheten. Het klooster Grafenthal ligt nu in Kleefs gebied.

Hertog Reinoud IV van Gelre en Gulik

Behalve Willem ligt ook zijn broer Reinoud IV op Monnikhuizen begraven. Verder zijn twee vroeg overleden kinderen van hertog Arnold van Egmond en Katharina van Kleef, respectievelijk Willem en Eduard, na 1434 op Monnikhuizen ter aarde besteld.

Catharina van Beieren-Holland

Ruim één jaar voor Willem overleed, is zijn gemalin Catharina van Beieren-Holland gestorven en op Monnikhuizen bijgezet. Ofschoon zij liever elders begraven wilde worden, liet zij die beslissing aan haar man over. Willem wenste dat zij haar laatste rustplaats op Monnikhuizen zou vinden. Kennelijk moest deze plek als dynastiek mausoleum gaan functioneren, Heeft Willem I zich net als zijn voorvaderen op een tombe laten nabootsen? Wij kennen zulke tombes van graaf Gerard van Gelre in de Munster te Roermond,
graaf Otto II in het klooster Graefenthal en hertog Karel van Egmond in de Eusebiuskerk te Arnhem.
Het antwoord op deze vraag is ja. In 1404 arriveerden 'grote zercken van onse lieve heerscap', die bij een Brugse beeldhouwer waren besteld en met een schip naar Nijmegen en vervolgens naar Arnhem werd vervoerd. Het was dus in Bourgondische stijl. In 1580 zijn de graftomben vernietigd [Gerard Nijsten p.204].

Afb. links: graftombe graaf Otto II op Graefenthal

Prinses Eleanor van Engeland en Reinoud II van Gelre in gebed / afb. uit getijdenboek kort na 1332

Gerard van Gelre en Margaretha van Brabant, Munsterkerk te Roermond / tombe met sculptuur ca. 1230

Hertog Willem I van Gelre en Gulik

Voor de begrafenis van hertog Willem in hun klooster moesten de Kartuizers toestemming vragen aan de overste van hun Orde in Frankrijk. Kennelijk heeft de abt van La Grande Chartreuse zijn goedkeuring wel verleend. De hertog had dit nieuwe klooster bij zijn leven redelijk ruimhartig bedeeld. Dat hield daarna niet op, want voor het bidden van zielmissen zijn eveneens de nodige middelen gereserveerd.

Goudgulden van Willem I, hertog van Gelre en Gulik

Monnikhuizen - archeologisch monument

Er is weinig dat herinnert aan Monnikhuizen. Het is in de Tachtigjarige Oorlog verlaten en vervolgens afgebroken. Wel is er een grafzerk bewaard, die als "stenen tafel" een bizarre functie vervult, tafel voor passanten die er kunnen picknicken. We kennen de naam van de persoon die onder deze zerk heeft gerust niet, omdat de inscriptie en eventuele afbeeldingen zich op de onderzijde bevinden. Op zich prima, want zo heeft die kwetsbare kant het minste te lijden van verwering. Het hele gebied is wel een archeologisch rijksmonument en is dus formeel beschermd.

Hertogin Mechteld op Mariëndaal begraven

Eenzelfde lot deelt een andere zerk in de omgeving, te weten op het landgoed van Mariëndaal, het klooster waar hertogin Mechteld van Gelre zich liet begraven. Zij wilde als zuster van de beide overleden broers / hertogen Eduard en Reinoud III hen in die functie opvolgen en ontketende zelfs een Successieoorlog. Die heeft zij uiteindelijk verloren, waarop neef Willem van Gulik, zoon van haar zuster Maria, hertog van Gelre werd, precies zoals keizer Karel IV had bepaald.

Opgraving op Monnikhuizen 1930. Foto A.J. Gazendam (1893-1943) biedt een inkijk in de opgedolven graven.

Onderstaande reconstructietekening van Monnik-huizen door Van Leer, zal vermoedelijk gemaakt zijn naar aanleiding van opgravingen door August van Erven Dorens, die in 1930 hebben plaatsgevonden.

Geen eerbetoon voor de Gelderse vorsten

Net als het Kartuizer klooster Monnikhuizen heeft ook het Augustijnenklooster Mariëndaal de Tachtigjarige Oorlog niet overleefd.
In feite geldt datzelfde voor de nagedachtenis van deze Gelderse hertogen en hertoginnen, want nergens is een passend eerbetoon te vinden.
In 1930 vond een opgraving plaats onder leiding van de directeur van het Armhems Gemeentemuseum A.A.G. (August) van Erven Dorens. Fotograaf Albert Jan Gazendam (1893 - 1943) documenteerde via een fotoreportage een aantal geopende graven, waarop in sommige nog botresten zijn te zien.
Latere waarnemingen in 1980 door leden van de AWN (Archeologische Werkgemeenschap voor Nederland) bevestigen opnieuw dat we te maken hebben met een archeologisch monument van groot belang voor de kennis van de middeleeuwse geschiedenis van Gelre en van Arnhem.

Onlangs trof iemand in de container bij een klein bouwproject, het uitgraven van een nieuwe kelder in een pand aan de Cort van der Lindenstraat, een hoop bouwfragmenten aan. Onder meer een puntgave bak-steen, formaat 14de-eeuwse kloostermop. Zouden de Kartuizers daar een kluis gehad hebben? Ze hebben vast meer gedaan dan het graven van sprengkoppen voor de Klarenbeek, ook wel Monnikenbeek geheten.

Een reconstructietekening van Monnikhuizen, Van Leer 1930

De Gelderse Topografisch Historische Atlas bevat een beperkt aantal afbeeldingen uit de laatste twee eeuwen over Monnikhuizen bij Arnhem. Het materiaal is schaars en bevat weinig harde bewijzen van zijn geschiedenis.
De Kaart van Arnhem door Jacob van Deventer staat op p. 93 van zijn Atlas in de Nationale Bibliotheek Spanje.

Kartuizer klooster Monnikhuizen in 3D-animatiefilm

Vrijwilligers verbeelden Arnhemse historie digitaal

KLIK op deze tekst of op de verbeelding van het Karthuizer klooster Monnikhuizen, Arnhem

Een kleine groep vrijwilligers produceert digitale wandelingen door historisch Arnhem. Aldus wordt het doel van de voormalige stichting 3D Historisch Arnhem toch bereikt. Het Gelders Archief als belangrijkste partner ondersteunt de publicatie van het materiaal op internet. Het verdwenen Kartuizer klooster Monnikhuizen is een mooi voorbeeld.
Monnikhuizen is in de 80-jarige oorlog verwoest.

Voor de verbeelding van het klooster Monnikhuizen
is men het archief ingedoken, is oudheidkundig bodemonderzoek gedaan, het museum nagespeurd voor objecten, vond men afbeeldingen in de Gelderse topografisch-historische atlas. Kortom men heeft bergen werk verzet om te komen tot een fantastische film over Monnikhuizen, laagdrempelig genoeg om jong en oud te kunnen boeien.