Pronkharnas voor Willem I van Gelre
Knieval van hertog Willem I van Gelre voor de Franse koning Charles VI in 1388 bij Körrenzig, waardoor een veldslag kon worden afgewend. Miniatuur uit de Kroniek van Jean Froissart in de middelnederlandse vertaling van Geryt Potter van der Loo (1450-1460), berustend in de Koninklijke Bibliotheek in Den Haag; 130 B 21: fol. 359v.
Raadselachtige krullen / spiralen / voluten uit Fulda, Italië en Spanje
|
't Is niet alles goud wat er blinkt
't Is niet alles goud wat er blinkt, dacht Klaas Kloosterhuis bij zichzelf, toen hij het voorbeeld nader bekeek dat hem door "Het Woud der Verwachting" was aangereikt om een nieuw harnas te smeden voor Willem I van Gelre. Samen met zijn leerling ging het project van start en maakten zij géén reconstructie van een harnas zoals anno 1377 gedragen had kunnen zijn, maar een replica op basis van de miniatuur uit 1450. Wekelijks werd er gesmeed en maanden verliepen voor er beslist moest worden of het borstkuras & het rugkuras verguld zou worden. Aan Dr. Tobias Capwell, curator van de wapenverzameling van The Wallace Collection in Londen, gepromoveerd op 15de eeuwse harnassen, werd advies gevraagd. Daarover had hij geen twijfels. Toen wapensmid en harnasmaker Klaas Kloosterhuis de miniatuur voor het eerst zag, vermoedde hij teveel fantasie bij de miniaturist. Rond 1450 was de knieval van 1388 te ver terug om ooggetuigen te raadplegen. Gaandeweg het smeedproces groeide het besef dat de afbeelding details bevat, die duidelijk maken dat de miniaturist zijn werk zeer serieus nam, maar zonder te historiseren. Er is aardig wat goud gespendeerd aan het plaatje van de knieval. Zowel de koning als de hertog hebben een verguld kuras aan, zeven omstanders dragen vergulde helmen. Na uitvergroten van de beste resolutie blijken er ook nog vergulde randen te zitten aan de tassets van het harnas van hertog Willem. Vergelijking met andere afbeeldingen in de Kroniek leert dat de toegepaste verguldingen hier functioneel zijn, om de status van het gezelschap te accentueren. Een serieus probleem vormde de onzichtbaarheid van de schouders, de bovenarm en de rugzijde van het harnas. Een zoektocht naar vergelijkbare harnassen zowel in miniatuur als bij driedimensionale grafmonumenten was volgens Tobias Capwell noodzakelijk. Hij bracht Klaas Kloosterhuis in contact met een onderzoeker met documentatie van graftombes en effigies in het Maas-/Rijngebied, de meest voor de hand liggende regio voor aanvullende gegevens, gezien het afgebeelde harnas. |
Over details gesproken
Maar Klaas is tot nu toe nergens een harnas tegen gekomen dat op het borstkuras dezelfde voluten (krullen of spiralen) heeft als op de borstkurassen van Willem en Charles zijn afgebeeld. Toeval of opzet van de miniaturist? Zouden die iets kunnen betekenen, met name dat ze tegengesteld draaien? Op zoek naar voorbeelden uit die tijd kwamen we tekeningen en sculpturen tegen van Francesco Giorgio Martini, gebaseerd op de stelling van Michelangelo dat alle bouwelementen te herleiden zijn tot de mens als maat van alle dingen. Kapiteel verwijst alleen als woord al naar "kop". Schetsen van Francesco Giorgio maken dat aanschouwelijk. Inclusief hoofden beeldt hij het Ionisch kapiteel af. 
Afbeelding onder: De krullen van dit kapiteel van Francesco Giorgio Martini draaien precies andersom als zijn schetsen.
Afbeelding boven:
Muuranker op een pilaster van kasteel Hoensbroek met dubbele spiralen in tegengestelde richting, functioneel gezien om het gebouw bijeen te houden, net als - volgens middeleeuwse opvattingen - het feodaal stelsel als grondslag de maatschappij bijeenhoudt. |
Afbeeldingen boven:
De tegengestelde draairichting van de dubbele spiralen zouden de tegenstelling tussen de koning en de hertog kunnen symboliseren. Zoals ook hun posities dat doen. De koning gezeten op zijn zetel en de hertog op zijn knieën. Charles met kroon op zijn hoofd, Willem die zowel zijn helm als zijn muts heeft afgezet. De koning met zijn scepter in de hand, de hertog met lege handen, al ging hij niet met lege handen heen. Want de koning vergoedde hem ruimhartig zijn kosten en verschafte hem (later) ook nog diverse lenen om zo de leenverhouding tussen leenheer en leenman te bevestigen. Ooit bezat de hertog van Gulik Franse lenen die Willem's vader herwon in ruil voor het beteugelen van zijn zoon. 
Afbeeldingen boven en onder:
Het Ionisch volutenkapiteel in de crypte van de St.Michaëlskirche in Fulda uit 744 na Chr. Deze zuil torst de octagonale kerk die zich daarboven bevindt, een verwijzing naar de tempel van Jeruzalem. 
Afb. onder: St. Michaël doodt een draak, 1405. Populair onderwerp tijdens de Reconquista in Spanje.
Spaans schilder (Valencia) actief in Italie begin 15de eeuw. Coll. Metropolitan Museum of Art, NY |
