Stichtse Landbrief Herdenking / Viering 2025 / 17 mei Utrecht
Bisschop Arnold van Horne ~ 17 mei 1375 ~ Stichtse Landbrief
Glas-in-lood raam (middengedeelte), Main Hall. Ontworpen door P.J.H Cuypers en uitgevoerd door de firma Nicolas en zn. Circa 1910.
Glas-in-lood-raam © kasteel De Haar, Haarzuilen / foto Arjan den Boer
Bisschop Arnold van Horne ~ 17 mei 1375 ~ Stichtse Landbrief
|
In kasteel de Haar te Haarzuilens bevindt zich een glas-in-lood raam waarop bisschop Arnold van Horne wordt afgebeeld met de representanten van de vijf Utrechtse kapittels, verbonden aan vijf grote kerken van de stad: de Dom in het midden, de andere vier als kerkenkruis er omheen. Op de andere ramen vertegenwoordigers van de Ridderschap van Utrecht, Utrecht stad en overige steden. De bisschop kreeg als landsheer van Utrecht in ruil voor medezeggenschap financiële & militaire steun. |
Aanleiding was het gebrek aan geld bij zijn benoeming, een structureel probleem. Ook de opvolgingsstrijd in het hertogdom Gelre tussen pretendent Mechteld van Gelre en haar neef Willem van Gulik dwong hem min of meer partij te kiezen. De bisschop stond aan de kant van Mechteld en streed met succes tegen Herbern van Putten. De bisschop verwoestte zijn kasteel Puttenstein. Dat lag aan de grens met het Oversticht, halverwege Elburg en Zwolle en ten zuiden van Kampen. |
Transisalania provincia vulgo Over-Yssel
Maker: N.ten Have; emendata A.F.de Wit. Uitg. Frederick de Wit in de Kalverstraat bij den Dam, Amsterdam. Kopergravure, gekleurd. 1660-1750.
Provincie Utrecht herdenkt en viert het ontstaan van de Staten in 1375
|
Het publiek kan zaterdag 17 mei op het Domplein een middeleeuwse markt bezoeken. Daar verzamelt zich een aantal keren een middeleeuwse stoet die de binnenstad van Utrecht gaat doorkruisen geleid door het gewapend escorte onder de kruisbanier van de Utrechtse bisschop. Een wit kruis gecombineerd met een rode achtergrond vormt immers het wapen van het bisdom. 
|
Wapenboek Gelre met het wapen van de bisschop van Utrecht plus enkele vazallen. f107v
Ooit hoorde Zutphen bij het bisdom Utrecht en was het oorspronkelijk zelfs een leengoed. Ook de Veluwe had eerder die status. Maar omstreeks 1300 waren Utrecht en de graafschap Zutphen (+ Gelre incl. de Veluwe) inmiddels gelijkwaardige buren. Rond 1309 hielp de bisschop Gwijde van Avesnes het Walburgis-kapittel van Zutphen bij een geschil dat waarschijnlijk heeft geleid tot een muurschildering, een ridder in wapenrusting. Hans Busio heeft er in onze website een boeiend artikel aan gewijd. Daarin wordt vermeld dat "deze ridder niet zozeer de bisschop zelf hoeft voor te stellen, maar kan bijvoorbeeld ook het bisdom als entiteit symboliseren."
De rode ridder geretoucheerd door Guus van Breugel. De originele gehavende fresco is in de Walburgiskerk te Zutphen zichtbaar.
|
Glas-in-lood raam (geheel), Main Hall. Ontworpen door P.J.H Cuypers en uitgevoerd door de firma Nicolas en zn. Circa 1910.
De Stichtse Landbrief uit 1375 legt rechten en plichten binnen het Nedersticht vast tussen de in geldnood verkerende bisschop van Utrecht als vorst, en de geestelijken, edelen en Stad en steden die vertegenwoordigd waren in een raad / foto Het Utrechts Archief
|
|
Op de afbeelding van dit zegel van Arnold van Horne, bisschop van Utrecht staan pal onder zijn voetstuk links en rechts het wapen van Utrecht en dat van het geslacht Horne. Zegenend staat hij met kromstaf en mijter middenin het zegel met de krul afgewend ten teken dat hij zich binnen zijn eigen diocees bevindt. Voor de kijker links maar vanuit de bisschop rechts is Petrus afgebeeld met als attribuut de sleutel. Anderzijds staat Paulus met het zwaard. Beiden kennen in Utrecht een eigen kerk; ten opzichte van de Domkerk staat de Pieterskerk in het oosten en de Paulusabdij in het zuiden, Zo te zien zijn op het voetstuk links en rechts niet de Janskerk (in het noorden) dan wel de Mariakerk (in het westen) vertegenwoordigd, maar zijn hier engelen afgebeeld. Het ligt voor de hand dat deze de aartsengel Michaël en de aartsengel Gabriël verbeelden. De eerste als aanvoerder van de hemelse heerscharen de tweede als degene die de geboorte van Johannes de Doper aankondigt en ook de geboorte van Jezus. Gabriël is tevens degene die uitleg geeft over geheimen en profetieën. Een relatie met het Utrechtse Kerkenkruis is hiermee niet te leggen, terwijl bisschop Arnold bij de bezegeling van de Stichtse Landbrief wel de vijf kapittels nodig had.
Stoet 17 mei 2025 vanaf Domplein door Utrecht omvat ook de Utrechtse geestelijkheid anno 1375
Voor de aankleding van Arnold van Horne, bisschop van Utrecht en de representanten van de vijf kapittels kregen we aanwijzingen van diverse deskundigen. Wij danken Casper Staal, oud-conservator van het Catharijneconvent en Hubert Hendriks. Hubert heeft de clerus in de miniatuur van de Gebrs van Lymborch van de processie van paus Gregorius zo authentiek mogelijk aangekleed. Toen kwam er uit het Catharijneconvent onverwacht serieuze
aandacht + concrete hulp bij de lastige opgave die ons was toebedeeld, met concrete oplossingen en dito resultaat. Op zaterdag 17 mei 2025 wordt een stoet geformeerd die door het hart van Utrecht trekt met alle drie standen nl. vertegenwoordigers van de geestelijkheid (bisschop en vijf kapittelheren), adel / ridderschap en de stadsbesturen.
aandacht + concrete hulp bij de lastige opgave die ons was toebedeeld, met concrete oplossingen en dito resultaat. Op zaterdag 17 mei 2025 wordt een stoet geformeerd die door het hart van Utrecht trekt met alle drie standen nl. vertegenwoordigers van de geestelijkheid (bisschop en vijf kapittelheren), adel / ridderschap en de stadsbesturen.
|
Eigentijdse bronnen voor de aankleding
Afgezien van het probleem hoe aan geschikte kleding te komen, moesten eerst betrouwbare eigentijdse bronnen geraadpleegd worden om vast te stellen hoe die kleding eruit zag. Een realistischer verbeelding van een bisschop dan de keizer- en keurvorsten tekening van de gebroeders Willem en Herman Maelwael uit Nijmegen kennen we niet. Die brengt de beëdiging van Willem I van Gelre in beeld door de keizer met de keurvorsten in 1377 te Gulik, Er zijn drie aartsbisschoppen present, die van Keulen, Mainz en Trier. Die van Keulen staat vooraan. Zijn bisdom grenst aan dat van Utrecht en biedt zeker wat de mijter, handschoenen en koorkap betreft voldoende details waarop kan worden aangesloten met de reconstructie, Wat betreft de stofkeuze heeft onze oriëntatie op de beschikbare panelen geleid tot een redelijk overtuigende keuze. De bisschopsstaf biedt ongetwijfeld de grootste uitdaging qua reconstructie; daarvoor is nog geen oplossing. Het glas-in-lood raam in kasteel de Haar van Pierre Cuypers inspireert wel om voor een vereenvoudiging te kiezen. |
Mijter van de bisschop naar het onderstaande voorbeeld (linnen damast, gouddraad borduursel, 12 edelstenen en zoetwater parels).
|
Aartsbisschop van Keulen present bij de beëdiging van hertog Willem van Gelre in Gulik in 1377, Keizer- en keurvorstentekening, Willem e/o Herman Maelwael, Wapenboek Gelre KBR Brussel hs.15652-56
|
|