Wapenboek Bellenville

Wat heeft een Heraut Gelre in het Wapenboek Bellenville te zoeken?

Zoals het Wapenboek Bellenville in de Bibliothèque Nationale de France te Parijs digitaal wordt getoond, valt het in twee verschillende series wapens uiteen.

Ten eerste de wapens van koningen, hertogen en graven, gevolgd door wapenschilden van de vazallen. De wapens van de vorsten zijn groter afgebeeld inclusief hun helmteken en schuin gepositioneerd, steeds aan het begin van de wapenserie van hun vazallen, die zonder helmteken rechtop staan. Een pagina met enkel vazallen toont ons vier wapens op rij en dan zes rijen boven elkaar, dus 24 per pagina.
Ten tweede wapenschilden van ridders vermeerderd met hun helmteken en schuin gepositioneerd.
In verband met de ruimte die de helmtekens innemen, staan er 16 op één pagina.

Onze aandacht wordt getrokken door twee pagina’s genummerd 62 verso tegenover 63 recto, waarbij op de tweede pagina als laatste géén wapenschild met helmteken maar een personage staat met een lans, horizontaal naar voren stekend, in de rechterhand, rode schacht en metaalkleurige lanspunt.
Dit personage loopt als het ware de pagina in, zodat
de lanspunt ter hoogte van de helmtooi van de laatste ridder uit komt. Hij is gekleed in een groen wambuis met gelobde mouwkapppen, Hij draagt beenlingen of een nauwe broek in de kleuren rood (links) en blauw (rechts). Zou het kunnen dat in de entourage van de Gelderse hertog medewerkers bij een toernooi, zoals pages, schildknapen, bodes, persevants etc. eveneens mi-parti in deze Gelderse kleuren liepen? Het blauw verwijzend naar de kleur van het schild, terwijl het rood verwijst naar de rood getongde en genagelde gouden leeuw? Als ambtsgewaad draagt hij over zijn kleding een mouwloos tuniek of tabberd met het eerder afgebeelde Gelderse wapen: gekroonde leeuw met dubbele staart van goud op blauw, de tabberd is rood gevoerd.

Het grote nieuws is dat in het Wapenboek Bellenville een personage in de tabberd met het unieke wapen van Gelre rondloopt, met als logische conclusie dat hij een Heraut Gelre moet zijn. Misschien wel Herman, enen coninc van hyrauden, die onderzoeker Gerard Nijsten in de bronnen van toen tegenkwam, collega van Claes Heynenzoon, de beroemdste Heraut Gelre aller tijden.

Wapenboek Bellenville folio 63 recto, collectie BNF

Zijn aanwezigheid kun je zien als een Selbstanzeige van de heraut Gelre, present als verslaggever van een pas d'armes of van een ander moment, een minder vreedzame reis naar Pruisen, waar men de wapens kruiste. Op het slagveld waar hij immuniteit geniet, hoort de heraut géén lans, zwaard of ander wapen te dragen. Op het toernooiveld zal hij evengoed geen wapen tegen een ander opnemen, maar wellicht wel een lans “vervoeren”.

Het Wapenboek Gelre kent ook zo’n afbeelding maar dan full page en bekend als Claes Heynenzoon die alleen zijn persoonlijk mes als “wapen” meevoert.
De tabberd lijkt nagenoeg sprekend op de tabberd van Claes Heijnenzoon, afgebeeld in het Wapenboek Gelre dat in de Koninklijke Bibliotheek te Brussel berust. BNF sluit een auteurschap van Claes Heijnenzoon (ca. 1345 – 1414) niet uit.

De heraut houdt in zijn linkerhand een banderol met een Latijnse tekst, die momenteel nader onderzocht wordt.

De afgebeelde Claes in het Wapenboek Gelre (afb. rechts) lijkt redelijk jong. Zijn gelaat mag door het gebruik van zilver geoxideerd zijn, toch oogt zijn gelaat best jeugdig. Van hem weten we dat hij begon als bode, uitgroeide tot heraut-literator en uiteindelijk wapenkoning-geschiedschrijver werd. Onderzoeker Gerard Nijsten komt Claes Heynenzoon niet eerder in de bronnen tegen als in 1380. W.M.Groen stelt dat hij 1369-1374 in dienst was van Jean de Châtillon, die met Mechteld, kandidaat-hertogin Gelre, was gehuwd.
Hoe dit ook zij, de heraut Gelre in het Wapenboek Bellenville ziet er iets ouder uit met zijn stoppelbaard. Omdat het Wapenboek Bellenville gedateerd wordt op 1364 – 1386 en het Wapenboek Gelre jonger (1395 – 1402) wordt geschat, lijkt het idee van een voorganger aannemelijk. Recent kwam J.A.Mol met 1340 als start van de Pruisenreizen in het Wapenboek Bellenville, hetgeen Claes als auteur zou kunnen uitsluiten.

Heraut Gelre in Wapenboek Gelre (f. 122r), afbeelding toegeschreven aan Herman Maelwael. Deze Heraut Gelre kennen wij als Claes Heynenzoon, op wiens naam een aantal boeken staan en wiens carrière min of meer bekend is. Wapenboek Gelre, KB Albert I Brussel, hs. 15652-56

In de biografie van Claes Heynen op Wikipedia wordt het Wapenboek Bellenville in elk geval niet tot zijn oeuvre gerekend.
Wat onze nieuwsgierigheid wekt, is welk treffen als eerste is afgebeeld, waar de onbekende heraut Gelre bij aanwezig was en via de afgebeelde wapenseries aangeeft wie er daaraan hebben deelgenomen.

Wapenboek Bellenville folio 62 verso, collectie BNF

Het lijkt erop dat het treffen (afb. links) dat hier heeft plaatsgevonden onder bevel Van der Leck viel. Zijn vaandrager is een schildboortig persoon met een Châtillon-wapen (.... Haeften?), die als eerste (extra) klein is afgebeeld. Daarnaast is (extra) groot het wapen van Leck te zien. De eerste Leck die dit oorspronkelijk Polanen-schild met drie zwarte wassenaars op een schild van zilver hanteerde, zou Otto van der Leck (ca. 1370 – 1428) zijn die Sophia, erfdochter van Bergh, huwde en dientengevolge de stamvader werd van het Huis Leck als Bannerheer
van Bergh. Dit feit zet de datering ontleend aan de beschrijving van het Wapenboek Bellenville door de BNF enigszins op losse schroeven, dit terzijde.

Omdat dit treffen als eerste wordt afgebeeld, zien we deze heraut Gelre zich aan het einde presenteren als ooggetuige. Kunnen de daarna volgende wapenseries aan hem kunnen worden toegeschreven? Als de eerste van de wapenseries van toernooien en Pruisenreizen beduidend jonger moet worden ingeschat wat betekent dit dan voor de datering van dit werk?

Onderzoek naar dit type wapenseries en de aanleiding om de wapens van de ridders te vereeuwigen kan uitsluitsel geven over de carrière van deze Heraut Gelre. Het vergt tijd, maar het is zeker de moeite waard om het Wapenboek Bellenville en beschikbare literatuur op dit punt nader te onderzoeken.

De Heraut Gelre is niet de enige die in het Wapenboek Bellenville present is. Op deze bladzijde komen we de Heraut Zweden tegen.

Uitzonderlijk is de Hertog van Geldre voorgesteld. Zijn leeuw vult deze folio links op één regel wapens na. De overige wapens komen we bijna net zo in het Wapenboek Gelre tegen (vlnr) Berghe, Muerse, Bronchorst, Ghennep, Baer, Culenborch, Oye, Batenboirch, Voirst, Buren, Borkel, Koevored (?).