Het Woud der Verwachting
  • Nieuws
  • Welkom
  • Het Woud
    • Wilma Makkink lintje
    • Berry Bijkerman i.m.
    • Paul Kluwer i.m.
    • Marlies Ursem afscheid
    • Ben Wagenvoort afscheid
    • Rob van Zijll de Jong
    • Henk Demoed
  • Agenda 2023
    • De heks van Almen
    • Slag om Altena
    • Welkom in 2023
  • Ambachten
    • Alchemist
    • Ambachtelijk St. Thomas Gilde >
      • Koeriersschaak
    • Bandweven >
      • Bandweven 2
    • Bier brouwen
    • Bode >
      • Bode te paard
    • Bontwerker >
      • Nepbont
    • Boog maken
    • Borduurwerk >
      • Aalmoestasje
    • Bourrelet maken
    • Breien >
      • Gebreid of niet gebreid 1
      • Gebreid of niet gebreid 2
      • Gebreid of niet gebreid 3
      • Gebreid of niet gebreid 4
      • Gebreid of niet gebreid 5
      • Gebreid of niet gebreid 6
      • Gebreid of niet gebreid 7
    • Couvre-chef maken
    • Drievingerwant
    • Geneeskruiden
    • Hoeden maken >
      • Muts vilten
      • Robin Hood hoedje
    • Hout bewerken >
      • Dagobert
      • Kist maken
    • Juwelier >
      • Sieraden
    • Kaartweven
    • Koperslager >
      • Messing schotel
    • Lantaarnmaker
    • Leerwerk
    • Maliënmaker
    • Mandenmaker
    • Marktkooplui
    • Ondergoed
    • Pottenbakker >
      • Albarello
      • Pelgrimeren
      • Pelgrimshoorn
      • Pottenbakkersdraaischijf
      • Puntneus voor pottenkijkers
      • Steengoed
      • Vuurstolp
      • Voor hetere vuren staan
    • Riemensnijder
    • Schoenmaker >
      • Passende schoenen
      • Schoenen valkenier
    • Schrijver
    • Tekenaar met zilverstift
    • Tenten maken
    • Torenblazer
    • Trippenmaker
    • Tuigenmaker >
      • Harnachement 1
      • Harnachement 2
    • Wapensmid >
      • Replica
    • Weven
    • Wol verven
  • Ark van Noach
    • Keeshond
    • Le grand noir du Berry
    • Molossos >
      • Landseer
    • Natte neuzen
    • Nederlandse landgeit
    • Ouessant, fotogeniek schaap
    • Witte paarden parade
    • Twentse landgans
    • De zwarte prins
  • Educatief aanbod
    • TERUGBLIK 2021
    • Stripboek Gelre
    • Ontmoet middeleeuwers
    • Alles op één kaart
    • Mijn leeren is speelen
    • Onze held in harnas
    • Spelenderwijs
    • Middeleeuwen in 3D
    • Het Woud in 3D-film
    • Vrouwen van Nu - Eefde
    • Wildenborchse vrouwenclub
  • Erfgoedbreed
    • Aaltense Goor
    • Achterhoekse vlag
    • Buitenmuseum Lochem
    • Cruydthof Ammersoyen
    • Emilie und Hans Stratmans Stiftung
    • Ere wie ere toekomt
    • Heggenvlechters
    • Heroïsche heilige
    • Kracht van kronieken
    • Kroonluchter top 100
    • Kruidentuin Stein
    • Nijenbeek kasteelruïne
    • Roots of the Queen
    • Stad Staverden
    • De Hoge Berg, Texel
    • De rode ridder
    • De eenhoorn achterna
  • Erepodium Maelwael
    • Passion
    • Nijmegen bakermat
    • In vol ornaat
    • Maelwael in Rijksmuseum
    • Beeldhouwers voor Bourgogne
    • Sprakeloze monnik
  • Evenementenarchief
    • Drie standen
    • Haus Ingenray -Geldern
    • Kostuumpresentatie
    • Terugblik AMB '19
    • De zot gekroond
    • Ridders Oude Wand
    • Eendaags Pop-Up Museum
    • Terugblik AMB '17 >
      • Datura Medieval Music
      • leringh & vermaeck
      • Pinksteren-kasteeldagen
      • Wagenspel Ammersoyen
    • Handel en Hanze
    • 2016 GvLimburg Festival >
      • 2016 Gebr.v.Limburg - foto's
      • 2016 Blyde Incomst - foto's
      • 2016 GvL - hertogelijke garde
      • 2016 Druivenoogst - foto's
      • 2016 middeleeuwse smulparij - foto's
    • 2016-10-08 Gelredag / Koningsweg
    • 2016-10-07 Archeohotspot Arnhem
    • 2016 Ammersoyen Middeleeuws Bewoond >
      • AMB 2016
      • Spelen op Ammersoyen
      • Klinken op Johanna
      • Kinderspeurtocht
      • Verhalen op Ammersoyen
      • Duiven lossen
      • Tijdverdrijf op Ammersoyen
      • Jonkvrouw worden?
      • Hoe word je ridder?
    • 2015 GvLimburg Festival
    • 2015 - Welkom op Ammersoyen
    • 2013 Gebroeders van Limburg Festival
    • 2013 Loop der Tijden
    • 2013 Het blijft toch familie
    • 2013 Project Middeleeuwen
    • 2013 Kasteel Ammersoijen
  • Gouda 750 jaar Stad
    • Ter ere van Gouda
    • Ter ere van Gouda 2
  • Getijdenboek
    • Getijdenboek TEFAF (2)
    • Getijdenboek TEFAF (1)
    • Psalter-Van Meurs
    • The Tenschert Hours
    • Maastrichter Getijdenboek
  • Hertog Willem
    • Brak Willem een lans?
    • Feestgewaad voor Willem van Gelre
    • Goed gemutst of blootshoofds
    • Harnas voor Willem I
    • Hertogelijk harnas verguld
    • Order of the Garter
    • Pronkharnas voor Willem
    • Rode schoenen
    • Slag bij Niftrik
    • Stadsrecht bevestigd in 1377
  • Historie van Gelre
    • Bedevaart 14 mei A° 2021
    • Elburg vesting >
      • 2018 Elburg - foto's
    • Mechteld's strijd
    • Monnikhuizen
    • Slag van St. Hubert
  • Maelwael Lymborch
    • Crécy 1346
    • Cryptisch schrift >
      • Aanmeldformulier
    • Driekoningen
    • Gebarentaal
    • Gebr.van Lymborch
    • Grassi's schetsboek
    • Handschoenen
    • Hernoemd tot Van Lymborch
    • Kindermoord
    • Koudste maand
    • Maand van Mars
    • Muzikaal onthaal
    • Nieuwjaarsdag
    • Nijmegen ca. 1400
    • Paard en mens
    • Pelgrimskruik
    • Profiel-portretten
    • Sergent d'armes.
    • sprekende kleuren
    • Steenbok
    • Valkenjacht vlnr
    • Veelzijdige paarden
    • Wanten
  • Maria van Gelre
    • Jaarboek Kostuum 2019
    • Biografie Marie d'Harcourt
    • Ceintuur geborduurd
    • Bruidsschat op de pof
    • Eelt op je knieën
    • Eerste Kerstdag
    • Engelen bij Maria
    • Gebedenboek Maria van Gelre
    • Maria van Gelre's gordel
    • Hand van de meester
    • Hermelijn
    • Hofmakerij in Gelre
    • Hortus conclusus
    • Houppelande
    • Houppelande ontleed
    • Imitatio Mariae
    • Maria van Gelre's kerkschat
    • Onder de loep nemen
    • Paard en tuig
    • Pluim op je hoed
    • Reinald IV
    • Riem onder het hart
    • Rozet van parels
    • Ten voeten uit
    • Zo blank als sneeuw
  • Media
    • Maria's bruidskleed
    • Willem onderweg
    • Willem in harnas
    • Monnikhuizen in 3D
    • Ammersoyen 360°
    • List van de Rosmolen
    • pagekop bloempotmodel
  • Onderzoek
    • bellenville ook gelders
    • Charles d'Orléans
    • DNA & eiwit research
    • DNA / eiwit research 2
    • Donor onbekend
    • Elburg ideaalstad
    • Festina lente
    • Gouden zegel Karel IV
    • Het Middeleeuwse Banket
    • honi soit qui mal y pense
    • In amazonezit
    • Kroniek van Froissart
    • Laudate
    • Maria van Brabant
    • Herder met hoorn
    • Midwinterhoorn
    • Sint Nicolaas
    • Stekeligheden
    • Vlindermadonna van dichtbij
    • Vorstelijke bontmuts
    • Vroom keramiek
    • Wat een kers niet vermag
  • Personages
    • Johanna, hertogin van Brabant >
      • De laatste vorstin...
    • Hof van Gelre ± 1400
    • De Gezinde (het gezin) >
      • Hertogin van Gelre en Gulik >
        • Hertogin Gelre verguld
        • Catharina's tresoor
      • Maria van Gulik >
        • Surcot ouvert voor Maryken
      • Jan met de Bellen
      • Maria van Arkel >
        • Verloving
      • Johanna van Cuyck
    • Raadsheren en echtgenotes >
      • Dirk IV
      • Willem IV
      • Vrouwe van Bronckhorst
    • Herauten >
      • Heraut Gelre
      • Heraut Gulik
      • Heraut Kleef
      • Wapenboek Bellenville
      • Kwartet van Herauten
      • Heraut Gelre in Bellenville
      • Heraut Gelre bekent kleur
    • Gewapend escorte >
      • Brigandine >
        • Brigandine-project 1
        • Brigandine-project 2
        • Brigandine-project 3
        • Brigandine-project 4
        • Brigandine-project 5
        • Brigandine-project 6
        • Brigandine-project 7
      • Commandant Frederik
      • Gerard van Culemborg
      • Je zult voor paal staan...
      • Manschappen gezocht
      • Randolf van Hoekelum
      • Te wapen
      • Wapenschouw
      • Wimpeldrager
    • Nieuwjaar - januariblad >
      • Aproche aproche
      • Hondenmeester
    • Lenterit - meiblad >
      • Blazers van Berry
    • Hooioogst - juniblad >
      • Meesterlijk magazine in de maak
    • Juliblad
    • Valkenjacht - augustusblad >
      • Augustus graanoogst
      • De valkenier
      • Hondenmeester
      • Zwemmen in augustus
    • Overige kalenderbladen >
      • Oktober - zaaimaand
    • Ezelkaravaan >
      • De wijnoogst >
        • Montjoie
      • Strontbrigade
      • Berry-ezels met vredesduiven naar Ammersoyen
    • Personeel >
      • Hofkapelaan >
        • Sandalen voor een bedelmonnik
        • Benardus' bril
      • Hofastroloog >
        • Betekenis van de astrologie en de rol van de astroloog in de Middeleeuwen
      • Kamenier
      • Waterdraagsters
  • Projecten 2005-22
    • Project 2012-15
  • Publicaties
    • Jaarboek 2023
    • Jaarboek Gelre CXI
    • Maelwael Van Lymborch
    • Guillaume Machaut
    • Catalogus 'Ik, Maria van Gelre'
    • Maria van Gelre 1380-1429
    • Grondleggers schilderkunst
    • The making of... Magazine 600
    • Het verleden op je bord
    • Het Woud der Verwachting
    • De gebroeders Van Limburg
    • Edelman Bedelman
    • De hand van de meester
    • Op reis en aan tafel met Katherina van Kleef 1417
    • Kastelen in Gelderland
    • Middeleeuws koken >
      • Herleving ME keuken
  • Ridders van Gelre
    • Keizer Karel IV getekend
  • Symbolen van Gelre
    • Op drakenjacht
    • De Draak van Gelre
    • Gelre's rode roos
    • Gelderse vlag
    • Gelders vlagvertoon
    • Ridders anno 1298
    • Toernooihelm
    • Wapen Gelre & Gulik
    • Wapenmantel hertog Willem
  • Valkenjacht
    • Valken boven Ammersoyen
    • Catharina op valkenjacht
    • Jagen met vogels
  • Voor het noenmaal..
    • Oud en nieuw
    • Vastentijd
    • Keukenmeid
    • Hypocras
    • Arte della Cucina
    • Noenmaal in het Paviljoen
    • Kookworkshop voor Ammersoyen
    • Pronkgerecht
    • Hertogelijk noenmaal
    • Tafelkleed met verhaal
    • Dragers met berrie
  • Donateur worden
  • Contact
  • Nieuwsbrief

Achterhoekse vlag


Ons cultuurlandschap met schuinkruis of maalteken (h)echt verbonden

Foto
Sinds 2018 wordt in de Achterhoek druk gevlagd met de Achterhoek-vlag, ontworpen door Paul Heutinck te Winterswijk. Klik op de vlag!

Ontwerper Paul Heutinck is door het coulisselandschap geïnspirereerd
​
Foto
Coulisselandschap bij de Lochemse Berg met oude eiken die het nog goed doen, diafragma's vormen verrassende vergezichten
​De Marke heeft zijn sporen nagelaten

Zonder daar erg in te hebben, heeft de ontwerper zich bediend van het maalteken dat hechte banden heeft met dit cultuurlandschap. Rond 1100 gaf de landsheer (graaf of bisschop) aan pioniers verlof om oerbossen te kappen, de afwatering van de natte, drasse gebieden ter hand te nemen en boerderijen te bouwen rond de hogere enken. Zo ontstonden markegenootschappen.
Foto
Een blesmes, ook wel boomritser of ritsijzer geheten waarmee de houthakker de bomen kon merken die moesten blijven staan ofwel verwijderd mochten worden / foto © Gradus Derksen, Barchem.

Achterhoek door boeren vormgegeven

In de 12de - 13de eeuw nam het aantal marken in de Achterhoek toe. De ene ontginning volgde na de ander. Men markeerde de grensbomen met een kruis, het maalteken dat betekende: Laat deze boom staan.
De overige stammen kapte men om de vrijkomende hogere gronden in cultuur te kunnen brengen met de kouter (= ploegijzer). De stammen dienden voor de constructie van de boerderijen, die steevast bestonden uit spanten: staanders, liggers en schoren. Tot op de huidige dag is dit beproefde systeem lokaal nog zicht- baar en wordt soms weer toegepast. Op de enk lagen  akkers, langs de beken het hooiland. Zo ontstond het esdorpenlandschap met hoevenzwermen.
​

Markeboeren vormden met elkaar een gemeenschap, vonden het normaal samen te werken bij het ploegen, eggen, zaaien, maaien en oogsten op de gemene enk. In de voormalige gemeente Gorssel kende men wel elf marken, waar de naam van de historische vereniging 'De Elf Marken' aan herinnert. Op het niveau van de naoberschap deelde men ook lief en leed met elkaar.
Om elkaar te bereiken, zelfs als het nacht was, zette men een hoorn aan de mond en blies de afgesproken signalen. Meestal gebruikte men dierhoorns en liet via een afwisselend lang-kort-kort-lang en alle mogelijke variaties daarop, weten wat er aan de hand was.
Foto
Oude markering op esdoorn © Robbie Goris, Inverde/ecopedia.be

​Dat hier eerder oerbossen waren die gerooid werden voordat het ploegijzer de grond in ging om die te kunnen bewerken, blijkt wel uit de vele bosnamen die in de plaatsnamen voortleven.
Het woorddeel LO bijvoorbeeld is zo'n bosnaam dat behouden bleef in Ruurlo, Borculo, Haarlo, Groenlo, Hengelo, IJzerlo en Dinxperlo. 
In het toevoegsel LO
leeft de proto-germaanse naam voor loofbos = lauhaz voort. Bij Epse en Exel verdween het toevoegsel LO
maar bleven de esp (= ratelpopulier) en de eik staan. 
In de plaatsnaam Steenderen zit nog het woord rade of rode dat ontginning betekent, net als in het eerste deel van de plaatsnaam Ruurlo (= Roderlo).
Bij de plaatsnaam Bronkhorst blijkt horst hakhout te betekenen en in de plaatsnaam Almen leeft een boom voort die afgeleid is van alm (= iep of olm). Borculo laat zich eenvoudigweg in berkenbos vertalen.
Overigens bleek recent dat Gorssel nog te herleiden is tot een bosnaam gelet op de laatste lettergreep en wat gors betreft schuilt hierin goarse wat gaspeldoorn betekent. Dan is er nog Laren, een plaatsnaam die afgeleid is van hlæri, wat nat bos betekent. 
​
​Bomen zat om te kappen. Zo verdwenen overal de oerbossen, waaronder Berlewalde dat volgens 13de-eeuwse bronnen in het hart van de Achterhoek lag.

Foto
Het cultuurlandschap in diverse delen van de Achterhoek kenmerkt zich door vrijstaande eiken die oude perceelsgrenzen markeren, waar akkermaalshout welig tierde en nu nog plek overschiet voor heggen met vogels, kleine zoogdieren en insecten / foto © Jacobus Trijsburg

Historie van méér dan 800 jaar gemarkeerd
 
​De Marke zal als organisatie ca. 1200 zijn ontstaan en was bedoeld om woeste gronden in cultuur te brengen. Lid waren de markeboeren die voor de verbouw van landbouwgewassen plaggen gingen steken in het veld en die vermengd met de mest uit de zogeheten potstal op de akker brengen. Daar verbouwde men boekweit, vlas, granen, knollen en in de 19de eeuw aardappelen.

​Dit systeem bevredigde op den duur niet meer, omdat de markeboeren een onevenredig deel van het vrije veld claimden, zowel voor het plaggen steken als voor houtwinning, beweiding door hun schapen etc. In de 19de eeuw ging het systeem op de schop en zijn de marken ontbonden. Zulk bodemgebruik was eigen aan de zandgronden in het Saksische gebied met name in Drenthe, Overijssel, Gelderland ten noorden van de Rijn (excl.de Liemers), het oostelijk deel van Utrecht en in het Gooi. Op de Veluwe heette de marke een maalschap, Putten had er tien. Het markesysteem had gevolgen voor de gemeenschap en voor de natuur.​
​De waarde van dit landschap werd al tientallen jaren geleden door deskundigen beschreven en onderkend. Het heeft ook weinig gescheeld of via het rijksbeleid hadden bepaalde delen in deze streken de status van landschapsreservaat gekregen. Maar door toedoen van een andere, funeste koers, uitgestippeld door politieke tegenkrachten ging dit helaas niet door. Wel
blijft het feit dat het regionaal zelfbewustzijn, mede door de boerenrockgroep NORMAAL gestimuleerd, zich verder heeft kunnen ontwikkelen.
​
Nu profileert de Achterhoek zich met de vlag. Daarbij bood de Zwarte Cross kennelijk een effectief podium. 

Vanuit een bottom up beweging gestart door Pak-An, Zwarte Cross en Grolsch ontstonden 475 ontwerpen. Via een publieke stemming waar pakweg 380.000 mensen aan meededen, kwam een top-tien selectie tot stand. Het ontwerp van Paul Heutinck werd nr 1.
De goede ontvangst van de Achterhoekse vlag toont aan dat de bevolking dit ontwerp wel kan waarderen. Inmiddels verschijnt de vlag ook op allerlei producten zoals stickers, bekers, sokken, mutsen en petten.   

Schuinkruis toegepast als stiepelteken

​Sinds ± 14de eeuw verschenen in Oostnederland en Westfalen boerderijen van het zogeheten hallehuis-type inclusief een stiepel. In de Achterhoek vaak de middelaar genoemd, elders baanderboom. Deze stond in de dorpel van de deel, in de streektaal zul geheten, en eindigde boven in de gebintbalk. Deze uitneembare middenstijl kreeg aan de buitenzijde in het midden een stiepelteken in de vorm van een schuinkruis, destijds aanvankelijk gestoken met een mes of een guts. ±1800 ging men dit voor het eerst schilderen als zandloper.

​Onderzoek en verspreiding van stiepeltekens
​

Naar dit verschijnsel is onderzoek gedaan door Jan Jans en zijn zoon dr. Everhard Jans, gepubliceerd in Gevel- en Stiepeltekens in Oost-Nederland (1975). Het boek bevat tekeningen uit Drenthe, Overijssel. Gelderse Achterhoek en een deel van Munsterland.
​Al 14 jaar is Jan ten Holt met vervolgonderzoek bezig met als doel de datering en de verschijningsvorm in het hele verspreidingsgebied zo nauwkeurig mogelijk vast te leggen en uiteindelijk te publiceren. Het valt op dat de kleurstelling van regio tot regio kan verschillen.
Foto
Tekening uit 1636 van Pieter Saenredam met bisschop Bernold en de vier door hem gestichte kerken naar een schildering uit 1490.

​Herkomst van het schuinkruis 

​Over de herkomst doen uiteenlopende verklaringen de ronde. De minst waarschijnlijke is wellicht de link naar het Andreaskruis. De apostel Andreas is op een schuinkruis gekruisigd. In de Achterhoek is niet één kerk aan hem gewijd. In de Pieterskerk te Utrecht, die als deel van het fameuze kerkenkruis in opdracht van bisschop Bernold is gebouwd, herinnerde ooit een muurschildering aan dit plan. Bernold was afgebeeld met Petrus als eerste bisschop van Rome en Andreas als eerste bisschop van Byzantium.

Gevel- en Stiepeltekens in Oost-Nederland (1975), Jan Jans / Everhard Jans
Foto
Stiepel van het los hoes De Stroet uit Harreveld, nu in het Openluchtmuseum te Arnhem. Maalkruis, onder en boven afgesloten door twee horizontale groeven. 18de-eeuws. Getekend in 1955. Met dank aan A.Jans.
Foto
Stiepelteken uit Gelselaar (destijds gemeente Borculo, nu gemeente Berkelland). Zandlopermotief in de traditionele uitvoering en techniek. 19de-eeuws. Getekend in 1955. Met dank aan A.Jans (Lochem). 

Everhard Jans schreef het genoemde boek waarvoor zijn vader Jan Jans tekeningen vervaardigde. Feitelijk is het omgekeerd. Al tekenend creëerde Jan Jans een  een omvangrijke documentatie van Oost-Nederlandse geveltoptekens en stiepeltekens. Bij zijn dood in 1963 waren dat 350 geveltoptekens en 50 stiepeltekens.​   
Tien jaar later had zijn oudste zoon Everhard er een boek van gemaakt. In 1975 verscheen de vierde druk.
Nu is het uitsluitend antiquarisch nog verkrijgbaar. In  totaal zijn er 313 tekeningen in dit boek gepubliceerd. 
Bij de ornamentiek op de stiepel blijken zandloper en maalkruis inwisselbaar, het maalkruis is ouder dan de zandloper. Op blz. 113 van het boek is als oudste het maalkruis uit het Rijksmuseum te Enschede te zien dat uit 1637 dateert. Op de stiepel van het erve Olde Geerts te Brecklenkamp staat een zandloper uit 1660.
Voor herleiding naar een onheils- of een geluksteken 
steunen we enkel op vermoedens. De waardering van het streekeigene is er niet minder om, althans bij ware liefhebbers. Dat blijkt uit het draagvlak voor de vlag.

Beeldtaal is klaarblijkelijk van alle tijden, eeuwenoud en actueel tot in 2020

Hendrik Willem Heuvel schrijft in zijn meesterwerk Oud-Achterhoeksch Boerenleven (5de druk,1965,
​blz. 434): In zoo'n stiepel, door ons middeler of middeldure genoemd, ziet men hier steeds een figuurtje uitgesneden, dat veel overenkomst heeft met een zandlooper. Dit "runenschrift" werd zeker ook afwerende kracht toegekend.
Jan ten Holt, expert in Scandinavische talen en runen-schrift, meldt dat het hier gaat om de eerste letter van gebo, dat gave of gift betekent. Ook wel te verstaan als godsgeschenk. Niettemin heeft het in ons dagelijks leven een alarmerende betekenis: Plekken waar men niet mag parkeren zijn voorzien van een schuinkruis. Rood-wit-geblokte kruisen bij spoorwegovergangen, het matrixbord boven de snelweg met een rood kruis,  
huishoudmiddelen die risico's met zich meebrengen, alles krijgt een waarschuwing mee via het maalteken. 
Een teken dat afweert, beveiligt ook, zegt Jan ten Holt.
Foto
De flacon links telt 4 ruiten met rode rand: samen één maalteken.
De website metseltekens geeft veel extra informatie over het maalteken en zijn symbolische achtergrond.

De negatieve beeldvorming zette het Runenschrift in het verdomhoekje

​Gevel- en stiepeltekens in Oost-Nederland dat in 1973 verscheen, staat stil bij de negatieve beeldvorming in relatie tot de verklaring van bepaalde elementen in de ornamentiek, in het bijzonder bij mogelijke relaties met het runen-schrift. Everhard Jans windt er geen doekjes om dat de ideologen van de nazi-beweging de volkscultuur hebben misbruikt en voor hun karretje gespannen. Dat maakte onderzoek en actie tot behoud van het streekeigene in de ogen van derden verdacht. Immers verwijzen naar mogelijk voorchristelijke lees Saksische e/o Germaanse oorsprong kon niet op bijval rekenen. Jan en Everhard Jans trokken zich van zulke verdachtmakingen niets aan. Dankzij hun volharding ontstond een uitnemende publicatie voor velen.
Foto
Maalteken / letter G (gebo), de zesde letter in het Runen-alfabet.
Wel wordt het onderzoek doorgaans aan liefhebbers overgelaten. J.W. Scholtz te Winterswijk is zo'n gepassioneerd onderzoeker. Hij documenteerde met Martin Lurvink de regio en publiceerde de resultaten 
in: 't Heurt bi'j 't Hoes (1981), dat nog een vervolg kreeg in Boerderijen kijken in Winterswijk (1983).

Foto
Gegutst / geschilderd stiepelteken op boerderij Velderman (1857), Enkweg 3, Barchem. Links één deur, rechts boven- en onderdeur.
Ieder huisje heeft z'n kruisje

In overdrachtelijke zin betekent deze uitdrukking dat iedereen wel iets naars kan overkomen, Merkwaardig eigenlijk dat het stiepelteken mensen tegen onheil ​zou beschermen en dus geluk brengen, terwijl die spreuk het tegendeel claimt: geen huis blijft onheil bespaard.

​Muurankers laat-middeleeuws
​
In de Late Middeleeuwen begon men muurankers toe te passen bij de constructie van gebouwen. Daarmee koppelde men de stenen wanden aan houten balken. Zo zorgden zij voor stabiliteit. Via de veer werden ze aan de balk bevestigd, te beginnen bij de tweede balk.
De oudste muurankers dateren uit de 13e eeuw. Vanaf circa 1550 werden steeds meer muurankers gebruikt en heel vaak met de beitel voorzien van (maal)tekens.

Foto
Muuranker (47 cm) van markeboerderij Haneveld 1795 / Barchem. De schieter of sleutel is voorzien van drie maal het maalkruis. Halverwege is de nok of neus te zien / foto @ Jacobus Trijsburg
Groot is de verbazing als blijkt dat er ook muurankers bestaan waarop géén kruisen zijn afgebeeld maar één enkele schuinstreep. Smid Harm Struik, die nieuwe muurankers mocht smeden bij de restauratie van het huis van Willem van Oranje in Dordrecht, verklaarde  dat men muurankers met kruisen vond bij huizen van rooms-katholieken en met schuinstreep op huizen van calvinisten. Volgens hem hoefden de muurankers voor de Prins van Oranje daarom geen kruis te dragen en smeedde hij nieuwe met schuinstrepen. Dat is kras.

Foto
Muuranker met tegengestelde schuinstrepen, keuterboerderij Langenschot, voor 1832, Barchem. Hier is halverwege de strop of het oog duidelijk zichtbaar. / foto © Jacobus Trijsburg

Foto
Bovenlicht met twee maalkruisen, Joppe
Foto
Logo gemeentelijk monument Gorssel
Foto
Deur met zandlopermotief, Lochem

Contact - Webmaster - Woudnieuws
  • Nieuws
  • Welkom
  • Het Woud
    • Wilma Makkink lintje
    • Berry Bijkerman i.m.
    • Paul Kluwer i.m.
    • Marlies Ursem afscheid
    • Ben Wagenvoort afscheid
    • Rob van Zijll de Jong
    • Henk Demoed
  • Agenda 2023
    • De heks van Almen
    • Slag om Altena
    • Welkom in 2023
  • Ambachten
    • Alchemist
    • Ambachtelijk St. Thomas Gilde >
      • Koeriersschaak
    • Bandweven >
      • Bandweven 2
    • Bier brouwen
    • Bode >
      • Bode te paard
    • Bontwerker >
      • Nepbont
    • Boog maken
    • Borduurwerk >
      • Aalmoestasje
    • Bourrelet maken
    • Breien >
      • Gebreid of niet gebreid 1
      • Gebreid of niet gebreid 2
      • Gebreid of niet gebreid 3
      • Gebreid of niet gebreid 4
      • Gebreid of niet gebreid 5
      • Gebreid of niet gebreid 6
      • Gebreid of niet gebreid 7
    • Couvre-chef maken
    • Drievingerwant
    • Geneeskruiden
    • Hoeden maken >
      • Muts vilten
      • Robin Hood hoedje
    • Hout bewerken >
      • Dagobert
      • Kist maken
    • Juwelier >
      • Sieraden
    • Kaartweven
    • Koperslager >
      • Messing schotel
    • Lantaarnmaker
    • Leerwerk
    • Maliënmaker
    • Mandenmaker
    • Marktkooplui
    • Ondergoed
    • Pottenbakker >
      • Albarello
      • Pelgrimeren
      • Pelgrimshoorn
      • Pottenbakkersdraaischijf
      • Puntneus voor pottenkijkers
      • Steengoed
      • Vuurstolp
      • Voor hetere vuren staan
    • Riemensnijder
    • Schoenmaker >
      • Passende schoenen
      • Schoenen valkenier
    • Schrijver
    • Tekenaar met zilverstift
    • Tenten maken
    • Torenblazer
    • Trippenmaker
    • Tuigenmaker >
      • Harnachement 1
      • Harnachement 2
    • Wapensmid >
      • Replica
    • Weven
    • Wol verven
  • Ark van Noach
    • Keeshond
    • Le grand noir du Berry
    • Molossos >
      • Landseer
    • Natte neuzen
    • Nederlandse landgeit
    • Ouessant, fotogeniek schaap
    • Witte paarden parade
    • Twentse landgans
    • De zwarte prins
  • Educatief aanbod
    • TERUGBLIK 2021
    • Stripboek Gelre
    • Ontmoet middeleeuwers
    • Alles op één kaart
    • Mijn leeren is speelen
    • Onze held in harnas
    • Spelenderwijs
    • Middeleeuwen in 3D
    • Het Woud in 3D-film
    • Vrouwen van Nu - Eefde
    • Wildenborchse vrouwenclub
  • Erfgoedbreed
    • Aaltense Goor
    • Achterhoekse vlag
    • Buitenmuseum Lochem
    • Cruydthof Ammersoyen
    • Emilie und Hans Stratmans Stiftung
    • Ere wie ere toekomt
    • Heggenvlechters
    • Heroïsche heilige
    • Kracht van kronieken
    • Kroonluchter top 100
    • Kruidentuin Stein
    • Nijenbeek kasteelruïne
    • Roots of the Queen
    • Stad Staverden
    • De Hoge Berg, Texel
    • De rode ridder
    • De eenhoorn achterna
  • Erepodium Maelwael
    • Passion
    • Nijmegen bakermat
    • In vol ornaat
    • Maelwael in Rijksmuseum
    • Beeldhouwers voor Bourgogne
    • Sprakeloze monnik
  • Evenementenarchief
    • Drie standen
    • Haus Ingenray -Geldern
    • Kostuumpresentatie
    • Terugblik AMB '19
    • De zot gekroond
    • Ridders Oude Wand
    • Eendaags Pop-Up Museum
    • Terugblik AMB '17 >
      • Datura Medieval Music
      • leringh & vermaeck
      • Pinksteren-kasteeldagen
      • Wagenspel Ammersoyen
    • Handel en Hanze
    • 2016 GvLimburg Festival >
      • 2016 Gebr.v.Limburg - foto's
      • 2016 Blyde Incomst - foto's
      • 2016 GvL - hertogelijke garde
      • 2016 Druivenoogst - foto's
      • 2016 middeleeuwse smulparij - foto's
    • 2016-10-08 Gelredag / Koningsweg
    • 2016-10-07 Archeohotspot Arnhem
    • 2016 Ammersoyen Middeleeuws Bewoond >
      • AMB 2016
      • Spelen op Ammersoyen
      • Klinken op Johanna
      • Kinderspeurtocht
      • Verhalen op Ammersoyen
      • Duiven lossen
      • Tijdverdrijf op Ammersoyen
      • Jonkvrouw worden?
      • Hoe word je ridder?
    • 2015 GvLimburg Festival
    • 2015 - Welkom op Ammersoyen
    • 2013 Gebroeders van Limburg Festival
    • 2013 Loop der Tijden
    • 2013 Het blijft toch familie
    • 2013 Project Middeleeuwen
    • 2013 Kasteel Ammersoijen
  • Gouda 750 jaar Stad
    • Ter ere van Gouda
    • Ter ere van Gouda 2
  • Getijdenboek
    • Getijdenboek TEFAF (2)
    • Getijdenboek TEFAF (1)
    • Psalter-Van Meurs
    • The Tenschert Hours
    • Maastrichter Getijdenboek
  • Hertog Willem
    • Brak Willem een lans?
    • Feestgewaad voor Willem van Gelre
    • Goed gemutst of blootshoofds
    • Harnas voor Willem I
    • Hertogelijk harnas verguld
    • Order of the Garter
    • Pronkharnas voor Willem
    • Rode schoenen
    • Slag bij Niftrik
    • Stadsrecht bevestigd in 1377
  • Historie van Gelre
    • Bedevaart 14 mei A° 2021
    • Elburg vesting >
      • 2018 Elburg - foto's
    • Mechteld's strijd
    • Monnikhuizen
    • Slag van St. Hubert
  • Maelwael Lymborch
    • Crécy 1346
    • Cryptisch schrift >
      • Aanmeldformulier
    • Driekoningen
    • Gebarentaal
    • Gebr.van Lymborch
    • Grassi's schetsboek
    • Handschoenen
    • Hernoemd tot Van Lymborch
    • Kindermoord
    • Koudste maand
    • Maand van Mars
    • Muzikaal onthaal
    • Nieuwjaarsdag
    • Nijmegen ca. 1400
    • Paard en mens
    • Pelgrimskruik
    • Profiel-portretten
    • Sergent d'armes.
    • sprekende kleuren
    • Steenbok
    • Valkenjacht vlnr
    • Veelzijdige paarden
    • Wanten
  • Maria van Gelre
    • Jaarboek Kostuum 2019
    • Biografie Marie d'Harcourt
    • Ceintuur geborduurd
    • Bruidsschat op de pof
    • Eelt op je knieën
    • Eerste Kerstdag
    • Engelen bij Maria
    • Gebedenboek Maria van Gelre
    • Maria van Gelre's gordel
    • Hand van de meester
    • Hermelijn
    • Hofmakerij in Gelre
    • Hortus conclusus
    • Houppelande
    • Houppelande ontleed
    • Imitatio Mariae
    • Maria van Gelre's kerkschat
    • Onder de loep nemen
    • Paard en tuig
    • Pluim op je hoed
    • Reinald IV
    • Riem onder het hart
    • Rozet van parels
    • Ten voeten uit
    • Zo blank als sneeuw
  • Media
    • Maria's bruidskleed
    • Willem onderweg
    • Willem in harnas
    • Monnikhuizen in 3D
    • Ammersoyen 360°
    • List van de Rosmolen
    • pagekop bloempotmodel
  • Onderzoek
    • bellenville ook gelders
    • Charles d'Orléans
    • DNA & eiwit research
    • DNA / eiwit research 2
    • Donor onbekend
    • Elburg ideaalstad
    • Festina lente
    • Gouden zegel Karel IV
    • Het Middeleeuwse Banket
    • honi soit qui mal y pense
    • In amazonezit
    • Kroniek van Froissart
    • Laudate
    • Maria van Brabant
    • Herder met hoorn
    • Midwinterhoorn
    • Sint Nicolaas
    • Stekeligheden
    • Vlindermadonna van dichtbij
    • Vorstelijke bontmuts
    • Vroom keramiek
    • Wat een kers niet vermag
  • Personages
    • Johanna, hertogin van Brabant >
      • De laatste vorstin...
    • Hof van Gelre ± 1400
    • De Gezinde (het gezin) >
      • Hertogin van Gelre en Gulik >
        • Hertogin Gelre verguld
        • Catharina's tresoor
      • Maria van Gulik >
        • Surcot ouvert voor Maryken
      • Jan met de Bellen
      • Maria van Arkel >
        • Verloving
      • Johanna van Cuyck
    • Raadsheren en echtgenotes >
      • Dirk IV
      • Willem IV
      • Vrouwe van Bronckhorst
    • Herauten >
      • Heraut Gelre
      • Heraut Gulik
      • Heraut Kleef
      • Wapenboek Bellenville
      • Kwartet van Herauten
      • Heraut Gelre in Bellenville
      • Heraut Gelre bekent kleur
    • Gewapend escorte >
      • Brigandine >
        • Brigandine-project 1
        • Brigandine-project 2
        • Brigandine-project 3
        • Brigandine-project 4
        • Brigandine-project 5
        • Brigandine-project 6
        • Brigandine-project 7
      • Commandant Frederik
      • Gerard van Culemborg
      • Je zult voor paal staan...
      • Manschappen gezocht
      • Randolf van Hoekelum
      • Te wapen
      • Wapenschouw
      • Wimpeldrager
    • Nieuwjaar - januariblad >
      • Aproche aproche
      • Hondenmeester
    • Lenterit - meiblad >
      • Blazers van Berry
    • Hooioogst - juniblad >
      • Meesterlijk magazine in de maak
    • Juliblad
    • Valkenjacht - augustusblad >
      • Augustus graanoogst
      • De valkenier
      • Hondenmeester
      • Zwemmen in augustus
    • Overige kalenderbladen >
      • Oktober - zaaimaand
    • Ezelkaravaan >
      • De wijnoogst >
        • Montjoie
      • Strontbrigade
      • Berry-ezels met vredesduiven naar Ammersoyen
    • Personeel >
      • Hofkapelaan >
        • Sandalen voor een bedelmonnik
        • Benardus' bril
      • Hofastroloog >
        • Betekenis van de astrologie en de rol van de astroloog in de Middeleeuwen
      • Kamenier
      • Waterdraagsters
  • Projecten 2005-22
    • Project 2012-15
  • Publicaties
    • Jaarboek 2023
    • Jaarboek Gelre CXI
    • Maelwael Van Lymborch
    • Guillaume Machaut
    • Catalogus 'Ik, Maria van Gelre'
    • Maria van Gelre 1380-1429
    • Grondleggers schilderkunst
    • The making of... Magazine 600
    • Het verleden op je bord
    • Het Woud der Verwachting
    • De gebroeders Van Limburg
    • Edelman Bedelman
    • De hand van de meester
    • Op reis en aan tafel met Katherina van Kleef 1417
    • Kastelen in Gelderland
    • Middeleeuws koken >
      • Herleving ME keuken
  • Ridders van Gelre
    • Keizer Karel IV getekend
  • Symbolen van Gelre
    • Op drakenjacht
    • De Draak van Gelre
    • Gelre's rode roos
    • Gelderse vlag
    • Gelders vlagvertoon
    • Ridders anno 1298
    • Toernooihelm
    • Wapen Gelre & Gulik
    • Wapenmantel hertog Willem
  • Valkenjacht
    • Valken boven Ammersoyen
    • Catharina op valkenjacht
    • Jagen met vogels
  • Voor het noenmaal..
    • Oud en nieuw
    • Vastentijd
    • Keukenmeid
    • Hypocras
    • Arte della Cucina
    • Noenmaal in het Paviljoen
    • Kookworkshop voor Ammersoyen
    • Pronkgerecht
    • Hertogelijk noenmaal
    • Tafelkleed met verhaal
    • Dragers met berrie
  • Donateur worden
  • Contact
  • Nieuwsbrief