Alchemist

Tussen wetenschap en tovenarij

Het alchemistisch laboratorium in Bentheim bewijst dat in het verleden de interesse van een vorst alchemie mogelijk maakte.

Alchemistisch laboratorium Burg Bentheim

In het kasteel van Bentheim kunnen bezoekers een indruk krijgen van een alchemistisch laboratorium in vroeger tijden. Dit laboratorium is ingericht sinds 2002. Op de foto zijn links onder de kap van de schoorsteen en uiterst rechts in beeld twee alembics zichtbaar. Een alchemist kon niet zonder.
Een alembic is een destilleer-apparaat. Dit werd o.a. gebruikt voor het destilleren van alcohol en van een hydrolaat (= vloeistof met een concentratie van geur- en smaakstoffen en van vluchtige oliën).
In de 17de eeuw bevond zich in de naburige Burg Steinfurt een soortgelijk alchemistisch laboratorium. In het archief zijn ca. 70 documenten aangetroffen die daarop betrekking hebben.

Vuurtafel - naar middeleeuws voorbeeld - voor verhitting van de alembic / foto © Het Woud der Verwachting, 2016

Vuurtafel voor de alchemist

Als onze Vrouwe van Bronckhorst een vloeistof wil winnen via het destillatieproces, dan zal de alembic verhit moeten worden tot het verdampingspunt. Op die temperatuur kan zich stoom vormen, die na afkoeling in de koepel als vloeistof via de tuit in een reservoir zal stromen.
Als er kruiden zijn toegevoegd, komen er etherische oliën, geur- en smaakstoffen vrij. Daarvoor bestond in de Middeleeuwen veel belangstelling, bijvoorbeeld in de geneeskunst, maar ook bij zoiets eenvoudigs als het wassen van de handen voor het eten.

Alembic - replica naar Londens voorbeeld

In Fenchurch Street, locatie Plantation House in Londen, vond men bij graafwerkzaamheden bij toeval een alembic uit de Late Middeleeuwen. Onze pottenbakker heeft kans gezien om deze alembic van witbakkende klei nauwkeurig te kopiëren.
Deze alembic (Guildhall Museum no. 17.219) is gepubliceerd door Stephen Moorhouse in een wetenschappelijk tijdschrift. Hij heeft tientallen vergelijkbare vondsten in Engeland met elkaar vergeleken. Ook vondsten van het Europese vasteland, onder meer van Raeren aardewerk in Trondheim (Noorwegen), inheems roodbakkend aardewerk in Utrecht bij klooster Mariëndael en in Stuttgart (Duitsland) passeren de revue.
De oudste alembics zijn gemaakt van glas. In de Late Middeleeuwen zijn alembics van aardewerk en steengoed in gebruik gekomen. Koper en messing werden pas na de Middeleeuwen toegepast.

Dwarsdoorsnede alembic

Deze dwarsdoorsnede maakt duidelijk hoe slim een alembic is gemaakt en hoe de afvoer van de dampen uit de kokende vloeistof na condensatie verloopt.