Midwinterhoorn

Tussen Advent en Driekoningen komt Blijde Boodschap duidelijk over

Midwinterhoornblazer bij Allard Hoeve, Verwolde, Laren Gld. foto © Cees Hartmans, 3-1-2010

Noch in Europa noch in Israël vond men herders met hun schaapskudde in het holst van de nacht middenin de maand december "in de velden". Ze keken wel uit! Toch komen in miniaturen herders in die context vaak voor, musicerend op fluiten, doedelzak en hoorns. Dat het Midwinterhoornblazen alles te maken heeft met de Blijde Boodschap staat wel vast. De traditie wil dat op Eerste Advent geblazen wordt en na Driekoningen de hoorn hoort te zwijgen, want Herodes zoekt het Kind!

De list van keizer Constantijn
De viering van Christus geboorte is in 336 door keizer Constantijn ingevoerd. Toen werd het Romeinse feest Sol Invictus (= de onoverwinnelijke zon / Mithras) door het geboortefeest van Jezus als Licht der Wereld vervangen. Een slimme zet, waardoor Kerstmis thans wereldwijd zeldzaam populair is. Hoewel Jezus al met Loofhuttenfeest (sept./okt) geboren zou kunnen zijn.

Sleutelrol voor de hoornblazers
De traditie van het midwinterhoornblazen kan nooit eerder ontstaan zijn dan ná de kerstening van die gebieden waar wij nu de midwinterhoorn nog kennen.
Oost-Nederland, Westfalen, Wit-Rusland, Oekraïne, Litouwen en Polen. Een lijst die bij nader onderzoek nog wel langer kan blijken.
De kerstening van Oost-Nederland was het logisch gevolg van de verovering door Karel de Grote. Hij wist de Saksers te overwinnen. Hun hertog Widukind gaf zich na een bloedige strijd over en liet zich in 785 met Kerst in Attigny dopen, wellicht door St.Willehad, de latere bisschop van Bremen. Keizer Karel de Grote trad op als zijn peetoom en de Paus zorgde voor het doopmaal. Dat Widukind daarna graaf van Hamaland werd (bron: Wikipedia) houdt Michel Groothedde, de stadsarcheoloog van Zutphen, voor onbewijsbaar.

In het Utrechts Psalter staan blazers met tubae bij psalm 150. Toeval of niet: de Tubanten, waarvan de naam Tubantia (Twenthe) is afgeleid, verwijzen in hun naam naar het Latijnse tuba (= hoorn). Tubantes zijn dus hoornblazers. Samen met de Chamaven, waarin de naam Hamaland te herkennen is, zijn het nog altijd fervente midwinterhoornblazers. Bij de blaasorkesten, kortweg hafabra (harmoniën, fanfares en brassbands) is Oost-Nederland behoorlijk vertegenwoordigd. Ooit haalden grote nationale orkesten hun topblazers uit de oostelijke regio, zo gaat het verhaal. Of dit nog zo is?

Aanbidding door de herders. Gebr. van Lymborch, Les Belles Heures fol. 43v. Coll. Metropolitan Museum of Arts, New York

Hoornblazende herder aan de Dom te Milaan ca. 1400

Bijgeloof & heidendom

Er is geen schriftelijk bewijs dat de midwinterhoorn al in gebruik was in de Middeleeuwen. Hoorns afgebeeld bij psalm 150 in het Utrechts Psalter (820-835) staan als TUBAE in de Latijnse tekst vermeld.
In een ouder kerkelijk document uit de achtste eeuw: Indiculus superstitionum et paganiarum
komt het verbod op het blazen van hoorns voor. De Indiculus hoort bij de Utrechtse Doopformule en omvat diverse verboden. De hoorn heet hier CORNIBUS (meervoud), hoorns van een dier, bijvoorbeeld van een os. Als iemand Christen werd en zich liet dopen, beloofde hij het heidendom af te zweren.

Bonifatius met boek. Atelier Cuypers /Stolzenberg, Roermond ca 1860

Heidens kabaal

Bij het uitroeien van heidense en bijgelovige gebruiken maakten diverse bisschoppen kennelijk bezwaar tegen het blazen op dierhoorns.
In de praktijk blies men op hoorns om de Wilde Jacht van Wodan met heidens kabaal te versterken.
Alles wat lawaai kon maken, werd ingezet om Wodan te helpen de grimmige wolf Fenrir te verjagen die de zon fanatiek achtervolgde. Om de terugkeer van de zon te bevorderen waren alle middelen geoorloofd. Vanuit de volkskunde betogen geleerden dat ondermeer
carbidschieten en het afsteken van vuurwerk met Oud en Nieuw te herleiden is tot dit oude gebruik.

Recent onderzoek naar datering, herkomst en bedoeling van de tekst wijst in de richting van Bonifatius (+ 754).
F.G.P. Kolner, The Indiculus superstitionum et paganiarum: a controversy reviewed, 2018 - Master thesis RUU