Leven in de brouwerij op Ammersoyen
Wat de keldervloer verborgen houdt en uit de gracht gebaggerd is...
Artistieke verbeelding van de verborgen bierbrouwerij op Ammersoyen uit de middeleeuwen
|
Middeleeuwse Ontmoetingen zondag 20 juni
In de brouwkelder van kasteel Ammeroyen vertelde Johan van Kampen over de vondst van de brouwerij tijdens het onderzoek van het kasteel voorafgaande aan de restauratie, die in 1976 was voltooid. Veel van hetgeen verborgen was, zoals muurtrappen en nissen, de rookkap in de Ridderzaal, de gevangenis onderin een hoektoren, werd tevoorschijn gehaald en is te zien sinds het publiek welkom is. Maar de vloer in de brouwkelder werd afgesloten en is ontoegankelijk tot op de huidige dag. Zonde, vindt Annette Zeelenberg, de châtelaine van kasteel Ammersoyen. Haar wens om de brouwkelder open te maken en de brouwhistorie tot leven laten komen, zodat je die kunt horen en zien, zelfs ruiken en zelf iets doen en ervan leren, lijkt nu in vervulling te gaan. |
Crowdfunding gestart
GLK (= Geldersch Landschap & Kasteelen) begon
een geldwerving om € 120.000 bijeen te krijgen voor een nieuwe opgraving, gevolgd door de reconstructie van de unieke kasteelbrouwerij, waarvan er zover wij weten in ons land niet één bewaard gebleven is. Een unieke kans voor kasteel Ammersoyen om hiermee een onderscheidend aspect van het leven op dit best bewaarde middeleeuwse kasteel in Nederland toe te voegen aan de bewogen geschiedenis van Gelre. "Het Woud der Verwachting" ondersteunt van harte deze actie en onderstreept dit dan ook via de website, de Nieuwsbrief en met de inzet van onze archeoloog Johan van Kampen die op de eerste zondag van onze Middeleeuwse Ontmoetingen de spits afbeet door als archeo-tolk ter plekke de nodige uitleg te geven. Heel veel dank Johan, dat jij deze taak op jou wilde nemen! |
Voor de restauratie van kasteel Ammersoyen stuitte men tijdens bouwhistoirsch en archeologisch onderzoek in de brouwkelder op de restanten van de zogeheten brouwoven. Hoewel andere middeleeuwse elementen zijn hersteld, is deze vondst tenslotte toegedekt.
|
Steengoed bierpul wegwerpartikel bij uitstek
Het is een bekend verhaal dat in de kasteelgracht van de ruïne van Teylingen zoveel bierpullen aangetroffen zijn dat ze sindsdien als Jacobakannetjes onsterfelijke roem vergaarden. Het klinkt ongelooflijk, maar bevat zeker een kern van waarheid. Sterker nog, ook in de slotgrachten van kasteel Rosendael en Ammersoyen zijn onvoorstelbaar vele bewijzen aangetroffen van de onstilbare dorst van de middeleeuwer naar gerstenat. De Ridders van Gelre steken via hun TV-programma op Omroep Gelderland er praktisch in elke aflevering de draak mee. De Geldersche Kasteelen stichting doet er nog een schepje bovenop met de aanname dat in de middeleeuwen de bierconsumptie per man op 300 liter per jaar uitkwam. Dat zal dus een liter per dag zijn als er op vastendagen - en dat waren er vele - géén bier gedronken mocht worden. Is dit de bron van de onzin: In de hemel is geen bier, daarom drinken wij het hier! |
Alcoholpercentage beperkt
De overvloedige bierconsumptie in de middeleeuwen leidde niet vanzelfsprekend tot braspartijen want het alcoholpercentage schijnt buitengewoon laag geweest te zijn. Zelfs kinderen dronken het lichte bier, wellicht beter dan het vervuilde drinkwater. Want oppervlakte-water was per definitie rijk aan bacteriën en putwater ook niet altijd betrouwbaar. Levend water, dat uit een bronnen en beken kwam, had de voorkeur maar was vaak niet voorhanden. Smaakmaker in de middeleeuwse keuken? Bier speelde zelf ook weer een rol van betekenis bij de bereiding van spijzen. Iedereen heeft wel gehoord van bierbeslag voor appelbeignets. Maar ook in stoof-schotels, in biersoep en bij bereiding van vlees is bier - ook nu nog steeds - als smaakmaker toegepast. |
Stadsbrand Lochem 6 april 1615 ontstaan tijdens het brouwproces
|
Onder de oorzaken van een Stadsbrand blijkt die van Lochem A° 6 april 1615 te wijten aan de brouwer die even niet oplette, Dat was niet de eerste en ook niet de laatste stadsbrand veroorzaakt door een bierbrouwer. Ook in Zutphen lag de oorzaak van een stadsbrand bij zo'n brouwer. Een verslag van het Lochemse voorval meldt het punt waarop dit risico van brand ontstond. [ontleend aan publ. Mijn Gelderland / wel aangepast] De ramp werd veroorzaakt door de nalatigheid van één vrouw. Op donderdag 6 september 1615 staat in het memorie- en resolutieboek van het Lochemse stadsbestuur het volgende te lezen: “Alsoe Eeffse Tonhues durch haer versuem gecausirdt den jammerlicken brandt dieser geheeler stadt mitt kercke, toren, raedt, gashueser en sonsten” Met andere woorden, Eeffse heeft de brand veroorzaakt. |
Haar eest ontbrandde toen ontkiemend graan lag te drogen, om er na het mouten bier van te maken. Ze was net even weggelopen toen er brand ontstond. Voor dat “verzuim” moet ze boeten: “dat van nu vortaen ten ewigen tijden op den vurgenoemde platze niett sall getimmert ofte bij Eeffse ofte hare kinderen” Kortom, zij en haar nakomelingen mogen hun huis niet meer herbouwen. De plaats in kwestie moet eeuwig een lege plaats blijven. Die eeuwigheid blijkt echter beperkt te zijn, want op 27 februari 1645 mag Egbert Tonhues toch bouwen op de gedoemde plaats. Het heeft na de brand nog jaren geduurd voor de stad volledig was herbouwd. Voor het stadsbestuur was het bovendien lastig dat vrijwel alle papieren verbrand waren. Een van de weinige stukken die bewaard is gebleven, is het stadsrecht van Lochem dd 9 juli 1233. |
|
Bierbrouwen dankzij verleend stadsrecht
Lochem had in zijn oorspronkelijk in 1233 door graaf Otto verleende stadsrecht niet het recht gekregen om bier te mogen brouwen. Dat recht werd door hertog Eduard van Gelre verleend in 1366. In het hart van Lochem herinneren de Bierstraat en Brouwhuissteeg aan de bierbrouwerijen die op grond van dit in 1366 aan de stad verleende recht bier te mogen brouwen.
|
Om bier te brouwen was gruit nodig. Gruit is een kruidenmengsel met vooral gagel en rozemarijn en verder o.a. duizendblad, laurierbessen, salie en tijm. Het recht op gruit was van oorsprong een keizerlijk recht dat op zeker moment aan de Gelderse landsheer toekwam. De meeste ingrediënten haalde men uit de wildernis o.a. op de Veluwe, die toebehoorde aan de hertog. Op gruit werd belasting geheven, maar toen men op hop overging, werd bieraccijns ingevoerd,
|