Hermelijn

Hermelijn, vorstelijk privilege

Wie in hermelijn gekleed gaat, hoort absoluut bij de top...

Links: Isabeau de Bavière, koningin van Frankrijk, met de witte kees (?) naast zich, draagt een houppelande, gevoerd met hermelijn. Let op de dubbele col, de buitenste met zwarte staartpuntjes van hermelijn, de kleinere van haar cotte. Schrijfster Christine de Pisan biedt haar geknield een boek aan. De hofdame rechts heeft ook een houppelande gevoerd met bont, maar eenvoudiger, vermoedelijk minivert.

Rooms-koning Willem, graaf van Holland, draagt een koningsmantel met hermelijn over een harnas met wapenrok, gedeeld: rijksadelaar / klimmende rode leeuw. Chronique des Comtes de Hollande depuis les origines jusque à 1415. Hendrik van Heessel/heraut Gelre, 1456. Hs. B. 89420. Hendrik Conscience Bibl. Antwerpen.

Hermelijn, vorstelijk bont...

Hermelijn associëren we vanzelf met de koningsmantel. Bijna alle koningen in Europa beschikken er over. Maar bij nader inzien blijken hertogen en hertoginnen óók in hermelijn gekleed te gaan. Een tour d'Europe langs hertogen en hertoginnen van Gelre, Brabant en Bourgogne etc. leert dat hun status af te lezen is aan hermelijn, de witte wintervacht met zwarte staartpluimpjes: vorstelijk bont!

Maria van Gelre in minivert

Waarom heeft Maria van Gelre géén voering van hermelijn in haar adembenemende blauwe houppelande, slechts minivert = eekhoornbont? Een punt om over na te denken; in de Middeleeuwen kan die keuze iets betekenen dat dieper gaat dan bij oppervlakkige beschouwing lijkt... Dat raadsel is opgelost als de miniatuur vóór de huwelijksdatum is vervaardigd.

Johanna, hertogin van Brabant, met een plastron van hermelijn en een overkleed omzoomd met hermelijn. Tekening van haar graftombe in de Karmelietenkerk te Brussel door Anthonio de Succa (1602).

Margaretha van Male (1350-1405), gravin van Vlaanderen, door huwelijk met Filips de Stoute hertogin van Bourgogne. Draagt een plastron van hermelijn. Portret, Musée de l'Hospice Comtesse, Rijssel.

Margaretha van Brabant (1323 - 1380) dochter van hertog Jan III. Zij huwde in 1347 Lodewijk van Male, graaf van Vlaanderen. Lurven (schijnmouwen) en zoom afgezet met hermelijn.

Anne van Bourgogne (1404-1432), hertogin van Bedford, dochter van Jan zonder Vrees, hertog van Bourgogne; houppelande gevoerd met hermelijn. Dubbel boord van stof en hermelijn.

Marie d'Harcourt, jonkvrouw in gebed in de rozenhof met twee engeltjes: "O, milde Maria..."

Ze was een dochter van Jean VI, graaf van Harcourt en Aumale, die jammer genoeg geen hertog was. Haar moeder was geboren uit het geslacht Valois, de sang noble, een Bourbon. Marie was nauw verwant aan de Franse koning en de hertog van Orléans. Maar géén dochter van een hertog, een koning of een prins.

Door haar huwelijk met Reinald IV hertog van Gulik en Gelre, graaf van Zutphen, kreeg zij absoluut het volste recht om hermelijn te dragen. Vanwaar bij dit prestigieus gewaad niettemin gekozen voor een voering van minivert? Het gewaad zelf is verre van gewoon, integendeel er is géén vergelijkbare van deze allure!
Kosten noch moeite zijn gespaard.
Het penseelwerk is pointillistisch van structuur en uitgevoerd met een changeant effect, zeer geraffineerd..

Miniatuur van Marie d'Harcourt (detail). Minivert = buikvachtjes van eekhoorns als bontvoering in de mouwen. Onderstaande afbeelding laat zien dat het blad aan de bovenzijde afgesneden is dwars door de margeversiering. Mogelijk is dit blad bij de (her)plaatsing "passend" gemaakt.

Hoogstwaarschijnlijk gaat het hier om één van de kostelijkste stoffen die destijds verkrijgbaar waren. Je kunt denken aan productie in Italië.
Het meest voor de hand liggend is dat zij nog niet gehuwd was, dat de miniatuur gemaakt is in het kader van de kennismaking met Reinald.
Hij dong eerder naar de hand van Lucia Visconti, nauw verwant met Valentina Visconti. In 1404 sprong dit af. Verrassend snel daarna vroeg Reinald IV om de hand van Marie d'Harcourt en al in 1405 huwden zij in de hoop de dynastie te kunnen voortzetten. Louis d'Orléans zorgde voor de bruidsschat, maar mocht na 10 jaar dit huwelijk nog kinderloos zijn, kreeg hij de bruidsschat retour.
De tekst op de banderol is in onze volkstaal gesteld "O, milde Maria".
Mogelijk viel de keuze voor elkaar en de kunstenaar nagenoeg gelijk.

Sculptuur van Jeanne d'Auvergne et de Boulogne (1378-1424), hertogin de Berry, in de St. Étienne kathedraal te Bourges, in een houppelande met hermelijn gevoerd.

Katharina van Kleef (1417-1479) huwde in 1430 met Arnold van Egmond, hertog van Gelre. Haar staatsiekleed van rood zijdefluweel is gevoerd met hermelijn.

Isabella van Portugal (1397-1472) huwde in 1430 Filips de Goede, o.a. hertog van Brabant, Limburg en Neder-Lotharingen. Houppelande met voering van hermelijn.

Stichting Het Woud der Verwachting
Polsteeg 8 / 7244 PX Barchem / opgericht 24 mrt '07
KvK 08157902 - NL 97 RABO 0317 1235 13

Tekst © Jacobus Trijsburg/Rianet Knevel, Barchem/Huissen, 2018