Riem onder het hart

Ceintuur met parels geborduurd siert Maria van Gelre's houppelande

Gesp en riemtong in de maak ~ zie het laatste nieuws onderaan de pagina!

Marie d'Harcourt, miniatuur in haar Gebedenboek

Ceintuur of riem

Bij een vrouw spreekt men liever van een ceintuur, terwijl een riem echt een mannelijk attribuut is.
De uitdrukking: "iemand een riem onder het hart steken" houdt in
zorgen dat zijn hart (= moed) hem niet in de schoenen zakt.
Dit verwijst naar gewapende mannen in de strijd, die om hun middel een riem droegen.

Replica-ceintuur geborduurd met parels

In Museum Het Valkhof droeg de kostuumfiguur het ceintuur geheel conform de mode ca. 1400, maar nog zonder riemtong.& gesp.

Vrouwe Wijsheid met ceintuur - miniatuur in Grande Bible uit de Bibliotheek van Jean de Berry

Het dragen van een breed ceintuur door dames zien we vóór 1400 opduiken in de miniaturen en wel speciaal bij de houppelandes.
Het veelal met bont gevoerde overkleed werd vrij hoog ingesnoerd, zodanig dat de buste er net bovenuit kwam.
Op sommige miniaturen zien we deze ceintuur afgebeeld als een ellenlange band. Zie hiernaast in de Grande Bible historiale complétée, sinds 1401 geregistreerd in de inventaris van de Bibliotheek van Jean de Berry, als personificatie van de Wijsheid. Zij wordt voorgesteld als een vorstin in een hermelijn gevoerde houppelande van rode stof en is omgord met een extra lang ceintuur.

Grande Bible historiale complétée, 1395-1401. Maître du livre d’heures de Johannette Ravenelle. Enlumineur 311v (Wijsheid)

De bekende miniatuur van de Franse koningin Isabeau de Bavière en haar hofdames, die een boek van Christine de Pisan in ontvangst neemt, blijkt eveneens zo'n ellenlange ceintuur te bevatten. Deze groene ceintuur omgordt Isabeau en komt bovendien links op de miniatuur achter haar rechter mouw tevoorschijn.

Het dragen van een ceintuur zo breed en hoog als Marie d'Harcourt / Maria van Gelre op haar miniatuur doet, sluit aan op talloze andere voorbeelden uit de eerste helft van de 15de eeuw en eerder.

Het borduren van parels zien we terug op het wandtapijt linksonder, dat in het Musée Cluny te vinden is. De dame in kwestie krijgt van haar minnaar zijn hart aangeboden. Het tapijt zou uit ca. 1400 dateren. Let op de hoge col om de hals.

Vlaamse wandtapijten eerste helft 15de eeuw met levensgrote houppelandes en ceinturen

Aanbod van het hart. Serie: Dame met de eenhoorn. Musée Cluny, Parijs

Liefdespaar in Devonshire hunting tapestries 1420 / 50. V&A Londen

Voorbeelden van ceinturen tweede kwart vijftiende eeuw

Portret van Margaretha van Eyck, de jongere vrouw van schilder Jan van Eyck, die hem twee kinderen schonk. Olieverf op paneel 1430, 25.8 cm x 32.6 cm. Collectie Groeningemuseum, Brugge. Toen zij in 2010 in The Natiional Gallery in Londen gerestaureerd was zag zij er 20 jaar jonger uit volgens de deskundigen.

Wandtapijt met verloofd stel onder baldakijn. Collectie Musée des Arts décoratifs, Parijs. Afgebeeld zijn Charles d'Orléans (45) en Marie van Kleef (16) cf. de identificatie door Raimond van Marle, 1923. Anna Maria Cetto meent dat Louis de Savoie (27) en Anne de Lusignan (22) zijn afgebeeld. Elk huwelijk is in 1440 gesloten, het wandtapijt dateert uit 1460/65.

Gesp en riemtong aan het ceintuur van Maria van Gelre's houppelande

Het ceintuur van Maria van Gelre mist de gesp en de riemtong. Verantwoorde replica's zijn in de maak. Die baseert goudsmid Esther Kalkman-te Lintelo op de riemtong van het paneel Maria Magdalena leest in de National Gallery Londen, toegeschreven aan Rogier van der Weyden, ±1445. Het verslag volgt zodra klaar.

Rogier van der Weyden, Maria Magdalena leest. National Gallery, Londen. Slip van het ceintuur met riemtong, rechts achter de albarello.

Twee geliefden, The Book of the Queen, 1410-1414. British Library.

Links een riemtong zoals aan het Franse Hof ten tijde van Marie d'Harcourt gedragen werd. Kijken we naar het einde van de riemtong, dan wordt helder dat de riemtong van Maria Magdalena daarvan een extra fraai gedetailleerde versie is.

Specifieke onderdelen van een ceintuur zoals de gesp of riemtong dan wel beslag zoals we hier links zien afgebeeld, van verguld zilver, gingen generaties mee. Dochters erfden zulk edelsmeedwerk van de moeder, ofwel kleindochters van hun grootmoeder. Net als kleding die van kostbare stof was gemaakt en soms aangepast werd, was snel een tweede of zelfs derde leven beschoren. De datering van deze afbeeldingen bevestigt die praktijk.
De miniatuur links is van 1410-14, het paneel van Maria Magdalena zou uit dateren uit ca 1438-1445.