Burggraaf Nijmegen

Rob van Zijll de Jong zwaait af als Burggraaf

Re-enactor verdwijnt maar meester-pottenbakker blijft actief

Rob van Zijll de Jong in zijn glansrol Burggraaf van Nijmegen © Remko Koeneman, 2015.

Rob van Zijll de Jong, re-enactor van het eerste uur

Rob van Zijll de Jong was al meer dan een halve eeuw gegrepen door de Middeleeuwen, toen Nijmegen de Gebroeders van Limburg in de armen sloot. Lang voor men het woord re-enactment kon spellen, liet hij zich als ridder vermomd op de gevoelige plaat vastleggen. Dat was geen gril van een onbezonnen tiener, maar een weloverwogen stap om aan den lijve te ervaren hoe dat voelt. Re-enactors in hart en nieren begrijpen dat. Met recht kunnen wij hem de titel verlenen: re-enactor van het eerste uur.

Robert, bedankt!

Nu hij op 1 augustus 2016 afstand doet van zijn rol als burggraaf van Nijmegen en niet langer als Willem, Bannerheer van Bronckhorst deel uitmaakt van het Hof van Gelre, dankt Het Woud der Verwachting hem voor zijn aandeel in onze activiteiten. Gelukkig blijft hij als adviseur beschikbaar voor projecten, die alles met zijn persoonlijke passie voor aardewerk en steengoed te maken hebben. En niet alleen bij ons…

Experimenteel archeoloog

Drs. J.R.C. van Zijll de Jong is aan de Rijksuniversiteit Leiden in 1978 afgestudeerd als archeoloog, met keramiek als specialisatie. Hij heeft er alles aan gedaan om zijn deskundigheid met anderen te delen. Niet als kamergeleerde, maar als man van de praktijk. Het was geen eenvoudige opgave die hij zichzelf stelde. Feitelijk was hij een pionier-experimenteel archeoloog en zocht antwoorden op vragen naar de uitvoeringspraktijk van de pottenbakker vanaf de prehistorie en Romeinse Tijd, in de Vroege, de Hoge en de Late Middeleeuwen en daarna, tot in de moderne tijd waarin Raku als baktechniek volgelingen in de Westerse samenleving verwierf.

Erve Eme te Zutphen

Sinds enige tijd komt hij geregeld op de Erve Eme in Zutphen, het archeologisch erf dat focust op de tijd van 400 – 900 na Chr. Nu blijkt daar een drietal stookplaatsen onder één overkapping te functioneren. Naast een rookoven voor vis en vlees, staat er een bakkersoven en sinds kort een Merovingisch-Karolingische pottenbakkersoven. Deze oven kwam op zijn aanwijzingen tot stand. Er zijn enkele geslaagde pogingen gedaan om Merovingisch aardewerk te bakken.

Merovingisch aardewerk

De eerste stook vond begin juli 2016 plaats, op hout uit de directe omgeving, gemiddelde oventemperatuur was 850-900° C. Op woensdag 20 juli is de oven gedeeltelijk uitgeruimd. Vervolgens vond een stook plaats tot ca. 600° C. Daarna is het baksel gereduceerd door de vuurmond en de schoorsteen af te sluiten. Op die manier moest het roodbakkend aardewerk – typisch Merovingisch – tot grijsblauw aardewerk verkleuren. Op maandag 25 juli is de oven voor de tweede keer geopend en bleek het resultaat de verwachtingen te overtreffen. Initiatiefnemer Robert Wimmers en adviseur Rob van Zijll de Jong kunnen tevreden zijn.

Archeologisch erf als publieksattractie

Erve Eme ontwikkelt zich langzaam maar zeker van een initiatief om de Vroege Middeleeuwen uit Zutphen en omgeving zichtbaar te maken voor geïnteresseerd publiek tot een publieksattractie, waarvan de educatieve en de experimentele archeologie de basis vormen. Belangrijke pijlers zijn naast genoemde stookplaatsen, de reconstructie van twee verschillende vroegmiddeleeuwse boerderijen en een bescheiden aantal bijgebouwen, zoals een smidse en een bijenstal.
De bouw van een heuse spieker zal het beeld van een zelfvoorzienende nederzetting completeren. Het omringende erf omvat diverse tuinen, waar granen, kruiden, groenten en andere gewassen worden geteeld. Erve Eme wordt geëxploiteerd door Archeologie Beleven!, een stichting voor erfgoededucatie. Er zijn plannen voor de reconstructie van de oudste tufstenen zaalkerk van Zutphen, een Karolingisch entreehuis en een groot hallenhuis. Al deze gebouwen zijn in 882 door Vikingen verwoest.

Ovenbouw en -stook in Openluchtmusea

Rob van Zijll de Jong heeft in de afgelopen 50 jaar enkele tientallen ovens gebouwd en helpen bouwen, met als doel experimentele archeologie te bedrijven. Zijn expertise is wat dit aangaat, ongeëvenaard. Hoewel hij intussen bijna 80 jaar oud is, blijft hij actief met zijn passie bezig. Op het Bijbels Openluchtmuseum, nu Oriëntalis geheten, en gelegen op de Heilig Landstichting, bouwde hij een functionerende Romeinse pottenbakkersoven. Ook in Alphen a/d Rijn, op Archeon, bouwde hij zo’n oven en was er jaren als pottenbakker werkzaam. Eerder heeft hij een pottenbakkersoven in het Nederlands Openluchtmuseum te Arnhem tot stand gebracht en laten functioneren.

Glasoven in Velseke (België)

Voor de experimentele archeologie op het terrein van het glasblazen, bouwde hij samen met de glasspecialist François van de Dries in het Provinciaal Archeologisch Museum in Velzeke (België) een glasoven. Experimenteel archeologen uit het Verenigd Koninkrijk, Frankrijk, Duitsland, Zwitserland, Italië en de V.S. deden daar gezamenlijk – in een jaarlijks terugkerende campagne – ervaring op, toetsten hun kennis en produceerden op nagenoeg authentieke wijze glaskunst, zoals in de Romeinse Tijd en in de Vroege en Hoge Middeleeuwen ook vervaardigd werd. Jaarlijks vinden demonstraties plaats in deze unieke Romeinse hout gestookte glasoven van Europa. In dit verband vermelden we graag de namen van dr. Marc Taylor en David Hill.

Particuliere pottenbakkersovens

Ettelijke particulieren hebben in samenwerking met Rob van Zijll de Jong ovens kunnen bouwen, die daadwerkelijk hebben gefunctioneerd.
Eén van de meest bekende was prof. dr. Leendert van der Plas, hoogleraar aan de Wageningse Universiteit, gespecialiseerd in klei-analyse.
Hij maakte van zijn stookbeurten wetenschappelijke verslagen en ontdekte wetmatigheden die nooit eerder proefondervindelijk waren vastgesteld.
Eén van zijn specialismen was het vervaardigen van replica's van Minoïsche graf-urnen, zoals op Kreta zijn gevonden.

Drs. Han Tetterode Ravestein te Emst heeft zich gespecialiseerd in prehistorisch aardewerk.
Hij is al evenzeer gefocust op onderzoek en verificatie van hypotheses over de voorwaarden waaronder replica-prehistorisch aardewerk zich bijna niet van archeologische vondsten laten onderscheiden. Hoofddoel was te achterhalen over welke kennis en materialen, technisch vernuft en vaardigheden de producenten destijds moesten beschikken om tot zulke resultaten te komen. Met zijn studiegenoot Rob van Zijll de Jong stookte hij ook aardewerk en steengoed uit de Middeleeuwen, dat er perfect uitzag.

Kennis delen is kennis vermenigvuldigen

Ten slotte heeft Rob van Zijll de Jong de laatste jaren zijn kennis en ervaring gedeeld met de jongste generatie en vond in Aebele Trijsburg een zeer gemotiveerde leerling.
De pottenbakkersoven, die zij samen bouwden, moest breed inzetbaar worden. Inmiddels verlieten producten deze oven die Romeins, Middeleeuws en jonger gedateerd kunnen worden, alsmede Japans en Chinees. Deze houtgestookte oven blijkt temperaturen tot wel 1320° C. graden te halen.
De experimenten lopen nog steeds en met verbluffend resultaat. Rob van Zijll de Jong schrijft dit succes niet alleen toe aan de kwaliteit van de oven, maar zeker ook aan de bijzondere kwaliteiten van zijn leerling. Hij is voornemens hiermee door te gaan, zolang hij daartoe in staat is. Wij wensen hem daarbij veel succes.

Willem IV, Bannerheer van Bronckhorst, was enige tijd Burggraaf van Nijmegen. Zijn wapenschild toont de zilveren leeuw van Bronckhorst.

Op kasteel Ammersoyen was Willem IV, Bannerheer van Bronckhorst in zijn element. Het zoenmaal dat Willem, hertog van Gelre aan Johanna van Brabant heeft aangeboden, liet hij zich goed smaken. Foto © Thijn van de Ven, 2016

Het openen van de oven na de eerste stook met Merovingisch aardewerk op Erve Eme, Zutphen. Foto © Jacobus Trijsburg, 2016

Op 20 juli is er grijs- en roodbakkend Merovingisch aardewerk uit de pottenbakkersoven op Erve Eme gekomen. Foto © Jacobus Trijsburg, 2016

Rob van Zijll de Jong en Robert Wimmers bereiden de oven voor op de tweede, gesmoorde stook. Foto © Jacobus Trijsburg, 2016

Provinciaal Archeologisch Museum te Velzeke (België)

Rob van Zijll de Jong en Aebele Trijsburg keuren de resultaten van een ovenstook met steengoed / foto © Jacobus Trijsburg