Imitatio Mariae

Is Maria van Gelre's miniatuur door de Visconti's geïnspireerd?

Gian Galeazzo Visconti presenteert het model van het Kartuizerklooster Certosa van Pavia (1396) aan de Madonna, fresco / Borgognone. Basiskleuren van de aankleding van de Madonna - blauw voor het overkleed en rood voor de jurk - zijn bij Maria van Gelre's gewaad gelijk.

Gian Galeazzo Visconti knielt voor zijn echtgenote, uitgebeeld als Madonna, met hun zoon Carlo

Visconti en Valois, nauw verwant

Gian Galeazzo Visconti (1347-1402) was de eerste hertog van Milaan, Zijn ega Isabella van Frankrijk (1348-1372) was een Valois, zus van respectievelijk de Franse koning Charles V, van Jean de Berry en van Philips de Stoute. Hun dochter Valentina Visconti, was gehuwd met Louis d'Orléans. Zij waren de ouders van Charles d'Orléans.

Tronende Madonna

Isabella staat op de miniatuur afgebeeld als tronende Madonna samen met Gian Galeazzo Visconti, haar echtgenoot. Zij heeft hun zoon Carlo op schoot, terwijl de hertog van Milaan in eigen persoon voor haar op de knieën gaat.
Boven zijn hoofd zweven hun kinderen, zowel overleden kinderen als nog levende. De jongens in blauw en de meisjes in rood. De zielen van overleden kinderen zijn licht
gekleurd. Alle jongens en meisjes zijn afgebeeld als engelen, zoals Valentina Visconti in rood, dicht bij vaders hoofd.
Deze interpretatie komt van Maike Vogt-Luerssen uit Adelaide (AU) www.kleio.org.

Missale et horae ad usum Fratrum Minorum. BnF ms Lat. 757, f. 109

Imitatio Mariae

Iconografisch is deze voorstelling curieus. In zekere zin kan deze model staan voor Maria van Gelre's miniatuur. Want Maria van Gelre is op een haar na in contact met de Heilige Geest, die in de gestalte van een witte duif uit de hemel neerdaalt, door God de Vader toegezonden. Intussen lijkt zij zich van niets bewust, te zeer verdiept in het Gebedenboek, een bekend thema bij een Maria annunciata.
Erwin Panofsky stelde dat Maria van Gelre zich in haar Gebedenboek liet afbeelden als de Maagd Maria en beklemtoont daarbij haar kinderwens. John Harthan vond in de getijdenboeken van Anne de Bretagne en Marguérite de Foix bewijzen van dezelfde intentie, waarin zij Maria's hulp afsmeken. Ook al is Maria van Gelre in haar modieuze gewaad met vorstelijke hoofdtooi allerminst het evenbeeld van de Heilige Maagd Maria, kleurstelling en entourage imiteren de Maria Boodschap. Geïnspireerd door Visconti?

Franciscus van Assisi illustreerde zijn preek over het kerstverhaal met een levende kerststal

De traditionele levende kerststal komt oorspronkelijk uit Greccio, een Italiaans dorpje in de buurt van Assisi. De eerste Franciscaner monniken hadden in het dorp Greccio een klein klooster, een zogeheten hermitage. Nabij dit klooster bevond en bevindt zich nog steeds een grot die Franciscus herinnerde aan de Geboortegrot in Bethlehem, die hij persoonlijk in het Heilige Land had bezocht. In 1223 hechtte Paus Honorius III zijn goedkeuring aan het verzoek van Franciscus van Assisi om in de kerstnacht buiten in de natuur de mis te vieren. In deze grot maakte Franciscus een kerststal, een ware replica van de stal in Bethlehem, met een echte voederbak als kribbe voor het Christuskind, met levende figuren en zelfs een ezel en een os.

Dit alles om het kerstverhaal zo realistisch mogelijk uit te beelden.
Inwoners van naburige steden en dorpen werden uitgenodigd voor de Heilige Mis, die Franciscus bij de kribbe heeft gedaan. Franciscus predikte toen over de nederigheid en armoede van Jezus en hij nam een slapend kind uit de kribbe en wekte het. Tommaso da Celan heeft dit evenement beschreven. Daardoor weten we hoe de eerste kerststal eruit zag.

Kan het nabootsen van de kerststal met levende have en mensen ook de Visconti's en andere leden van de hoge adel geïnspireerd hebben dit model te volgen? Kunstenaars zouden dit hebben vereeuwigd, cf. de interpretatie van miniaturen oa door Maike Vogt-Luerssen en vele andere kunsthistorici.

Deze fresco in de bovenkerk van de San Francesco te Assisi toont Franciscus die het Kind optilt uit zijn kribbe. De schilder Giotto gaf allebei een aureool om het hoofd. Giotto situeerde dit evenement in een kerk om te bewijzen hoe goed hij perspectief kon schilderen.

Louis d'Orléans in Gethsémané op de Olijfberg , waar Jezus tot zijn Vader bidt en zijn leerlingen slapen

Wij hebben hiervoor gezien en gelezen hoe indringend de bijbelse geschiedenis het leven van mensen in de Middeleeuwen beïnvloedde. Ontelbare donoren lieten zich afbeelden bij de Madonna, bij het kruis of een andere episode uit het leven van Jezus of Maria. Hier zien we een tamelijk ongebruikelijk moment, waarop Louis d'Orléans, getuige de tekst op de banderol God om genade smeekt, zoals Koning David deed in zijn boetepsalm 51. Door op deze schildering te klikken komt een film tevoorschijn waarin de verwerving, het onderzoek en de restauratie bij het Prado in beeld zijn.

Uit de verfilming van het Prado komt naar voren dat Sint Agnes met het lam als attribuut verwijzen kan naar de Visconti's terwijl de brandnetelbladeren op de rozerode houppelande naar Louis d'Orléans verwijzen, die in 1399 met Valentina Visconti was gehuwd. Hij stierf in 1407, vermoord in opdracht van zijn neef Jan zonder Vrees. Het vermoeden is nu dat of Valentina of zijn zoon en opvolger Charles d'Orléans dit paneel voor een huisaltaar liet maken door Colart de Laon, als valet en schilder in dienst van de hertog van Orléans. Het zou dus na zijn dood geschilderd zijn.