Het Woud der Verwachting
  • Nieuws
  • Welkom
  • Het Woud
    • Wilma Makkink lintje
    • Berry Bijkerman i.m.
    • Paul Kluwer i.m.
    • Marlies Ursem afscheid
    • Ben Wagenvoort afscheid
    • Rob van Zijll de Jong
    • Henk Demoed
  • Agenda 2023
    • De heks van Almen
    • Slag om Altena
    • Welkom in 2023
  • Ambachten
    • Alchemist
    • Ambachtelijk St. Thomas Gilde >
      • Koeriersschaak
    • Bandweven >
      • Bandweven 2
    • Bier brouwen
    • Bode >
      • Bode te paard
    • Bontwerker >
      • Nepbont
    • Boog maken
    • Borduurwerk >
      • Aalmoestasje
    • Bourrelet maken
    • Breien >
      • Gebreid of niet gebreid 1
      • Gebreid of niet gebreid 2
      • Gebreid of niet gebreid 3
      • Gebreid of niet gebreid 4
      • Gebreid of niet gebreid 5
      • Gebreid of niet gebreid 6
      • Gebreid of niet gebreid 7
    • Couvre-chef maken
    • Drievingerwant
    • Geneeskruiden
    • Hoeden maken >
      • Muts vilten
      • Robin Hood hoedje
    • Hout bewerken >
      • Dagobert
      • Kist maken
    • Juwelier >
      • Sieraden
    • Kaartweven
    • Koperslager >
      • Messing schotel
    • Lantaarnmaker
    • Leerwerk
    • Maliënmaker
    • Mandenmaker
    • Marktkooplui
    • Ondergoed
    • Pottenbakker >
      • Albarello
      • Pelgrimeren
      • Pelgrimshoorn
      • Pottenbakkersdraaischijf
      • Puntneus voor pottenkijkers
      • Steengoed
      • Vuurstolp
      • Voor hetere vuren staan
    • Riemensnijder
    • Schoenmaker >
      • Passende schoenen
      • Schoenen valkenier
    • Schrijver
    • Tekenaar met zilverstift
    • Tenten maken
    • Torenblazer
    • Trippenmaker
    • Tuigenmaker >
      • Harnachement 1
      • Harnachement 2
    • Wapensmid >
      • Replica
    • Weven
    • Wol verven
  • Ark van Noach
    • Keeshond
    • Le grand noir du Berry
    • Molossos >
      • Landseer
    • Natte neuzen
    • Nederlandse landgeit
    • Ouessant, fotogeniek schaap
    • Witte paarden parade
    • Twentse landgans
    • De zwarte prins
  • Educatief aanbod
    • TERUGBLIK 2021
    • Stripboek Gelre
    • Ontmoet middeleeuwers
    • Alles op één kaart
    • Mijn leeren is speelen
    • Onze held in harnas
    • Spelenderwijs
    • Middeleeuwen in 3D
    • Het Woud in 3D-film
    • Vrouwen van Nu - Eefde
    • Wildenborchse vrouwenclub
  • Erfgoedbreed
    • Aaltense Goor
    • Achterhoekse vlag
    • Buitenmuseum Lochem
    • Cruydthof Ammersoyen
    • Emilie und Hans Stratmans Stiftung
    • Ere wie ere toekomt
    • Heggenvlechters
    • Heroïsche heilige
    • Kracht van kronieken
    • Kroonluchter top 100
    • Kruidentuin Stein
    • Nijenbeek kasteelruïne
    • Roots of the Queen
    • Stad Staverden
    • De Hoge Berg, Texel
    • De rode ridder
    • De eenhoorn achterna
  • Erepodium Maelwael
    • Passion
    • Nijmegen bakermat
    • In vol ornaat
    • Maelwael in Rijksmuseum
    • Beeldhouwers voor Bourgogne
    • Sprakeloze monnik
  • Evenementenarchief
    • Drie standen
    • Haus Ingenray -Geldern
    • Kostuumpresentatie
    • Terugblik AMB '19
    • De zot gekroond
    • Ridders Oude Wand
    • Eendaags Pop-Up Museum
    • Terugblik AMB '17 >
      • Datura Medieval Music
      • leringh & vermaeck
      • Pinksteren-kasteeldagen
      • Wagenspel Ammersoyen
    • Handel en Hanze
    • 2016 GvLimburg Festival >
      • 2016 Gebr.v.Limburg - foto's
      • 2016 Blyde Incomst - foto's
      • 2016 GvL - hertogelijke garde
      • 2016 Druivenoogst - foto's
      • 2016 middeleeuwse smulparij - foto's
    • 2016-10-08 Gelredag / Koningsweg
    • 2016-10-07 Archeohotspot Arnhem
    • 2016 Ammersoyen Middeleeuws Bewoond >
      • AMB 2016
      • Spelen op Ammersoyen
      • Klinken op Johanna
      • Kinderspeurtocht
      • Verhalen op Ammersoyen
      • Duiven lossen
      • Tijdverdrijf op Ammersoyen
      • Jonkvrouw worden?
      • Hoe word je ridder?
    • 2015 GvLimburg Festival
    • 2015 - Welkom op Ammersoyen
    • 2013 Gebroeders van Limburg Festival
    • 2013 Loop der Tijden
    • 2013 Het blijft toch familie
    • 2013 Project Middeleeuwen
    • 2013 Kasteel Ammersoijen
  • Gouda 750 jaar Stad
    • Ter ere van Gouda
    • Ter ere van Gouda 2
  • Getijdenboek
    • Getijdenboek TEFAF (2)
    • Getijdenboek TEFAF (1)
    • Psalter-Van Meurs
    • The Tenschert Hours
    • Maastrichter Getijdenboek
  • Hertog Willem
    • Brak Willem een lans?
    • Feestgewaad voor Willem van Gelre
    • Goed gemutst of blootshoofds
    • Harnas voor Willem I
    • Hertogelijk harnas verguld
    • Order of the Garter
    • Pronkharnas voor Willem
    • Rode schoenen
    • Slag bij Niftrik
    • Stadsrecht bevestigd in 1377
  • Historie van Gelre
    • Bedevaart 14 mei A° 2021
    • Elburg vesting >
      • 2018 Elburg - foto's
    • Mechteld's strijd
    • Monnikhuizen
    • Slag van St. Hubert
  • Maelwael Lymborch
    • Crécy 1346
    • Cryptisch schrift >
      • Aanmeldformulier
    • Driekoningen
    • Gebarentaal
    • Gebr.van Lymborch
    • Grassi's schetsboek
    • Handschoenen
    • Hernoemd tot Van Lymborch
    • Kindermoord
    • Koudste maand
    • Maand van Mars
    • Muzikaal onthaal
    • Nieuwjaarsdag
    • Nijmegen ca. 1400
    • Paard en mens
    • Pelgrimskruik
    • Profiel-portretten
    • Sergent d'armes.
    • sprekende kleuren
    • Steenbok
    • Valkenjacht vlnr
    • Veelzijdige paarden
    • Wanten
  • Maria van Gelre
    • Jaarboek Kostuum 2019
    • Biografie Marie d'Harcourt
    • Ceintuur geborduurd
    • Bruidsschat op de pof
    • Eelt op je knieën
    • Eerste Kerstdag
    • Engelen bij Maria
    • Gebedenboek Maria van Gelre
    • Maria van Gelre's gordel
    • Hand van de meester
    • Hermelijn
    • Hofmakerij in Gelre
    • Hortus conclusus
    • Houppelande
    • Houppelande ontleed
    • Imitatio Mariae
    • Maria van Gelre's kerkschat
    • Onder de loep nemen
    • Paard en tuig
    • Pluim op je hoed
    • Reinald IV
    • Riem onder het hart
    • Rozet van parels
    • Ten voeten uit
    • Zo blank als sneeuw
  • Media
    • Maria's bruidskleed
    • Willem onderweg
    • Willem in harnas
    • Monnikhuizen in 3D
    • Ammersoyen 360°
    • List van de Rosmolen
    • pagekop bloempotmodel
  • Onderzoek
    • bellenville ook gelders
    • Charles d'Orléans
    • DNA & eiwit research
    • DNA / eiwit research 2
    • Donor onbekend
    • Elburg ideaalstad
    • Festina lente
    • Gouden zegel Karel IV
    • Het Middeleeuwse Banket
    • honi soit qui mal y pense
    • In amazonezit
    • Kroniek van Froissart
    • Laudate
    • Maria van Brabant
    • Herder met hoorn
    • Midwinterhoorn
    • Sint Nicolaas
    • Stekeligheden
    • Vlindermadonna van dichtbij
    • Vorstelijke bontmuts
    • Vroom keramiek
    • Wat een kers niet vermag
  • Personages
    • Johanna, hertogin van Brabant >
      • De laatste vorstin...
    • Hof van Gelre ± 1400
    • De Gezinde (het gezin) >
      • Hertogin van Gelre en Gulik >
        • Hertogin Gelre verguld
        • Catharina's tresoor
      • Maria van Gulik >
        • Surcot ouvert voor Maryken
      • Jan met de Bellen
      • Maria van Arkel >
        • Verloving
      • Johanna van Cuyck
    • Raadsheren en echtgenotes >
      • Dirk IV
      • Willem IV
      • Vrouwe van Bronckhorst
    • Herauten >
      • Heraut Gelre
      • Heraut Gulik
      • Heraut Kleef
      • Wapenboek Bellenville
      • Kwartet van Herauten
      • Heraut Gelre in Bellenville
      • Heraut Gelre bekent kleur
    • Gewapend escorte >
      • Brigandine >
        • Brigandine-project 1
        • Brigandine-project 2
        • Brigandine-project 3
        • Brigandine-project 4
        • Brigandine-project 5
        • Brigandine-project 6
        • Brigandine-project 7
      • Commandant Frederik
      • Gerard van Culemborg
      • Je zult voor paal staan...
      • Manschappen gezocht
      • Randolf van Hoekelum
      • Te wapen
      • Wapenschouw
      • Wimpeldrager
    • Nieuwjaar - januariblad >
      • Aproche aproche
      • Hondenmeester
    • Lenterit - meiblad >
      • Blazers van Berry
    • Hooioogst - juniblad >
      • Meesterlijk magazine in de maak
    • Juliblad
    • Valkenjacht - augustusblad >
      • Augustus graanoogst
      • De valkenier
      • Hondenmeester
      • Zwemmen in augustus
    • Overige kalenderbladen >
      • Oktober - zaaimaand
    • Ezelkaravaan >
      • De wijnoogst >
        • Montjoie
      • Strontbrigade
      • Berry-ezels met vredesduiven naar Ammersoyen
    • Personeel >
      • Hofkapelaan >
        • Sandalen voor een bedelmonnik
        • Benardus' bril
      • Hofastroloog >
        • Betekenis van de astrologie en de rol van de astroloog in de Middeleeuwen
      • Kamenier
      • Waterdraagsters
  • Projecten 2005-22
    • Project 2012-15
  • Publicaties
    • Jaarboek 2023
    • Jaarboek Gelre CXI
    • Maelwael Van Lymborch
    • Guillaume Machaut
    • Catalogus 'Ik, Maria van Gelre'
    • Maria van Gelre 1380-1429
    • Grondleggers schilderkunst
    • The making of... Magazine 600
    • Het verleden op je bord
    • Het Woud der Verwachting
    • De gebroeders Van Limburg
    • Edelman Bedelman
    • De hand van de meester
    • Op reis en aan tafel met Katherina van Kleef 1417
    • Kastelen in Gelderland
    • Middeleeuws koken >
      • Herleving ME keuken
  • Ridders van Gelre
    • Keizer Karel IV getekend
  • Symbolen van Gelre
    • Op drakenjacht
    • De Draak van Gelre
    • Gelre's rode roos
    • Gelderse vlag
    • Gelders vlagvertoon
    • Ridders anno 1298
    • Toernooihelm
    • Wapen Gelre & Gulik
    • Wapenmantel hertog Willem
  • Valkenjacht
    • Valken boven Ammersoyen
    • Catharina op valkenjacht
    • Jagen met vogels
  • Voor het noenmaal..
    • Oud en nieuw
    • Vastentijd
    • Keukenmeid
    • Hypocras
    • Arte della Cucina
    • Noenmaal in het Paviljoen
    • Kookworkshop voor Ammersoyen
    • Pronkgerecht
    • Hertogelijk noenmaal
    • Tafelkleed met verhaal
    • Dragers met berrie
  • Donateur worden
  • Contact
  • Nieuwsbrief

Gebreid of niet gebreid, dat is de kwestie - DEEL 6 / Rianet Knevel


Foto
Afb.73 / Gebr.Van Lymborch, Januari (detail) uit de Très Riches Heures. 1411/12-1416. Chantilly, Musée de Condé. Ms 65, f2r
​Wat waren er voor kousen? Waar kwamen ze vandaan en wat worden het ten slotte voor kledingstukken? Hoe weet je of ze gebreid waren of niet?​

Laten we Frans spreken... ​want tenslotte is Marie d'Harcourt een Française  
​
Er werden al vele eeuwen korte sokken gedragen van wol of van linnen. Die sokken worden chausettes genoemd. ​(afb.74) 
De kousen die het onderbeen tot aan de knie bedekken, worden
bas de chausses of zelfs kortweg ​bas genoemd. Het zijn knie-
kousen die met een bandje of riempje (jarretière) om het been worden vastgebonden om afzakken te voorkomen. (afb.75a+b) 
​
​
Foto
Afb.74 / Ridder krijgt wapenrusting van Maria, Le pélérinage de vie humaine, Toulouse 1375. Universiteitsbibliotheek Heidelberg. UBH codex pal. lat. 1969e. f.25v. Enkelhoge schoenen met chausettes = sokken.
Foto
Afb.75a / Pierre Choinet, Le livre des trois âges, ±1461-1483, f.48 (detail). Gallica, BnF Département des Manuscrits. Smith-Lesouëf 70. Bas de chausses, vetertje of bandje bij de knie.

Foto
Afb.75b / Man met jarretières, The Luttrell Psalter, 1325-1340 Add MS 42130 Folio 158v. Londen, British Library
Chausses à tube zijn heel strakke kousen. (afb 76) 
Mogelijk zijn dit de eerste kousen die rondgebreid zijn. We zien ze veelvuldig afgebeeld bij herders en boeren en ze lijken dan vrij grof gebreid. Meestal hebben ze helemaal geen voet of alleen een bandje onder de voet. (afb 77a+b)​
D
e hoge chausses tot aan de heup heten haute de chausses en worden met koordjes aan een gordel of aan de pourpoint bevestigd om afzakken te voorkomen. (afb.78 / 79) Soms is niet alleen de bovenkant verstevigd maar zijn ze helemaal van dubbele stof gemaakt.
Van stof genaaide chausses werden gedragen samen met schoenen of laarzen. (afb.80) 
Foto
Afb.76 / Herder (detail) uit Vita Christi, de Aankondiging aan de herders, 1190-1200, Ms.101 f.30. Los Angeles, USA, Getty museum. Chausses à tube, nauwsluitende voetloze legging.

Foto
Afb.77a / Man die zijn voeten warmt bij het haardvuur. Voetloze kousen met bandje onder de voet door. 15de eeuw. Missel de l'abbaye de Montierneuf. Ms. Latin 873, f.2v Parijs, BnF.
Foto
Afb.77b / Rwee mannen met elkaar aan het vechten. De man rechts draagt haute de chausses aan een gordel met bandje onder de voet. The Rutland Psalter ca.1260, British Library Add MS 62925 f 42r
Foto
Afb 79 / Carlo Crivelli, St. Roch, Wallace Collection London. Uit gevoerde stof genaaide kousen met veters voor het vastmaken.

Chausses tussen kousen, broek en schoeisel

Afhankelijk van het gebruikte materiaal zijn de chausses meer kous, of meer broek of zelfs meer laars. Zo had men bijvoorbeeld de gewoonte wollen stof na het verven en weven, te vollen. Dat houdt in dat de stof een soort verviltingsproces onderging. De stof krimpt daardoor flink en wordt bijna winddicht en enigszins waterafstotend. Ook gebreide kousen werden na het breien gevold. 
Uitsluitend het voldersgilde mocht die nabewerking uitvoeren op de kousen, die oorspronkelijk door thuiswerkers en later door leden van het breiersgilde werden gebreid.
Sommige grof gebreide 
bas de chausses kregen door dit verviltingsproces een laarsachtige kwaliteit. We zien ze wel gedragen worden door eenvoudige mensen die ze waarschijnlijk zelf maakten en soms met riempjes of koorden omwikkelden om ze gesloten te houden. (afb.81)
Foto
Afb.78 / Getijdenboek van Katharina Kleef, 1440, f.252. New York, Morgan Library. Haute de chausses met vetertjes aan de brayes bevestigd.
Foto
Afb.80 / Publius Terencius Afer, Comoediae, comédies de Térence, ca.1411. Ms.664, f.168r, BnF, Bibl. de l'Arsenal. Chausses, mogelijk gebreid,in lage laarzen / bottines,
Foto
Afb 81 / Retabel (detail uit paneel met de vlucht naar Egypte) gift van Pedro López de Ayala aan klooster Quejana, 1396. Chicago, Art Institute

Pronken met sporen, zelfs binnenshuis

De stevige helemaal gevoerde haute de chausses werden wel van een leren zooltje voorzien door de cordonnier, de leerbewerker. Ze worden dan chausses semelées genoemd. (afb.82) 
Omdat dit type chausses ook werd gebruikt als een soort rijbroek zijn er vaak sporen aan bevestigd zoals
​op afbeelding 73 bij de Nieuwjaarsreceptie van Berry. 
Foto
Afb.82 / Giovanni Boccaccio, Decamerone, Franse vertaling 1414 Laurent de Premierfait, in opdracht van Koning Charles VI, Ms.5070, f.170v. (detail). Bibl. de l’Arsenal Parijs. Chausses semelées.
Ze werden ook wel in combinatie met houten trippen gedragen, om slijtage tegen te gaan en te voorkomen dat de chausses vuil werden. (afb.83)
Maar ​op een zachte, schone of warme ondergrond liep men wel gewoon zonder trippen.
Foto
Afb.83 / Altaar St. Sebastiaan 1450, Jaume Ferrer, Museo Nazionale di Arte della Catalogna - MNAC, Barcellona MNAC 114742

Soms werden de chausses niet doorde chaussetier van
wol of zijde gemaakt maar helemaal door de ​
cordonnier van zacht en soepel leer. Deze werden in het begin vooral door militairen gedragen. ​Die leren 
​
chausses groeiden uit tot lieshoge laarzen = ​houseaux.
 
​Eerst zijn ze net als alle chausses aan de brayes of aan een gordel vastgemaakt, maar in de loop van de 15de eeuw worden ze gevoerd en aan de bovenzijde omgeslagen. ​(afb.84) Ook daarbij zie je sporen aan de hiel, net als bij afbeelding 85. 
Foto
​Afb.84 / Isabeau de Bavière en Charles VI bij het Verdrag van Troyes, dat op 21 mei 1420 is gesloten. Dit maakte (tijdelijk) een eind aan de oorlog tussen Engeland en Frankrijk. Voor het koningspaar staat en knielt een viertal edelen die laarzen dragen met omslagen over hun kousen. Londen, British Library, Ms.Harley 4380, f.40r.
Foto
Afb.85 / Leren houseaux met sporen. Adoratie van de magi, Meester vd Prado, 1460-70

​Dubbel stel kousen
Maillot niet van maliën

​Men had ook de gewoonte om twee paar chausses van verschillend materiaal over elkaar te dragen. De buitenste chausses zijn wat ruim gesneden en altijd van geweven stof of van leer. Ze worden meestal gedragen over strakkere of dunnere chausses heen. Die dunne chausses zijn soms van fijne witte stof, waarschijnlijk linnen of, als je het kon betalen, van zijde. (afb.86)
​
Maar vaak ook dragen vooral de rijke mannen zeer strak aansluitende gekleurde chausses, die gezien de pasvorm mogelijk gebreid waren. Dit leidt tot verschillen in pasvorm en uiteindelijk ook tot verschillende kledingstukken. Die wijdere losse buitenste worden chausses a houser genoemd en worden uiteindelijk een broek. Terwijl de strakke, vaak gebreide chausses, uiteindelijk hoge kousen blijven. 
Foto
Afb.86 / Chausses met witte voering (detail) Kriegstechnik, Bilderhandschrift, Zürich, Zentralbibliothek, Ms. Rh. hist. 33b, f.21r
Hebben we dan alle mogelijke chausses gehad? 
Nee, er zijn ook nog chausses de maille. Je zou je kunnen vergissen en denken dat chausses de maille 
hetzelfde zijn als een maillot, wat nu een paar gebreide kousen zijn met een broekje, maar dat is niet zo. Het zijn beenlingen die uit metalen ringetjes bestaan, uit maliën. Een wapenrusting dus. (afb.87)
​Maar deze wapenrusting werd echt niet op de blote huid gedragen. Wat zat daar dan onder? 
Misschien wel een 
maillot, hoewel dat woord pas
rond 1600 is ontstaan! 
Deze soorten chausses werden door mannen gedragen en als zij het zich konden permitteren, ​het liefst in het rood.
Foto
Afb.87 / Mannen in maliën. Psalter van Louis IX, ±1270. Parijs, BnF Latin 10525 f.5v.

​Hoe weten we of een kous gebreid of genaaid is als je er geen stukje van terugvindt?
​

Wie de kousen maken, hoe zij ze noemen, wat ze kosten en hoe ze worden getekend of geschilderd, dat geeft allemaal informatie.
We hebben nog rekeningen gevonden voor kousen en er zijn vele duizenden miniaturen waarop ze zijn afgebeeld.

​In 1400 heten gebreide kousen chausses faictes à l’aiguille of chausses de laine. Terwijl chausses de drap of de toile, of tissu de soye kousen van geweven wollen, linnen of zijden stof betekenen.
​
​Als ze verkocht worden door een Drapier zijn het zeker genaaide kousen. Worden ze verkocht door een 
​Gantier-Bonnetier of een Chapelier-Chaussetier, dan zijn het vrijwel zeker gebreide kousen, want ook zijn andere artikelen (handschoenen en mutsen) zullen gebreid zijn.
De kosten voor genaaide en gebreide kousen waren onvergelijkbaar groot. Als ze 0,78 livres kosten, zoals voor de hofnar van de Duc de Bourgogne, dan zijn het absoluut genaaide kousen. Maar als er voor één paar chausses die bestemd zijn voor een jonge hoveling uit de hofhouding 9,6 livres moeten worden betaald aan de chaussetier Jean Mulnare, dan zullen het hoogst waarschijnlijk gebreide kousen geweest zijn.

Hoe kan je zien op een tekening of schildering wat gebreid is en wat niet? ​
​

​Ja, je kan het zien. Gebreide bas de chausses werden van boven naar beneden gebreid en eindigden bij de teen. En dat levert een belangrijk herkenningspunt op. Men breide namelijk nog géén boorden met boordsteek, alleen met tricotsteek. En wat gebeurt er dan? De eerste 6 à 7 cm van het breisel rolt vanzelf op. (afb. 88a+b) ​ ​​​
Foto
Afb.88a / Omgerolde bovenkant van een rondbreisel in tricotsteek op naalden 2 mm, wol. Foto: Het Woud der Verwachting, 2021
Je moet die rand echt forceren om dat rollen te stoppen bijvoorbeeld door hem vochtig op te spannen. Dat deed men wel met zijden chausses. Maar het lijkt erop dat thuisbreiers dat met hun wollen breisels niet deden, dus zien we de bovenzijde van hun chausses omrollen.
​
Foto
Afb.88b / Omgerolde bovenkant van een rondbreisel in tricotsteek op naalden 1 mm, zijde, Foto: Evelien Verkerk, 2018

Gebreide kousen met rolrand

​​We zagen dat omrollen al bij de gebreide bonnetten en we zien dat ook bij de eenvoudige zelfgebreide wollen kniekousen van ​herders en boeren. (afb.89 en 90)
Foto
Afb.89 / Herder met twee verschillende bas de chausses. De gele kous heeft duidelijk een omgerolde bovenrand. Heures de la Vierge Terce f.61v. 1450-1475, Nederland. KB Den Haag
Foto
Afb.90 / Gebr Van Lymborch, Boeren dragen zelfgebreide kousen. Februariblad (detail) uit de Très Riches Heures, 1410/11-15. Chantilly, Musée de Condé, Frankrijk Ms.65, f.2v.

De bovenrand van genaaide kousen
​
Zelfs de meest simpele gebreide wollen kous sluit goed aan om het been.​ Een genaaide kous sluit natuurlijk niet zo goed aan, dus zie je duidelijk de plooien onder en boven de kousenband. (afb.91a)

Niet op alle afbeeldingen van mannen met kniehoge kousen met een dikke rolrand zien we gebreide kousen. 
Foto
Afb.91a / Bazige vrouw met genaaide kousen en kousenbanden. Gravure, Verkehrte Welt (detail), Israhel von Meckenenem (*±1440/1445;†1503 Bocholt). British Museum.1873,0809.651
Foto
Afb.91b / Haute de chausses genaaid + opgerold, de plooien van het omrollen van de geweven stof zijn zichtbaar. Codex Schürstab Ms.C 54, f.15r. ±1472. Nürnberg, Duitsland
​Vaak liet men de genaaide haute de chausses los hangen. Ze vonden ze te warm of te lastig en vaak rolden ze de bovenkant om, zoals je ook mouwen kunt oprollen. Dan zie je rolranden met plooien en soms steekt er nog een punt van die schuine bovenkant uit. De gebreide kousen hebben altijd een glad omrollende rand zonder plooien. (afb.91b) ​

De gebreide hoge kous rekt natuurlijk een beetje uit naar het punt waar je hem vastzet, zoals vroeger ook nylonkousen een beetje uitrekten naar de jarretels.
​Dat uitrekken zie je vaak mooi weergegeven in de tekeningen. Er zijn dan geen plooien zichtbaar en de rand rolt om. (afb.92a) 
​Maar is dat niet per ongeluk de ene keer een beetje anders geschilderd dan de andere keer?
Als dezelfde schilder in hetzelfde boek een genaaide kous schildert die een beetje plooit rond de knie, in de lies en ook rondom de enkel, dan weet je dat hij met de vorige afbeelding echt de gebreide kous heeft afgebeeld. (afb.92b)
Foto
Afb.92b / Genaaide chausses hangen in rommelige plooien om het been. Use of Sarum 'The Rutland Psalter' ±1260. Add Ms.62925 f.4r
Foto
Afb.92a / Haute de chausses aan de brayes bevestigd die strak om het been sluiten. Het omrollen van de bovenrand duidt op breisel. Use of Sarum 'The Rutland Psalter' ±1260. Add Ms.62925 f.71v

Foto
Afb.94 / Zwarte gebreide vrouwenkous met koordje door de rand geregen. De textuur van het breisel lijkt hier weergegeven. Jean Colombe le Romuléon, vertaling Sébastien Mamerot, BnF Ms.364 f.137

​Het naadje van de kous​

Soms schildert de kunstenaar zo nauwgezet wat hij ziet, dat hier in de zwarte kousen de rijen breisteken zo duidelijk weergegeven lijken dat je ze bij wijze van spreken zou kunnen tellen. (afb.94) Zelfs zien we dat door de bovenkant van de kous een koordje geregen is. Terwijl in de andere schildering nog weer duidelijk te zien is dat er in de kous een naad zit. (afb 95)
Foto
Afb.95 / Genaaide haute de chausses. De opgeknipte punt en de naad middenachter zijn duidelijk weergegeven. Cimabue, De geseling van Christus (detail), 1280. The Frick Collection, New York.

Foto
Afb.96a / Voetloze genaaide haut de chausses. Plooien hangen rommelig om de dijen en in de knieholte. Antonius von Pforr, Buch der Beispiele, Schwaben, 1480/90. Cod. Pal. germ. 85, f.96v.
En tenslotte verraadt de stofrichting vaak of er wordt gebreid
​

Schuingeknipt rekt geweven stof een beetje mee wat een betere pasvorm oplevert en genaaide chausses werden voor de rijken dan ook schuin uit de stof geknipt. Dat betekende een enorme verspilling van materiaal.
Arme mensen konden zich dat niet permitteren en knipten ze gewoon recht uit de stof en hadden dan chausses die wat rond hun benen slobberden.
​(afb.96a) Bij de arme bevolking is dat eigenlijk veel gemakkelijker.
​

​Strakke glad passende chausses zijn waarschijnlijk zelfgebreid, (afb.96b) terwijl de wijde slobberige variant duidelijk van stof genaaid is. (afb.96a)
Bij de voetloze haute de chausses van boeren is het verschil in pasvorm zo opvallend dat het duidelijk lijkt te wijzen op een andere manier van vervaardigen. 
​
Foto
Afb.93b / Voetloze chausses à tube. Gebreide chausses vormen zich naar het been. Vlaams getijdenboek, 1450. Clm 28345, f.16

​​Zelfs als er een streepje door loopt...

kan dat ook verraden of we naar een breisel kijken of naar chausses van genaaide stof. Wat is de richting van dat motief? ​
Omdat een goed passende chausse schuin op de stof werd geknipt, loopt de streep of de ruit schuin over het been. (
afb.96a en b) 
Foto
Afb 96a / Van gestreepte zijden stof genaaide kous. Schuin op de stof geknipt. Dommuseum Halberstadt.
Foto
Afb 96b / Mi-parti mannen cotte met verschillende kousen. De ruit bewijst dat deze uit geknipte stof is gemaakt. Denemarken midden 14de eeuw. Bron: Millicent de Tibetot Fastolf
​
​
​Dan duidt dat er dus op dat het een genaaide 
chausse moet zijn. ​

Een streep die horizontaal over het been loopt - bij goed passende 
chausses - duidt juist op gebreide kousen. (afb 97)
Foto
Afb 97 Pottenbakker met horizontaal gestreepte gebreide kousen van witte en bruine wol. MS.Rh.Hist.33b f.041r Zürich, Zentralbibliothek. 1420, Noord Rijnland, Duitsland

Deel 7 in deze serie gewijd aan de vrouwenkousen in Parijs rond 1400 verschijnt volgende maand april 2021

Contact - Webmaster - Woudnieuws
  • Nieuws
  • Welkom
  • Het Woud
    • Wilma Makkink lintje
    • Berry Bijkerman i.m.
    • Paul Kluwer i.m.
    • Marlies Ursem afscheid
    • Ben Wagenvoort afscheid
    • Rob van Zijll de Jong
    • Henk Demoed
  • Agenda 2023
    • De heks van Almen
    • Slag om Altena
    • Welkom in 2023
  • Ambachten
    • Alchemist
    • Ambachtelijk St. Thomas Gilde >
      • Koeriersschaak
    • Bandweven >
      • Bandweven 2
    • Bier brouwen
    • Bode >
      • Bode te paard
    • Bontwerker >
      • Nepbont
    • Boog maken
    • Borduurwerk >
      • Aalmoestasje
    • Bourrelet maken
    • Breien >
      • Gebreid of niet gebreid 1
      • Gebreid of niet gebreid 2
      • Gebreid of niet gebreid 3
      • Gebreid of niet gebreid 4
      • Gebreid of niet gebreid 5
      • Gebreid of niet gebreid 6
      • Gebreid of niet gebreid 7
    • Couvre-chef maken
    • Drievingerwant
    • Geneeskruiden
    • Hoeden maken >
      • Muts vilten
      • Robin Hood hoedje
    • Hout bewerken >
      • Dagobert
      • Kist maken
    • Juwelier >
      • Sieraden
    • Kaartweven
    • Koperslager >
      • Messing schotel
    • Lantaarnmaker
    • Leerwerk
    • Maliënmaker
    • Mandenmaker
    • Marktkooplui
    • Ondergoed
    • Pottenbakker >
      • Albarello
      • Pelgrimeren
      • Pelgrimshoorn
      • Pottenbakkersdraaischijf
      • Puntneus voor pottenkijkers
      • Steengoed
      • Vuurstolp
      • Voor hetere vuren staan
    • Riemensnijder
    • Schoenmaker >
      • Passende schoenen
      • Schoenen valkenier
    • Schrijver
    • Tekenaar met zilverstift
    • Tenten maken
    • Torenblazer
    • Trippenmaker
    • Tuigenmaker >
      • Harnachement 1
      • Harnachement 2
    • Wapensmid >
      • Replica
    • Weven
    • Wol verven
  • Ark van Noach
    • Keeshond
    • Le grand noir du Berry
    • Molossos >
      • Landseer
    • Natte neuzen
    • Nederlandse landgeit
    • Ouessant, fotogeniek schaap
    • Witte paarden parade
    • Twentse landgans
    • De zwarte prins
  • Educatief aanbod
    • TERUGBLIK 2021
    • Stripboek Gelre
    • Ontmoet middeleeuwers
    • Alles op één kaart
    • Mijn leeren is speelen
    • Onze held in harnas
    • Spelenderwijs
    • Middeleeuwen in 3D
    • Het Woud in 3D-film
    • Vrouwen van Nu - Eefde
    • Wildenborchse vrouwenclub
  • Erfgoedbreed
    • Aaltense Goor
    • Achterhoekse vlag
    • Buitenmuseum Lochem
    • Cruydthof Ammersoyen
    • Emilie und Hans Stratmans Stiftung
    • Ere wie ere toekomt
    • Heggenvlechters
    • Heroïsche heilige
    • Kracht van kronieken
    • Kroonluchter top 100
    • Kruidentuin Stein
    • Nijenbeek kasteelruïne
    • Roots of the Queen
    • Stad Staverden
    • De Hoge Berg, Texel
    • De rode ridder
    • De eenhoorn achterna
  • Erepodium Maelwael
    • Passion
    • Nijmegen bakermat
    • In vol ornaat
    • Maelwael in Rijksmuseum
    • Beeldhouwers voor Bourgogne
    • Sprakeloze monnik
  • Evenementenarchief
    • Drie standen
    • Haus Ingenray -Geldern
    • Kostuumpresentatie
    • Terugblik AMB '19
    • De zot gekroond
    • Ridders Oude Wand
    • Eendaags Pop-Up Museum
    • Terugblik AMB '17 >
      • Datura Medieval Music
      • leringh & vermaeck
      • Pinksteren-kasteeldagen
      • Wagenspel Ammersoyen
    • Handel en Hanze
    • 2016 GvLimburg Festival >
      • 2016 Gebr.v.Limburg - foto's
      • 2016 Blyde Incomst - foto's
      • 2016 GvL - hertogelijke garde
      • 2016 Druivenoogst - foto's
      • 2016 middeleeuwse smulparij - foto's
    • 2016-10-08 Gelredag / Koningsweg
    • 2016-10-07 Archeohotspot Arnhem
    • 2016 Ammersoyen Middeleeuws Bewoond >
      • AMB 2016
      • Spelen op Ammersoyen
      • Klinken op Johanna
      • Kinderspeurtocht
      • Verhalen op Ammersoyen
      • Duiven lossen
      • Tijdverdrijf op Ammersoyen
      • Jonkvrouw worden?
      • Hoe word je ridder?
    • 2015 GvLimburg Festival
    • 2015 - Welkom op Ammersoyen
    • 2013 Gebroeders van Limburg Festival
    • 2013 Loop der Tijden
    • 2013 Het blijft toch familie
    • 2013 Project Middeleeuwen
    • 2013 Kasteel Ammersoijen
  • Gouda 750 jaar Stad
    • Ter ere van Gouda
    • Ter ere van Gouda 2
  • Getijdenboek
    • Getijdenboek TEFAF (2)
    • Getijdenboek TEFAF (1)
    • Psalter-Van Meurs
    • The Tenschert Hours
    • Maastrichter Getijdenboek
  • Hertog Willem
    • Brak Willem een lans?
    • Feestgewaad voor Willem van Gelre
    • Goed gemutst of blootshoofds
    • Harnas voor Willem I
    • Hertogelijk harnas verguld
    • Order of the Garter
    • Pronkharnas voor Willem
    • Rode schoenen
    • Slag bij Niftrik
    • Stadsrecht bevestigd in 1377
  • Historie van Gelre
    • Bedevaart 14 mei A° 2021
    • Elburg vesting >
      • 2018 Elburg - foto's
    • Mechteld's strijd
    • Monnikhuizen
    • Slag van St. Hubert
  • Maelwael Lymborch
    • Crécy 1346
    • Cryptisch schrift >
      • Aanmeldformulier
    • Driekoningen
    • Gebarentaal
    • Gebr.van Lymborch
    • Grassi's schetsboek
    • Handschoenen
    • Hernoemd tot Van Lymborch
    • Kindermoord
    • Koudste maand
    • Maand van Mars
    • Muzikaal onthaal
    • Nieuwjaarsdag
    • Nijmegen ca. 1400
    • Paard en mens
    • Pelgrimskruik
    • Profiel-portretten
    • Sergent d'armes.
    • sprekende kleuren
    • Steenbok
    • Valkenjacht vlnr
    • Veelzijdige paarden
    • Wanten
  • Maria van Gelre
    • Jaarboek Kostuum 2019
    • Biografie Marie d'Harcourt
    • Ceintuur geborduurd
    • Bruidsschat op de pof
    • Eelt op je knieën
    • Eerste Kerstdag
    • Engelen bij Maria
    • Gebedenboek Maria van Gelre
    • Maria van Gelre's gordel
    • Hand van de meester
    • Hermelijn
    • Hofmakerij in Gelre
    • Hortus conclusus
    • Houppelande
    • Houppelande ontleed
    • Imitatio Mariae
    • Maria van Gelre's kerkschat
    • Onder de loep nemen
    • Paard en tuig
    • Pluim op je hoed
    • Reinald IV
    • Riem onder het hart
    • Rozet van parels
    • Ten voeten uit
    • Zo blank als sneeuw
  • Media
    • Maria's bruidskleed
    • Willem onderweg
    • Willem in harnas
    • Monnikhuizen in 3D
    • Ammersoyen 360°
    • List van de Rosmolen
    • pagekop bloempotmodel
  • Onderzoek
    • bellenville ook gelders
    • Charles d'Orléans
    • DNA & eiwit research
    • DNA / eiwit research 2
    • Donor onbekend
    • Elburg ideaalstad
    • Festina lente
    • Gouden zegel Karel IV
    • Het Middeleeuwse Banket
    • honi soit qui mal y pense
    • In amazonezit
    • Kroniek van Froissart
    • Laudate
    • Maria van Brabant
    • Herder met hoorn
    • Midwinterhoorn
    • Sint Nicolaas
    • Stekeligheden
    • Vlindermadonna van dichtbij
    • Vorstelijke bontmuts
    • Vroom keramiek
    • Wat een kers niet vermag
  • Personages
    • Johanna, hertogin van Brabant >
      • De laatste vorstin...
    • Hof van Gelre ± 1400
    • De Gezinde (het gezin) >
      • Hertogin van Gelre en Gulik >
        • Hertogin Gelre verguld
        • Catharina's tresoor
      • Maria van Gulik >
        • Surcot ouvert voor Maryken
      • Jan met de Bellen
      • Maria van Arkel >
        • Verloving
      • Johanna van Cuyck
    • Raadsheren en echtgenotes >
      • Dirk IV
      • Willem IV
      • Vrouwe van Bronckhorst
    • Herauten >
      • Heraut Gelre
      • Heraut Gulik
      • Heraut Kleef
      • Wapenboek Bellenville
      • Kwartet van Herauten
      • Heraut Gelre in Bellenville
      • Heraut Gelre bekent kleur
    • Gewapend escorte >
      • Brigandine >
        • Brigandine-project 1
        • Brigandine-project 2
        • Brigandine-project 3
        • Brigandine-project 4
        • Brigandine-project 5
        • Brigandine-project 6
        • Brigandine-project 7
      • Commandant Frederik
      • Gerard van Culemborg
      • Je zult voor paal staan...
      • Manschappen gezocht
      • Randolf van Hoekelum
      • Te wapen
      • Wapenschouw
      • Wimpeldrager
    • Nieuwjaar - januariblad >
      • Aproche aproche
      • Hondenmeester
    • Lenterit - meiblad >
      • Blazers van Berry
    • Hooioogst - juniblad >
      • Meesterlijk magazine in de maak
    • Juliblad
    • Valkenjacht - augustusblad >
      • Augustus graanoogst
      • De valkenier
      • Hondenmeester
      • Zwemmen in augustus
    • Overige kalenderbladen >
      • Oktober - zaaimaand
    • Ezelkaravaan >
      • De wijnoogst >
        • Montjoie
      • Strontbrigade
      • Berry-ezels met vredesduiven naar Ammersoyen
    • Personeel >
      • Hofkapelaan >
        • Sandalen voor een bedelmonnik
        • Benardus' bril
      • Hofastroloog >
        • Betekenis van de astrologie en de rol van de astroloog in de Middeleeuwen
      • Kamenier
      • Waterdraagsters
  • Projecten 2005-22
    • Project 2012-15
  • Publicaties
    • Jaarboek 2023
    • Jaarboek Gelre CXI
    • Maelwael Van Lymborch
    • Guillaume Machaut
    • Catalogus 'Ik, Maria van Gelre'
    • Maria van Gelre 1380-1429
    • Grondleggers schilderkunst
    • The making of... Magazine 600
    • Het verleden op je bord
    • Het Woud der Verwachting
    • De gebroeders Van Limburg
    • Edelman Bedelman
    • De hand van de meester
    • Op reis en aan tafel met Katherina van Kleef 1417
    • Kastelen in Gelderland
    • Middeleeuws koken >
      • Herleving ME keuken
  • Ridders van Gelre
    • Keizer Karel IV getekend
  • Symbolen van Gelre
    • Op drakenjacht
    • De Draak van Gelre
    • Gelre's rode roos
    • Gelderse vlag
    • Gelders vlagvertoon
    • Ridders anno 1298
    • Toernooihelm
    • Wapen Gelre & Gulik
    • Wapenmantel hertog Willem
  • Valkenjacht
    • Valken boven Ammersoyen
    • Catharina op valkenjacht
    • Jagen met vogels
  • Voor het noenmaal..
    • Oud en nieuw
    • Vastentijd
    • Keukenmeid
    • Hypocras
    • Arte della Cucina
    • Noenmaal in het Paviljoen
    • Kookworkshop voor Ammersoyen
    • Pronkgerecht
    • Hertogelijk noenmaal
    • Tafelkleed met verhaal
    • Dragers met berrie
  • Donateur worden
  • Contact
  • Nieuwsbrief