Zo blank als sneeuw

Hoe Maria van Gelre zo'n intens blanke huid kon behouden

Verbloemen of blanketten

Afgezien van het feit dat Maria van Gelre van nature een blanke huid had, kan ze die ook met bloem of blanketsel witter gemaakt hebben.
Het woord blanket is reeds in de Middeleeuwen uit het Oudfrans in het zogeheten Middelnederlands [1350 - 1400] overgenomen.

Het Oudfrans kende blanquet en
blanchet dat witte stof betekent. Het verkleinwoord van blanc was
oorsponkelijk een bijvoeglijk naamwoord dat in een zelfstandig naamwoord veranderde en daarna verkleinde tot blanchet / blanquet.

Van Elisabeth I van Engeland is bekend dat zij ceruse gebruikte: loodzalf, gemaakt van loodwit en azijn om haar huid te witten en haar pokdalige huid te maskeren.

Maria van Gelre verschijnt tweemaal in haar Gebedenboek, eerst als bruid, later als weduwe.
Telkens met een huid zo blank als sneeuw. Mode, van nature of beide?
Haar moeder Catherine de Bourbon heeft blonde vlechten, naar de mode van vóór 1400.

Marie d'Harcourt als bruid

Maria van Gelre als weduwe

Catherine de Bourbon

Richten wij de focus op haar gezicht, dan valt op hoe blank of bleek zij eigenlijk is. Geen blosje op haar wang, geen rouge op haar lippen. Zij wekt de indruk van nature rossig te zijn. Iemand die zich bij voortduring niet aan zon blootstelt en daardoor een bij uitstek doorschijnend voorkomen ontwikkelt. Dat kon bij de hoge Franse adellijke dames gemakkelijk als je steeds onder een berceau - een loofgang - vertoefde in gezelschap van dames die net als jij er niet wilden uitzien als een boerenvrouw of herderin die door de zon geblakerd en gebruind waren.

Tuinen bij het Louvre, detail van het juniblad in Les Très Riches Heures, miniatuur van de Gebroeders van Lymborch, d.d. 1410 - 1416.

Berceau of loofgang bij het Louvre in Parijs

Op het juniblad in het Getijdenboek Les Très Riches Heures, dat de Gebroeders van Lymborch voor Jean de France, duc de Berry illumineerden, bevindt zich nog een omsloten tuin, de hortus conclusus waarvan we alleen enkele opmerkelijke elementen boven de muren zien uitsteken.
In dit geval is dankzij het houtwerk een loofgang in beeld, begroeid door twijgen die meegebogen zijn met het raamwerk waardoor de twijgen als een natuurlijke
zonwering het pad beschaduwen dat daar onderdoor loopt. Zo konden de dames, die hun huid niet wilden blootstellen aan de zon, een lichte huid behouden, in tegenstelling tot boerenvrouwen die noodgedwongen in de zon werkten en daardoor bruin werden.

De groene bedstee of berceau, zoals de loofgang in het Frans heette, had in de 19de eeuw nog niet aan populariteit ingeboet. In de catalogi van tuin- en landschapsarchitecten begin 19de eeuw is deze nog aangetroffen. In de behouden tuinen en parken bij kastelen en landhuizen uit die periode zijn ze soms bewaard gebleven, hoeveel onderhoud zo'n loofgang ook blijkt te vergen.

Zo is op het landgoed van het voormalige klooster Mariënborn bij Arnhem nog een werkelijk grootse berceau-aanleg te vinden. Op De Wildenborch, een historische buitenplaats halfweg Vorden / Lochem, houdt de familie Staring sinds het eind van de 18de eeuw zo'n loofgang respectvol in stand, achter het landhuis dat een middeleeuwse kern herbergt.

Blauw bloed, oorsprong van een mythe

Er bestaan uiteenlopende verklaringen voor de term "blauw bloed". Eén onomstotelijke verklaring is nog niet vastgesteld. De combinatie "blauw" en "bloed" is te vinden in het Spaans: "sangre azul". De aristocratie in Castilië wist zich te onderscheiden van de Moren door hun blanke huid en waren trots op hun blauwe bloed dat bijvoorbeeld in de aderen bij hun polsen te zien was. Dit speelde in de Middeleleeuwen tijdens de Moorse overheersing (800-1500) toen er gemengde huwelijken werden gesloten. In het Spaans staat de uitdrukking "sangre azul" symbool voor "adeldom".

Blauwe kleding en blauw in miniaturen

De kleur blauw werd in de Middeleeuwen bij de hoge adel in Europa hand over hand zo populair, dat je die bij de kleding in miniaturen voortdurend tegenkomt. De verfstof in de kleding is gewonnen uit wede, een gewas dat welig tiert aan de "vlietende stroom", die
in de Middeleeuwen deel uitmaakte van de regalia = de koninklijke domeinen. Het blauw in de miniaturen is afkomsitg uit lapis lazuli, een edelsteen kostbaarder dan goud, die door de Gebroeders van Lymborch in hun miniaturen in Les Belles Heures en in Les Très Riches Heures rijkelijk is toegepast.

Verloving Charles d'Orléans en Bonne d'Armagnac in getijdenboek Les Très Riches Heures

Subtiel kleurverschil man / vrouw

Let op de huidkleur van Bernard d'Armagnac, vader van Bonne, en haar verloofde Charles d'Orléans, die donker afsteken ten opzichte van de huidkleur van haar moeder Bonne de Berry en Bonne d'Armagnac zelf. Te zien op détails uit het aprilblad in Les Très Riches Heures. het getijdenboek dat de Gebroeders van Lymborch maakten voor de hertog van Berry.