Sieraden
Je onderstreept via kleding en toebehoren je status, dus wie en wat je bent...
Jeanne Beaufort Neville (1377?-1445), gravin van Westmorland. Als dochter van John of Gaunt duke of Lancaster draagt ze hermelijn.
|
De letter S staat symbool voor soevereiniteit
Joan Beaufort is terecht als weduwe afgebeeld. Haar (2e) man overleed in 1425, de miniatuur is uit ±1430. Daarom is haar houppelande zwart en zo ook haar hermelijnen mantel, maar zij draagt wel een keur aan gouden sieraden: ringen aan de vingers, de gordel, ornamenten om de polsen, spelden in haar muts. De letters S aan haar halsketting staan voor soevereiniteit. Het Woud der Verwachting figureert binnenkort in een film die tezijnertijd zal worden uitgebracht. Nu is het atelier doelgericht werkzaam om de kleding te completeren met diverse sieraden, soms juwelen met edelstenen. Deze bijdrage geeft een sneak preview. Daarmee lichten we een tipje van de sluier op.... Alles heeft zijn waarom Bij de gebroeders Van Lymborch zien we in sommige kalenderbladen van de Très Riches Heures een aantal personages getooid met juwelen. Zij hebben daar niet willekeurig mee gestrooid. Nader onderzoek wijst uit dat zij tot in het kleinste detail hun informatie en hun observaties wilden (mede)delen: groots in subtiele signalen. Zo'n aanpak is kunstenaars eigen zoals ook duidelijk blijkt uit het eerder verschenen artikel over de juwelier. Daarin passeren Jacoba van Beieren en Frank van Borsselen, getooid met juwelen, de revue. |
|
Januariblad in de Très Riches Heures
De meest opvallende sieraden zijn zichtbaar bij de man links met de rode crête de coq (= hanekam), die een halssieraad met pendant draagt, net als Jean de Berry rechts met de vorstelijke bontmuts. Die draagt zijn pendant aan een gouden halskraag. Ook in de bontmuts van Jean de Berry schittert goud! |
De jongeling in blauw linksonder en de jongeling rechtsboven in de grijze houppelande met een zwarte bontmuts dragen zilveren snoeren met blaadjes. De kamerheer met staf roept, staande achter de bank bij hertog Jean de Berry: 'aproche, aproche'. Hij draagt om zijn prominente functie te profileren een met goud doorweven houppelande en tevens een losse gouden kraag met gouden hangers.
|
Katharina van Kleef, afgebeeld als hertogin van Gelre en Gulik in haar statiekleed, rood fluweel gevoerd met hermelijn. Aan de gouden kraag zijn verfijnde gouden hangertjes zichtbaar.
Jeanne de Boulogne et d'Auvergne, hertogin van Berry door huwelijk met Jean de Berry. Zij draagt een gouden rol met hanger. Grafbeeld in de St. Étienne kathedraal te Bourges.
|
Gouden kragen / verbindende schakels
Gouden kragen blijken best lang gedragen te zijn, de oudste - ons bekend - dateert uit ca. 1400, de jongste uit ca. 1470. Daarbij valt op dat de kragen vooral over houppelandes en tabberds werden gedragen terwijl de halsopening hoog gesloten werd. Voorbeelden uit de tijd en onmiddellijke omgeving van de gebroeders Van Lymborch en daarna laten dit zien. Dus niet over de blote hals bij een cotehardi, surcotte of cotte, dan zijn het kettinkjes. Geen kettingen met gourmet schakels, maar met jasseron schakels. De gourmet schakels zijn machinaal gemaakt en eind 19e eeuw pas in de mode gekomen. Jasseron schakels zijn sinds de middeleeuwen al in gebruik. 
Mazarine Master, Frontispice van het boek van broeder Hayton. Presentatie aan Jan zonder Vrees, wellicht in bijzijn van zijn zonen (détail), 1410-1412, BnF Ms.Français 2810, f.226r
Zowel mannen als vrouwen dragen soms best zware gesloten kettingen rond de hals van hun houppelande. Zoals hier bij Jeanne de Boulogne, hertogin van Berry. En net als bij haar hangt er vrijwel steeds een pendant aan. Het lijkt een dikke rol met of zonder hanger. Zie ook de jongeling met de grijze zakmuts rechts op de miniatuur met deze drie personen. In het midden Jan zonder Vrees met schaven op zijn gewaad uit protest tegen de slagroeden van rivaal Louis d'Orléans.
|
|
Profiel portret van een Dame uit Washington
Van belang is hier het ellenlange gouden kralensnoer dat bestaat uit series kleine kralen en op vaste afstand grote kralen. Het snoer is te lang en het portret te oud voor de uitleg dat het een rozenkrans betreft die uit 59 kralen bestaat en begint met het kruisteken. Dit zal de oorspronkelijke ketting zijn met 150 kralen, symbool voor de 150 psalmen. De gouden spelden waarmee de bourrelet vastgestoken is en de gouden paillettenkraag rond de hooggesloten halsopening rekenen we ook tot de sieraden net als het gouden ceintuur. De dame in dit Profile Portrait of a Lady lijkt wel op Jean de Berry, zo frappant dat verwantschap wordt vermoed. Dit unieke en vroege topstuk kwam vanuit Engeland in Washington in de National Gallery of Art terecht. De provenance (voorgeschiedenis) bevat geen helder aanknopingspunt omtrent de herkomst. Ook de maker van dit schilderij bleef tot nu toe anoniem. Het zou zo zwaar gerestaureerd zijn dat die praktisch niet uit de verf komt en zo te achterhalen is. Mocht Johan Maelwael hierin de hand gehad hebben, dan heeft zijn patron de hertog van Bourgogne dit goed gevonden. Een eerder artikel op deze website wijdt aandacht aan de Profiel-portretten van Jean de Berry en deze Dame. |
Anonymus, Profiel-portret van een dame in een houppelande van goudbrokaat met ingeweven florale motieven, op het hoofd een bourrelet (± 1400/04). Profile-portrait of a lady, Washington D.C., National Gallery of Art. Coll. inv. nr. 1937-1-23.
|
Kalenderbladen van Gebroeders van Lymborch vormen een bron van inspiratie voor sieraden
Aprilblad uit de Très Riches Heures. De dame links draagt op de blauwe bourrelet een gouden broche en veel opgenaaide pareltjes, de jonkvrouw rechts een hoofdtooi met gouden schijven.
|
Vlnr: heer met kraag en belletjes, jongeling met sjerp en broche op de hoed, dame met gouden kraag/pendant/hoofdtooi. Het rode kralensnoer en het zilveren kettinkje van de jonkvrouw.
|
|
Bloedkoralen als levensteken
Bloedkoraal is een oeroud symbool voor leven, voor (weder)geboorte en beschermt tegen het kwaad, In de tijd van de gebroeders van Lymborch associeerde men bloedkoraal met het bloed dat Jezus heeft vergoten als Verlosser voor de mensheid. In de Très Riches Heures is tweemaal zo'n snoer van rode bloedkoralen te zien. |
Op het aprilblad met de zogeheten verlovingsscene is een jonkvrouw met herkenbaar lang haar die het rode kralensnoer draagt. De jonkvrouw bij de lenterit heeft het haar in de couvre-chef en draagt een identiek rood kralensnoer eveneens met een gouden kwast. Kan dit kralensnoer verwijzen naar leven, (weder)geboorte en als amulet dienen? Nu is zij huwelijkspartner maar op op het aprilblad is zij in een verlovingsscène te zien.
|
Meiblad uit de Très Riches Heures. Ook hier zijn gouden kragen met belletjes en sjerpen van goud of zilver. De eerste amazone draagt het rode kralensnoer en het zilveren kettinkje. De tweede een snoer met pendant en sjerp van goud. De derde de goudkraag met belletjes.
Goudsmeden, tuigmakers, leerbewerkers en een messenmaker werkten met goud of verguldsel
De amazone op de schimmel in koningsblauw draagt een gouden kraag met belletjes, als hoofdtooi de bourrelet met sluier en een juweel. Bij uitvergroting van de valkenjacht blijken aan de poten van de valken leren veters te zitten waaraan gouden belletjes zijn vastgemaakt. Bij de ceintuurs, de tuigage, een klotendolk, de belletjes aan de veters van de valken, bij alles gebruikte men goud of verguldsel.
Parels / zilver / goud / edelstenen: grondstof voor juwelier en goudsmid
|
Wilde parels waren kostbaar en gezocht, werden nog niet gekweekt. Dat oesters zoiets konden baren was op zichzelf miraculeus. In het april- en meiblad draagt de jonkvrouw een zilveren kettinkje met ondefinieerbare kralen (parels?). Edelstenen waren glad gepolijst. De kleur vond men belangrijker dan of het edelstenen waren. De term halfedelsteen was nog niet in zwang.
|
Aan het Hof van Berry was een goudsmid verbonden, Jehan de Nimègue geheten. Herman en Johan van Lymborch, 13 en 10 jaar, gingen bij goudsmid Alebret de Bolure in Parijs in de leer. In Nijmegen kreeg de jongste van de zes broers Van Lymborch, vernoemd naar zijn vader Arnold, een opleiding van zes jaar bij buurman Adam van Stockum en werd ook goudsmid.
|
Devonshire hunting tapestries, detail boar and bear hunt. Londen, V&A Museum.
Lysbeth van Duvenvoirde (ca. 1430) Rijksmuseum A'dam, eig. Mauritshuis; cat. SK-C-1454
|
Gouden kraag reconstructie naar voorbeeld van de zwijnen- en berenjacht, Devonshire Hunting Tapestries, Londen V&A Museum.
De gouden kragen, sjerpen en halssieraden die de gebroeders Van Lymborch in de Très Riches Heures tonen, zijn in de Devonshire Hunting Tapestries meer in detail weergegeven. Het atelier van "Het Woud der Verwachting" ontwikkelde naar zeer uiteenlopende historische voorbeelden oogstrelende reconstructies.
In de nabije toekomst schitteren onze figuranten in de film; alle pracht en praal leveren hóge kijkcijfers op! |
Madeleine de France, ca. 1470
Philippe le Hardi, 1342-1404
Hertog van Bourgondië, Mecenas van Johan Maelwael/gebr.Van Lymborch
|
De term 'vogelen' hebben we aan het middeleeuws minnespel ontleend
|
Een Vlaams wandtapijt in het Metropolitan uit 1410-1412 toont een liefdespaar, waarin de jonkvrouw haar valk op de linkerhand houdt. Symbool voor minnespel dat zij beheerst. De man - links van haar - lanceert zijn idee en steekt zijn roede richting het vogelbadje! 
Even betekenisvol is zijn kralensnoer van barnsteen. Daar zijn verwarmende en helende eigenschappen aan toegeschreven. Volgens middeleeuwse zienswijze dient de man te zorgen dat de vrouw, die het altijd koud heeft, verwarmd wordt. Via die ketting heeft hij deze warmte symbolisch bij zich. Het snoer telt 49 zichtbare kralen. Aan de rugzijde van de man bevindt zich minimaal dat aantal. Hij kan zijn beminde met deze keten van warme liefde bij wijze van spreken aan zich binden.
|
In Queste del Saint Graal van Tristan de Léonis (1380-1385) staat een pronkjuweel. Dit lijkt een simpel na te maken voorbeeld van een kralensnoer met parels, rode en blauwe stenen. De replica telt vrij regelmatige parels en stenen. De rode kunnen van granaat zijn, de blauwe van saffier of lapis lazuli. Destijds stond saffier voor huwelijkstrouw, lapis lazuli werd beschouwd als de vriendschapssteen. Granaat staat voor kennis, licht en hoop en zou kunnen helpen om wonden te genezen.
|
Replica naar het kralensnoer uit de 'Queeste van de Heilige Graal', 1380-1385 Milaan, Italië
|
Queeste van de Heilige Graal, Tristan de Léonois, 1380 - 1385 Milaan, Italië
|