Beeldhouwers voor Bourgogne
Claus Sluter en Claes van Werve schiepen verstilde schoonheid....
|
Claus Sluter (Claes de Slutere) en zijn neef en leerling Claes van Werve (Claux de Werve) kwamen uit de Lage Landen. Waarvandaan is nog onbeslist: Haarlem en / of Hattem? Wie het weet mag het zeggen.
Claus Sluter staat sinds lang te boek als afkomstig uit Haarlem. Naar verluidt komt Claes van Werve uit Hattem. Plaatsnamen die op elkaar lijken en verwarring zaaiden. Claes van Werve komt dankzij de hulp van Gerrit Kouwenhoven, streekarchivaris van Hattem-Heerde-Epe, hierna een beetje beter in beeld. Drie historisch onderzoekers uit Gelderland hebben Claes van Werve, beeldhouwer van de hertog van Bourgondië, "thuisgebracht" in of bij Hattem. Maar ondanks hun zoektocht naar zijn wortels is het onbetwistbare bewijs nog altijd niet ter tafel gekomen.
De oudste publicatie is van generaal b.d. F.A. Hoefer, die zich onsterflijk wist te maken als onbezoldigd stadsarchivaris van Hattem. In Bijdragen en Mededelingen van Gelre 1902 signaleert hij een publicatie waaruit blijkt dat Claes van Werve uit Hattem komt. Hij was de naam Werve vaker in de oude archieven van Hattem tegengekomen, zo deelt hij mede. J.S. van Veen bericht in B&M Gelre 1924, deel 27, blz. 232 dat een buurschap tussen Hattem en Vorchten de naam Werven draagt. Hem komt de eer toe als eerste dit argument te presenteren als een aanknopingspunt voor de herkomst van Claes van Werve. Als derde auteur zette J.A. de Wit voor de Heerder Historische Vereniging alle redenen bijeen om Claes te eren als een plaatsgenoot met grote verdiensten, waard om op het schild geheven te worden. De buurschap Werven ligt binnen de gemeente Heerde. Tenslotte attendeert de streekarchivaris van Hattem-Heerde-Epe Gerrit Kouwenhoven ons op (citaat): "een belastingregister in het Gelders Archief uit de eerste helft van de 14de eeuw, dat in druk is uitgegeven door P.N. van Doornink 'Schatting van den Lande van Gelre voor de Veluwe' Haarlem 1905. Het is topografisch ingedeeld. Op blz. 26 bevindt men zich onder Heerde. In het algemeen worden veel mensen in deze bron aangegeven door de naam van de buurtschap waar ze wonen of een andere toponiem. Dan ligt het voor de hand dat Van Werven voorkomt en dat is ook zo. Van Werven komt voor op blz. 26, 27, 28 en op 29 Up ten Werve." (einde citaat) Gerrit Kouwenhoven tekent hierbij aan dat het een toenaam betreft en (nog) geen familienaam. Al deze puzzelstukjes hebben nog niet aan actualiteit ingeboet, want tot dusverre heeft er nog geen discussie plaatsgevonden waar op basis van feiten in plaats van indirect bewijs het pleit definitief kon worden beslecht. |
Met de onmisbare steun van diverse fondsen
kocht Het Catharijneconvent te Utrecht in 2014 dit unieke beeld van Petrus, toegeschreven aan Claes van Werve, herkomst: Cisterciënzer abdij in Theuley (Fr.), gesloopt in 1800. Dit is het enige werk aan deze kunstenaar toegeschreven dat in Nederland in een museum kan worden bewonderd. Coll. RMCC b304 / foto © Catharijneconvent Klik hier voor informatie over de aankoop van dit unieke beeld 
Tronende Maagd met Kind, toegeschreven aan Claes van Werve. Herkomst Poligny (Fr.) 1415-1416. Coll. The Metropolitan Museum of Arts, New York.
Het feit dat Claus Sluter als oom en leermeester van neef tevens leerling Claes van Werve staat vermeld, steunt op informatie uit authentieke bronnen. Het lijkt logisch dat Claes van Werve naar Claus Sluter is vernoemd. Je vraagt je wel af in welke relatie Claes stond tot oom Claus. Een relatief recente publicatie biedt ons enig houvast. Hermann Kellenbenz publiceerde op blz. 21
van het German Yearbook on Business History 1986 dat Claus Sluter ongetrouwd was toen hij in 1405 stierf. Daar zou je uit kunnen afleiden dat de moeder van Claes van Werve een zuster van Claus Sluter was. Bij het stamboomonderzoek naar de oudst bekende Sluters ontbreekt helaas elk zicht op hun verwantschap. Via de vondst van een zegel van Nicolai van de Werve in een boek waarin hij als burger van Haarlem is opgevoerd hetgeen met een zegel wordt onderbouwd, leek de kans op mogelijke herkomst uit Haarlem wel toegenomen te zijn. Nu blijkt echter dat dit géén zegel van Claes van Werve kan zijn. Dat betekent dat de kans op een clou die herkomst uit Hattem aannemelijk maakt nog altijd aanwezig is. Zie hierna voor de bewijsvoering. |
De beelden boven de entree van het Kartuizer klooster Champmol zijn aan Claus Sluter toegeschreven
|
Claes de Slutere van Herlam
De zoektocht naar de herkomst van Claus Sluter leidde naar een lijst van het Brusselse Gilde van Steenbickeleren, waarin vermeld: Claes de Slutere van Herlam, een verwijzing die met Haarlem in verband is gebracht. Nu wordt in het Stadsarchief Haarlem naarstig gezocht naar het sluitend bewijs dat Claus Sluter meer dan een blauwe maandag in deze prachtige stad is geweest. Hij is daar in ieder geval alvast met een straatnaam vereerd. Mocht deze beeldhouwer enkel op karwei zijn geweest bij de Sint Bavo, waar ter wereld zal onze zoektocht dan eindigen? |
Claes de Werve van Hatheim
Claes van Werve, leerling en neef van Claus Sluter, die aan zijn oom mogelijk ook zijn voornaam Claes te danken heeft, is via zijn eigen grafschrift Hatheim met de stad Hattem verbonden. Zijn grafzerk is helaas verdwenen maar dankzij de beschrijving weten wij dat zijn wapenschild ook was afgebeeld. Wie een wapen had, kon zegelen. Via het Gelders Archief zijn zeven zegels op naam van Van Werve te vinden, twee uit de 14de eeuw met een adelaar, vijf uit de 16de eeuw: doorsneden, A zonder teken en B met drie palen vair. Geen van de zegelaars heette Claes / Nicolaas. |
Bourgondische archieven
Uit de Bourgondische archieven zijn tot nu toe alleen ondertekende brieven van Claux de Werve naar boven gekomen, gezegelde akten ontbreken helaas. Maar er bestaat een lijvig boekwerk over zegels in Bourgondische archieven, dat wij nog hopen te kunnen raadplegen. Via zijn zegel is het wapen van Claus Sluter bekend: twee sleutels staande op hun oog, baarden naar elkaar gewend, twee papegaaien (?) als schildhouders. De sleutels verbeelden zijn naam, er is dus sprake van een sprekend wapen. De naam Claus Sluter staat er in kloeke letters op afgebeeld. |
Profeet Jeremia op de zogeheten
Mozesput in Dijon gemaakt door de geniale beeldbouwer Claus Sluter (1395-1406), oom van Claes de Werve. Of hij zelf voor Jeremia model heeft gestaan, zoals men zegt? Joodse medeburgers uit Dijon waren model voor profeten. |
Afb.uit: Privilegiën van Haarlem met bijschrift in potlood: Claus van den Werve. Ao 1395. groene was. Privil. van Haarl. bl. 55. Op het zegel staat: Nicolai van de Werve. Uit de tekst blijkt hij ridder te zijn en gegoed aan de Schelde, geen beeldhouwer of Haarlemmer.
|
Gipsafdruk zegel van Claus Sluter waar zijn naam op staat, bovenaan is Claus te lezen, onderaan Sluter. Sleutels op het schild staan op het sleuteloog, in de baarden kruizen. De vogels lijken een vleugel op te steken en de andere zijwaarts. Het originele zegel is van rode was.
|
De grote figuren van de Mozesput zijn door Claus Sluter en Claes van Werve vervaardigd
Pleurants van albast bij het praalgraf van Filips de Stoute in Le Musée des Beaux Arts, Dijon
Praalgraf Jan zonder Vrees en Margaretha van Beieren grotendeels werk van Claes van Werve
Pleurants van het praalgraf van Filips de Stoute in Le Musée des Beaux Arts, Dijon
vervaardigd door Claus Sluter (2) en door zijn neef Claes van Werve (39)
vervaardigd door Claus Sluter (2) en door zijn neef Claes van Werve (39)
