Driekoningen

Het quamen drij coninghen wt verre landen...

Driekoningen op 6 januari herinnert aan hun knieval in Bethlehems stal

Drie koningen ontmoeten elkaar in het Getijdenboek Très Riches Heures du Duc de Berry, Musée de Condé, Chantilly

Ontmoeting van de Drie Koningen

Op het volbladminiatuur van De Ontmoeting van de Drie Koningen uit de Très Riches Heures bevindt zich links op de achtergrond de Notre Dame te Parijs. Op 15 april 2019 greep een verwoestende brand om zich heen, te beginnen in het middenschip. Daarbij stortte de vieringtoren in die tijdens een restauratie in de 19de eeuw was herplaatst. Op de miniatuur van de Gebr. van Lymborch zien we een voorganger tussen de gotische torens van het westwerk van de Notre Dame oprijzen.

De koningen ontleenden de Gebr. van Lymborch aan klassieke voorbeelden en aan de Byzantijnse keizer Manuel II die kort na 1400 Parijs bezocht. De oudste koning laat zijn schimmel een levade maken, een vergevordere vorm van dressuur. Hij staat op het eerste plan. Op het tweede plan links is de koning van middelbare leeftijd afgebeeld op de blauwschimmel, prachtig geappeld op zijn billen, Rechtsboven op het derde plan is de jongste koning afgebeeld op een bruin paard, die stelt het werelddeel Afrika (Caspar) voor, de koning van middelbare leeftijd Europa (Melchior) en de oudste Azië (Balthasar). Uit alles blijkt dat de Gebroeders zeer vertrouwd waren met paarden, zo realistisch als die zijn weergegeven. Het aantal koningen is gebaseerd op de geschenken: wierook, goud en mirre. De bijbel noemt hen Wijzen uit het Oosten.

Drie koningen symboliseren de wereld

Boven deze deur benoemen de cijfers het jaar en de letters de drie koningen: Casper, Melchior en Baltasar. De letters kloppen met de bede: Christus Mansionem Benedicat (= Laat Christus dit huis zegenen). Hier en daar in Europa vindt jaarlijks op 6 januari de zegening plaats.Traditioneel wordt deze huiszegen met krijt of verf door een priester of het gezinshoofd aangebracht.

Het Hofken der geestelycker liedekens (1577) bevat een lied over drie koningen uit verre landen die de pas geboren vierde koning eren met geschenken: wierook, goud en mirre. Ook toen Amerika was ontdekt, bleven Azië, Europa en Afrika model staan voor 'de wereld'. Deze drie werelddelen vormen een klaverdrie rondom Jeruzalem.

Drie koningen bij de aanbidding in Les Très Riches Heures door de Gebroeders van Lymborch

Getijdenboek Très Riches Heures, Aanbidding van de Drie Koningen (fol. 52r.) Musée de Condé, Chantilly

De koningen geven wierook, goud en mirre

Balthasar de oudste koning schenkt wierook, symbool voor priesterlijke waardigheid. Jozef heeft inmiddels de gouden hoorn met wierook al mogen ontvangen en heeft hem in handen. In de Joodse tempel telde het reukofferaltaar vier hoorns, op elke hoek één.

Melchior de middelste koning schenkt goud als symbool voor de koninklijke waardigheid.
Dat geschenk lijkt nog in handen van de persoon direct achter hem. Caspar de jongste schenkt mirre bestemd voor balseming na de dood en draagt die in een gouden ciborie. Hun koninklijke kronen worden door het gevolg op de handen gedragen.

28 dec. herdenking kindermoord in Bethlehem op Herodes' bevel; tekening Gebr.v.Lymborch

De Kindermoord in Bethlehem, tekening in zilverstift en pen, miniatuur uit het Getekende Getijdenboek, door Eberhard König toegeschreven aan de Gebroeders van Lymborch, fol.101v, ca. 1407.

Kindermoord in Bethlehem

Het feest van de Onnozele Kinderen herinnert aan de moord die koning Herodes liet plegen toen de Wijzen uit het Oosten zich niet opnieuw hadden gemeld. Door alle jongetjes van 2 jaar en jonger te laten doden dacht hij zijn concurrent uit de weg te ruimen. Dankzij de vlucht naar Egypte overleefde Jezus deze slachting, een jaar na zijn geboorte, volgens Matth.2.13-23.

Opvallend exotisme bij de bewapening

Zowel bij de wapens zelf als bij de wapenrusting van de manschappen valt de overeenkomst op tussen deze tekening en miniaturen in Les Belles Heures van de Gebr. van Lymborch, o.a. bij de soldaten die waken bij Jezus' graf. Het bizarre hoofddeksel waar Herodes op wijst, is in de Purificatie ook te zien: LTRH f 54v.
Ook Herodes' hoed met kroon is een bekend attribuut.