Sprekende kleuren
Kamala Harris beëdigd vice-president Verenigde Staten van Amerika
Kamala Harris beëdigd als vice-president van de Verenigde Staten van Amerika op 20 januari 2021 bij het Kapitool, Washington D.C.
Ooit was de kleur paars een veelzeggender symbool dan tegenwoordig
|
Ooit waren mengkleuren tussen rood en blauw zoals purper, paars en violet voorbehouden aan het hoogste gezag: keizer, keizerin, paus en bisschop, dat zie je zo.
Middeleeuwen re-enactors weten dat al. Nu speelt dit nog nauwelijks. Toch droeg Kamala Harris bij haar inauguratie betekenisvol paars. Maar waarom paars? Men zinspeelde dat deze kleur een brug slaat tussen de twee partijen: Republikeinen / rood, Democraten / blauw. Paars staat echter traditioneel symbool voor het feminisme. In 1972 stelde Shirley Chisholm zich kandidaat voor het presidentschap. Zij kwam als eerste zwarte vrouw in het Congres; zij droeg paars. Ook volgde Kamala Harris het voorbeeld van Hilary Clinton die in het paars verscheen naast Bill Clinton. De outfit van Kamala was door de Afro-Amerikaanse mode-ontwerper Christopher John Rogers ontworpen. |
De purperslak was al ver in de Oudheid de leverancier van kleurecht paars waarmee wol, linnen en zijde kon worden geverfd, stoffen die alleen door allerhoogsten in gezag gedragen werden. In de Romeinse tijd stond lang de doodstraf bij misbruik. In de hoogtijdagen van het Byzantijnse Rijk produceerden in Constantinopel fabrieken deze absurd kostbare verfstof.
Bij de val van Constantinopel in 1453 viel vanzelf het doek voor deze speciale verfstof; productie en procedé gingen teloor, zijn rol op het wereldtoneel verdween. Toen de Duitse chemicus, Paul Friedländer de kleur-stof van Tyrisch paars isoleerde en analyseerde kon hij over 12.000 Murex brandaris slakken beschikken via biologen die in de Middellandse Zee werkten. In een ingewikkeld proces isoleerde hij 1,4 g puur Tyrisch paars. Friedlander ontving voor deze ontdekking in 1908 de Lieben-prijs. Zo werd duidelijk waardoor die verfstof ooit zijn gewicht in goud waard was. |
Keizer Justinianius en keizerin Theodora van Byzantium 527- ca. 548
Keizer Justinianus, Bisschop Maximianus, mozaïek op de noordmuur van de apsis, St. Vitale, Ravenna, Italië, ca. 547
|
Na Justinianus' kroning als keizer van Byzantium bewerksteligde keizerin Theodora dat de positie van vrouwen werd verbeterd.
|
|
In het koor van de basiliek St. Vitale te Ravenna-Italië bevindt zich het mozaïek met zowel keizer Justinianus als bisschop Maximianus in paarse gewaden. Verder is in deze kerk keizerin Theodora ook in Tyrisch purper te zien, dat vernoemd is naar Tyrus in Phoenicië, nu Libanon, waar deze kleurstof al 15 eeuwen voor Chr. geproduceerd en verhandeld werd.
Na de kroning in 527 van Justinianus tot keizer van Byzantium groeide keizerin Theodora uit tot de meest invloedrijke en machtigste vrouw in de geschiedenis van het Oost-Romeinse Rijk. Haar macht wist zij aan te wenden om de positie van vrouwen te verbeteren. Zij liet Justinianus wetten aannemen ter bescherming van de rechten van vrouwen. Zo werd verkrachting met de dood bestraft, kregen vrouwen bij scheidingen en voogdijschap meer rechten en is de doodstraf voor vrouwen die overspel pleegden afgeschaft. |
Paars maakt een mooie lijkwade
Bij het Nika-oproer die Justinianus bijna de troon kostte, verhinderde zij dat hij de benen nam met de onsterfelijke woorden: "paars maakt een mooie lijkwade". Toen de opstand was gebroken lieten de keizer en keizerin Constantinopel herbouwen. Ook gaven zij opdracht tot de bouw van de Hagia Sophia. Tot voor kort kon men deze majestueuze voormalig christelijke koepelkerk bezoeken. De huidige premier van Turkije heeft aan de status van museum een einde gemaakt en de Hagia Sophia opnieuw de bestemming van islamistische moskee gegeven. Historici zien Theodora als één van de grootheden van het Byzantijnse Rijk en als pionier in het feminisme. Net als Justinianus is zij een heilige in de Oosters-orthodoxe kerk. Haar naamdag valt op 14 november. |
|
Memento Mori met purperen kleed, geitenvel, doodshoofd, Rad van Fortuin, balans en
vlinder in mozaïek in Pompeï Het rad van fortuin kan een rijke arm maken en een arme rijk. Hetzij rijk hetzij arm, zowel de mantel van purper met scepter (links) als het geitenvel met staf en knapzak hangen aan een (levens)draadje dat zomaar kan breken. De ziel in de vorm van een vlinder, fladdert weg.
Hieruit blijkt dat de Dood geen verschil kent tussen scepter en staf, tussen de mantel van purper en het geitenvel van de pauper. Wie dacht zijn gewicht te kennen, ontdekt dat dit voor de Dood niets uitmaakt. Je sterft of je een purperen mantel met keizerlijke scepter draagt ofwel de haveloze outfit van een bedelaar. |
Memento Mori mozaïek uit Pompeï
30 vóór / 14 na Chr.
Nationaal Archeologisch Museum Napels.
|
Zit er paars in het werk van Johan Maelwael?
Johan Maelwael, Kruisiging met de drie Maria's, Johannes de evangelist en een Kartuizer monnik, ca. 1400-1404, tempera (eo olieverf) op paneel. Parijs, Musée du Louvre, RF 1967-3
|
Er is vrij weinig werk van Johan Maelwael dat met zekerheid aan hem kan worden toegeschreven. De Stichting Maelwael Van Lymborch Studies presenteert op haar website een ruime selectie waarbij onder meer dit paneel van de Kruisiging met de drie Maria's met Kartuizer monniken en Johannes (in het paars). De toeschrijving van dit paneel aan Johan Maelwael lijkt te kunnen steunen op de zomen van het blauwe overkleed van Maria evenals van het paarse overkleed van Johannes, die van teksten in goud zijn voorzien. Andere aan Maelwael toegeschreven werken, zoals de Vlindermadonna uit de Gemäldegalerie in Berlijn, het Martelaarschap van de heilige Dionysius en de Man van Smarten in het Louvre in Parijs vertonen net zulke typerende zomen met belettering in goud. In de gave Maelwael catalogus van het Rijksmuseum, Amsterdam 2017/18, is dit paneel nog toegeschreven aan Jean de Beaumetz. Bij een tweede paneel uit de Chartreuse van Champmol dat bewaard is gebleven uit de oorspronkelijke serie van 24 à 26, die in de cellen van de monniken hingen, ontbreken die zomen met gouden letters. Het paneel van Beaumetz (1395) hangt in het Cleveland Museum of Art, USA. |
Paars bij Genadestoel en Karel de Grote van de Gebrs Van Lymborch?
|
Keizer Karel op zijn troon met het rijkszwaard in zijn rechterhand, de rijksappel in zijn linkerhand, op zijn hoofd de keizerskroon, er bovenop de rijksadelaar en om zijn schouders de keizerlijke mantel. De vraag is of die niet roze is in plaats van paars. Bij nader inzien hebben de Gebr. ettelijke keizers en pausen in de Belles Heures en de Très Riches Heures eveneens voorzien van mantels die evenmin paars of purperkleurig zijn. Daarentegen kennen we wel een God de Vader in het paars in de Genadestoel op fol. 204 in de Belles Heures. Het antwoord op de vraag waarom die keizers het zonder paarse mantels moeten stellen, laat voorlopig op zich wachten. Karel de Grote droeg paars bij zijn kroning door de paus in de kerstnacht in 800 te Rome. Karel de Grote zou niet alleen over een purperen keizersmantel maar ook een lijkwade van purper beschikt hebben. Een fragment, vermoedelijk uit zijn graf in de Dom van Aken, was bij de expositie in Aken in 2014 te zien. |
Byzantijns purperen zijdeweefsel met medaillon waarin een wagenmenner een vierspan paarden ment, een fragment uit een stofbreedte van 147,5 cm. Domkapittel, Schatkamer van de Dom in Aken, inv,nr. T 010601