Hoe oud is de Midwinterhoorn?
Midwinterhoorns weerklinken tussen de boerenhoeven op Erve Eme
In het Utrechts Psalter zien we bij psalm 150 vier hoornblazers, twee aan de linkerzijde, de ene met geheven hoorn, de ander neerwaarts, als verbeelding van Laudate eum in sono tubae.
|
In het intieme openluchtmuseum
Erve Eme in Zutphen weerklinkt donderdagmiddag 29 december het stemmig geluid van houten hoorns. Midwinterhoorns die als twee druppels water lijken op de hoorns in het Utrechts Psalter bij psalm 150 en psalm 80. Dit boek is omstreeks 830 geschreven en is verlucht met tekeningen in de Abdij Hautvillers in de buurt van Reims. Karel de Grote, Keizer van het Heilige Roomse Rijk, overleed in 814. Dit prestigieuze werk is waarschijnlijk ca. 825 als vorstelijk geschenk voor zijn zoon Lodewijk de Vrome gestart. Kleinzoon Karel de Kale zou het boek ook in bezit gehad hebben. Klik voor nadere informatie op: Utrechts Psalter... |
In het Utrechts Psalter zien we bij psalm 150 vier hoornblazers, twee aan de rechterzijde, de ene met geheven hoorn, de ander neerwaarts, als verbeelding van Laudate eum in sono tubae .
|
Tussen de musicerende figuren links en rechts, waaronder de vier hoornblazers, staat in het midden een onverwacht vroeg voorbeeld van een pijporgel. Ter weerszijden zijn figuren actief om via blaasbalgen voldoende lucht aan te voeren voor het bespelen van dit instrument.
|
Bijgeloof & heidendom
Er is geen schriftelijk bewijs dat de midwinterhoorn al in gebruik was in de Middeleeuwen. Hoorns die in het Utrechts Psalter zijn afgebeeld, staan in de Latijnse tekst als TUBAE vermeld. In een ander kerkelijk document uit dezelfde eeuw: de Indiculus superstitionum et paganiarum komt het verbod op het blazen van hoorns voor. De Indiculus hoort bij de Utrechtse Doopformule en omvat diverse verboden. De hoorn heet hier evenwel CORNU. Een hoorn van een dier, bijvoorbeeld van een os. Als iemand Christen werd en zich liet dopen, beloofde hij het heidendom af te zweren. |
Heidens kabaal
Bij het uitroeien van heidense en bijgelovige praktijken maakten de bisschoppen kennelijk bezwaar tegen het blazen op dierhoorns. In de praktijk blies men op hoorns om de Wilde Jacht van Wodan met heidens kabaal te ondersteunen. Alles wat lawaai kon maken, werd ingezet om Wodan te helpen de vraatzuchtige wolf Fenrir weg te jagen, die van plan zou zijn om de zon op te eten. Om de terugkeer van de zon te bevorderen waren al deze middelen geoorloofd. Vanuit de volkskunde betogen geleerden dat carbidschieten en het afsteken van vuurwerk met Oud en Nieuw te herleiden is tot dit oude gebruik. |
Tal van overeenkomsten
Musicus Norbert Kunst uit Lochem, die gespecialiseerd is in middeleeuwse en Renaissance muziek, wijst op de houding van de diverse blazers. Vooral die van de handen zijn hem opgevallen. Frappant is de overeenkomst met de wijze waarop in het Psalter de blazers staan en de hoorn vatten en midwinterhoornblazers hun hoorn hanteren en de houding waarin zij blazen. Hij leidt hieruit af dat de kunstenaar(s) de hoornblazers geweldig goed hebben kunnen observeren. "Dit verzin je niet, dit moet je gezien hebben!" |
Op nog een tweede plek in het Utrechts Psalter treffen we hoornblazers aan. We missen hier de zwier waarmee psalm 150 zo treffend is geïllustreerd, maar zien wel heel goed details zoals de houding van de blazers en de bandjes van de hoorns.
Aberdeen Bestiary verbeeldt omstreeks 1200 de slapende herder versus de sluipmoordenaar
|
Herder met hoorn
Op de miniatuur links uit de Aberdeen Bestiary uit ca. 1200 zit een herder te slapen, terwijl een wolf komt aansluipen die het op zijn schapen heeft voorzien. De herdershond staat grommend op het dak van de schapenstal, maar of hij de wolf weet af te schrikken? In zijn linkerarm houdt de herder zijn hoorn geklemd, kennelijk van hout en ook gekuipt, Als hij blaast, zal het ondier wegvluchten in de nacht vanwaar hij kwam en de arme schapen met rust laten. |