Maria van Gelre's kerkschat
Kerst vieren met vorstelijk cadeau van Maria van Gelre in Düsseldorf
|
Cisterciënzer Abdij
In de St.Maxkirche in Düsseldorf viert men ieder jaar Kerstmis met een vorstelijk cadeau dat Marie d'Hartcourt, weduwe van Reinald IV van Gelre - beter bekend als Maria van Gelre - schonk aan de toenmalige Cisterciënzer Abdij te Altenberg. Dit klooster bedacht zij samen met haar tweede partner met een adembenemend driestel, traditiegetrouw bestaande uit een kazuifel, een dalmatiek en een tuniek, rijkelijk geborduurd met kleurige zijde en gouddraad. Kerkelijke gewaden die enkel en alleen op hoogtijdagen, zoals Kerstmis, gedragen kunnen worden, want toepassing van kleuren is (nu nog) aan strikte liturgische regels gebonden. Vorstelijk geschenk Voor Kerstmis als hoogtijdag van de eerste orde is het beste nog niet goed genoeg.Jungherzog Ruprecht van Gulik-Berg-Ravensberg en zijn gemalin Marie d'Harcourt wisten dat maar al te goed. Hun geschenk dat bijna zes eeuwen glansrijk heeft overleefd, kan nog altijd met hen worden gelinkt. |
Blazoen & helmtooi van de hertogen van Berg, in 1/4 het wapen van Gulik, in 2/3 het wapen van Berg, als hartschild het wapen van Ravensberg / afb. Wapenboek Gelre, KB Albert I Brussel, hs. 15652-56
|
Wapenschilden
Hun geborduurde wapenschilden zijn op de paramenten aangebracht. Tot ons geluk leveren de wapens met heraldische en genealogische informatie het tastbaar bewijs dat dit echtpaar tijdens hun huwelijk in de periode 1426 - ca.1431 voor dit vorstelijk geschenk tekenden. Veelbetekenend lieten zij beiden hun wapen vereeuwigen. Wie de paramenten met kostbare zijde, goud- & zilverdraad geborduurd hebben en wanneer is nog niet achterhaald. Hoe romantisch zou het zijn als Marie d'Harcourt zelf zittend in de vensterbank van één van haar kastelen paramenten heeft zitten borduren samen met haar meest toegenegen hofdames. Borduurwerker We weten het niet en misschien komen we er ook nooit achter. Maar kerkelijke textiel van zulke omvang borduren was vaak het werk van - jawel - mannen. Uit studies van de laatste jaren blijkt het ambacht van de borduurwerker in die tijd een mannenberoep te zijn, waar men overigens wel vorstelijk voor werd beloond. |
|
Restauratie
In de loop der eeuwen raakte het borduurwerk sleets, het rafelde en verkleurde. Met de opleving van de interesse voor de Middeleeuwen in de 19de eeuw, begon men oog te krijgen voor de rijkdom van de oude naaldkunst. Vanuit hun relatie met het religieus erfgoed waren nonnen het eerst aan zet. Met hun ambachtelijke kennis en toewijding restaureerden zij in kloosterateliers steekje voor steekje de eeuwenoude paramenten. Op den duur kwam er op die wijze van werken de nodige kritiek los. Authentiek materiaal Al doende zou men wel authentiek materiaal kwijt kunnen raken. Puur wetenschappelijk gezien klopt dat vast wel. Praktisch bekeken zouden meer steekjes verloren zijn gegaan als men die niet had vastgezet. Dan had men het verval niet meer weten te stoppen. St. Maximilian Kirche Het lijkt erop dat het Altenberger driestel ook zo'n ambachtelijke restauratie heeft ondergaan. Maar was dat niet gebeurd, wat was er dan van over gebleven? Nu functioneert het driestel nog in de liturgie. Niet in de Altenberger Dom, want de Cisterciënzer Abdij werd in 1802 opgeheven, maar in de St. Maximilian Kirche in Düsseldorf, waar de kerkschatten uit Altenberg terechtkwamen. |
Expositie
We weten dat er toestemming is voor het exposeren van zowel het kazuifel, de dalmatiek als de tuniek in het Museum Het Valkhof in Nijmegen eind 2018. Dat kan dan naadloos aansluiten op het restauratie-verhaal van het Gebedenboek van Maria van Gelre dat met de meest moderne methoden wordt gerestaureerd en gedocumenteerd. Op die manier kan het publiek kennis maken met voortschrijdend inzicht inzake restauraties en dito onderzoek.
Wie zo lang niet wachten kon, had met Kerst naar de St.Maxkirche in Düsseldorf kunnen pelgrimeren. Daar ziet men de middeleeuwse pronkstukken, door het kaarslicht beschenen, bewegen en flonkeren en functioneren op een wijze, waarvoor ze zijn gemaakt. Wij feliciteren prof. dr. Johan Oosterman met zijn ontdekking en wensen hem bij de zoektocht naar de lotgevallen van het driestel van Altenberg veel succes. Onderzoek van deze paramenten en bronnen in de archieven is zeker geboden. Zelfs al zouden het onmiskenbaar replica's blijken te zijn, dan nog vinden wij ze de moeite waard om tentoon te stellen. Dichter bij het origineel kun je niet komen. 
|
Eén van de paramenten uit de sacristie van de St. Maximiliankerk in Düsseldorf, deel van de mogelijke schenking van Ruprecht Jülich-Berg en Marie d'Harcourt, in de jaren 1426 - ca. 1431, aan de Cisterciënzer Abdij Altenberg. Wellicht is hier de heilige Bernard van Clairvaux in borduursel afgebeeld, die de Cisterciënzer Orde tot grote bloei bracht / foto © Johan Oosterman, 2016