Veelzijdige paarden bij de Gebroeders van Lymborch
Januariblad (detail) uit de kalenderserie in het Getijdenboek Très Riches Heures du Duc de Berry, Musée de Condé, Chantilly
|
Strijdros / pakpaard / rijpaard
|
De gast die toch niet anoniem wilde blijven
|
|
Een ridder had in de Middeleeuwen wel drie paarden nodig, één strijdros, één pakpaard en één rijpaard om van toernooi- naar slagveld te rijden en omgekeerd. Het januariblad met de nieuwjaarsreceptie uit de Très Riches Heures toont als wanddecoratie een tapijt met de Slag om Troje. De drie paarden schimmel-vos-zwart op het wandtapijt links verbeelden de kopgroep van de ruiterij. De strijdende partijen zijn eigentijds uitgedost. Zeer geraffineerd is de overgang gebruikt
van de achterwand naar de linker zijwand om de ruimtelijkheid van de zaal en het tapijt te suggereren. |
In de zaal pal vóór het wandtapijt staat in het midden de man die soms voor Paul van Lymborch wordt aangezien. Zijn houppelande vertoont op zijn boord in veelvoud de letter P in goudborduursel, die hem niet bepaald anoniem maakt. Het effect van het zwarte paard linksachter en de persoon in zwart rechtsvoor maken hem extra zichtbaar. Zo wordt hij ingekaderd en uitgelicht. Op het hoofd draagt hij een eenvoudige grijswollen zakmuts. Paul van Lymborch wordt in de archieven van Jean de Berry veelvuldig genoemd in tegenstelling tot zijn broers Johan en Herman.
|
Augustusblad (detail) uit de kalenderserie in het Getijdenboek Très Riches Heures du Duc de Berry, Musée de Condé, Chantilly
|
Meiblad (detail) uit de kalenderserie in het Getijdenboek Très Riches Heures du Duc de Berry, Musée de Condé, Chantilly
|
Een amazone wilde het liefst een damespaard met vlakke gangen. Favoriet was de telganger, zoals de schimmels die op beide miniaturen (l. valkenjacht / r. lenterit) goed te herkennen zijn.
Het contrasterende span ossen omvat een zwarte en een bonte os. Maartblad (detail) uit de kalenderserie in het Getijdenboek Très Riches Heures du Duc de Berry, Musée de Condé, Chantilly
|
Oktoberblad (detail) uit de kalenderserie in het Getijdenboek Très Riches Heures du Duc de Berry, Musée de Condé, Chantilly
|
Een boer liet een span ossen het land ploegen, maar hij liet de akker eggen door een trekpaard.
Het span ossen omvat een zwarte en een bonte os, die mooi contrasteren. Op de eg ligt de zware steen die ervoor zorgt dat de tanden van de eg dieper de grond in gedrukt worden.
Het span ossen omvat een zwarte en een bonte os, die mooi contrasteren. Op de eg ligt de zware steen die ervoor zorgt dat de tanden van de eg dieper de grond in gedrukt worden.
Septemberblad (detail) uit de kalenderserie in het Getijdenboek Très Riches Heures du Duc de Berry, Musée de Condé, Chantilly
Bij de wijnoogst liet een boer een tweespan ossen de zware kar met druiven trekken.
|
Augustusblad (detail) uit de kalenderserie in het Getijdenboek Très Riches Heures du Duc de Berry, Musée de Condé, Chantilly
Bij de graanoogst liet een boer een tweespan paarden de wagen met schoven trekken.
|
|
Betekenis kleuren in de Middeleeuwen
Paarden waren het symbool van kracht, vitaliteit en vrijheid. Bovendien hechtte men in de Middeleeuwen betekenis aan de kleur van het paard. Het witte paard, de schimmel, werd bij voorkeur door dames gereden. Wit verbeeldt de zuiverheid, reinheid die men graag de dame toedichtte. "Witte paarden eisen veel stro", betekent: pronkzieke vrouwen kosten veel geld. In de praktijk moet de stal van een schimmel brandschoon zijn, wil je het paard smetteloos wit houden. Omdat we in de getijdenboeken die de Gebr. van Lymborch voor Jean de Berry maakten, doorlopend schimmels zien die door mannen gereden worden, spelen andere argumenten mee in die keuze. Als er een combinatie van diverse paarden noodzakelijk is, zorgden zij voor afwisseling. Elk paard steekt in kleur af tegenover een ander paard. In de hiërarchie lijkt het witte paard op voet van gelijkheid te verkeren met het grijze paard. Een zwart paard staat voor kracht, een roodbruin voor vurigheid, het grijze paard beschouwde men als het beste, het summum waarin alle goede eigenschappen van de paarden verenigd zouden zijn. Het grijze paard krijgt in de volbladminiaturen van de Gebroeders Van Lymborch, het meiblad en het augustusblad in de kalender van de Très Riches Heures, de ereplaats. 
Ontmoeting van de Drie Koningen, fol.51v uit het Getijdenboek Très Riches Heures du Duc de Berry, Musée de Condé, Chantilly
|
Miniatuur (detail) uit Les Belles Heures f.223v van Jean de Berry. De Gebr.van Lymborch beelden de hertog (r.) af op een schimmel.
Ontmoeting van de Drie Koningen Die prominente plaats geldt in zekere zin eveneens voor het volbladminiatuur van De Ontmoeting van de Drie Koningen uit de Très Riches Heures. Maar die moeten we dan wel grondig analyseren. De jongste koning rechtsboven zit op een bruin paard, het vurige paard. De linker koning - van middelbare leeftijd - op het grijze paard. De oudste koning laat zijn schimmel een levade maken, een pittig onderdeel van de hogeschool, een vergevordere vorm van dressuur. Het is niet zonder betekenis dat naar middeleeuwse opvattingen de jongste koning het werelddeel Afrika vertegenwoordigt, de koning van middelbare leeftijd Europa en de oudste Azië. Daardoor zit Europa op de eerste rang, een fraai bewijs van zelfoverschatting. |
De Aanbidding van de Koningen telt één grijs paard en één zwart been zonder paard of ruiter
Getijdenboek Très Riches Heures, Aanbidding van de Drie Koningen (fol. 52r.) Musée de Condé, Chantilly
St.Joris op zijn vurige vos vecht met de draak,. Op zijn beukelaar (=schild) het rode kruis van St.Joris, Les Belles Heures, fol. 167r, Metropolitan Museum, New York
|
St.Maarten op zijn schimmel, die zijn mantel met de bedelaar deelt. Een helpende hand van boven reikt extra kleding aan. Les Belles Heures, fol. 169r, Metropolitan Museum, New York
|
Ruiter met valk uit de kalender (augustus) Les Belles Heures, Metropolitan Museum
|