Ontdek de middeleeuwen in scherven

Vondsten uit de gracht van Ammersoyen slaan brug naar het verleden
Dankzij Geldersch Landschap en Kasteelen ondergaat Ammersoyen een complete transformatie 
Metafoor voor de herinrichting van Ammersoyen vormt de eeuwen omvattende archeologische collectie van scherven die in de slotgracht werd gevonden. Vrijwilligers en bezoekers werken samen in het Schervenlab om de ontelbare scherven in elkaar te puzzelen. Een voorbeeld-stellend initiatief, dat zelfs buiten de grenzen verbazing en bewondering heeft gewekt: publieksparticipatie op zijn best.​
​Ontdek de middeleeuwen in scherven
Marieke Knuijt, conservator Stichting Vrienden der Geldersche Kasteelen
​
In onze werkgroep vonden we al snel dat het begrip middeleeuwen als een rode draad door de geschiedenis van kasteel Ammersoyen loopt. De geboorte ervan ligt aan het begin van de 14de eeuw met de bekende vorm: een vierkant met op elke hoek een toren. Die vorm bleek zo krachtig, dat ook na wijzigingen, het kasteel telkens weer tot deze oervorm terugkeerde. Na belegeringen, na de grote brand van 29 maart 1590, na de Tweede wereldoorlog… op verschillende momenten in de tijd lieten de eigenaren zich inspireren door de middeleeuwen. Door de oervorm te herstellen in de 17de eeuw, of door het nog middeleeuwser te versieren in de 19de eeuw. In de tijd dat Ammersoyen een Clarissenklooster was, werd hier geleefd volgens de regels van de Heilige Clara uit de 13de eeuw. Ook onze Stichting droeg haar steentje bij door bij de naoorlogse restauratie te kiezen voor herstel van de middeleeuwse indeling van het kasteel. Een restauratiefilosofie die past in de tijd van kort na de Tweede Wereldoorlog. Daarbij aangespoord door de vondst van middeleeuwse nissen, muurtrappen en andere bouwsporen achter dikke pleisterlagen. Letterlijk de ontdekking van de middeleeuwen. Nog steeds kunnen we dankzij het werk dat toen is verzet de middeleeuwen hier fysiek aanraken en ook door de middeleeuwen geraakt worden. 
​Bij dezelfde naoorlogse restauratie gebeurde nog iets bijzonders. De slotgracht om het kasteel, die gedempt was toen de zusters Clarissen het kasteel bewoonden, werd uitgegraven. En dat leverde een grote hoeveelheid archeologisch vondstmateriaal op.
Maar liefst 150 strekkende meter tafels waren nodig om alle materiaal dat naar boven werd gehaald uit te stallen. Allemaal scherven die getuigen van eeuwenlang leven op dit kasteel. Ammersoyen is daarmee  - voor zover bekend - het kasteel met het grootste aantal vondsten in Nederland. Op de zolder staat alles verpakt in kratten. Onderdeel van dit project en van deze nieuwe presentatie is het ontsluiten van deze verzameling. Dat doen we met vrijwilligers en in het zicht voor iedereen. Er is een Schervenlab ingericht waar de bezoeker kan zien wat we doen, het materiaal kan aanraken en - als er begeleiding is - ook kan meewerken met sorteren, puzzelen etc.. Er het gesprek aan de keukentafel over archeologie voeren, zoals de Stichting Archeohotspots dat zo goed verwoordt. We zijn er dan ook trots op dat Ammersoyen als eerste kasteel ook een Archeohotspot is geworden.
​
De scherven zijn in de nieuwe presentatie tevens als metafoor gebruikt. Bijvoorbeeld: Clichébeelden over de middeleeuwen die aan scherven worden geslagen. De scherf staat ook symbool voor onze kennis die gefragmenteerd is. Hoe wetenschap aan de hand van scherven aan informatie steeds opnieuw probeert dichter de historische waarheid te benaderen. Niet voor niets ziet u de scherf ook grafisch in de hele expositie terugkeren. Wat betreft de clichébeelden en de beeldvorming, hiervoor hebben we vier thema’s uitgelicht: het gebruik van kleur in de middeleeuwen, vrouwen in de middeleeuwen, kerkers en bier.
Brouwoven in de brouwkelder
​
​Hoezo bier, denkt u nu misschien? Ja, dat heeft te maken met onze grootste scherf, als ik hem zo mag noemen, de brouwoven in de brouwkelder van het kasteel. Hij is heel even zichtbaar geweest in de jaren ’60 tijdens de naoorlogse restauratie maar destijds gelijk weer afgedekt en verdwenen onder zand, klinkers en plavuizen en alle toebehoren van een horeca-keuken. Het weer blootleggen van dit bijzondere monumentje door archeologen en de restauratie ervan was een bijzonder traject om mee te maken. En hoe bijzonder dat hij er nog ligt! De enige zichtbare en bewaard gebleven laatmiddeleeuwse brouwoven in een kasteel in Nederland!

​Alleen al aan de hand van deze stookplaats waar het bier werd gebrouwen, kunnen we de geschiedenis van de heerlijkheid Ammersoyen vertellen. Van de tarwe, haver, gerst en hop die ruimschoots door de boeren werd geteeld. Over de molens, de mouterij en de bottelarij op het kasteel. Van de invloed van de hertog van Gelre en de heer van Ammersoyen op het brouwproces tot het innen van de braspenningen op elk verkocht vat. We kunnen de relatie leggen met de kannetjes en kruiken uit de gracht en het dagelijks leven op het kasteel.
​Het thema bier komt overigens ook terug in de twee middeleeuwse 
tuinen op de voorburcht die eveneens in het kader van dit project zijn aangelegd onder leiding van collega Gerrit Pleijter. 
Een middeleeuwse hof met kruiden en planten en een tweede gedeelte waar de granen, hop en kruiden worden geteeld die gebruikt werden in de bierbrouwerij, alles onderhouden door vrijwilligers. 
​Ik heb nu al twee kernwoorden toegelicht uit de titel: de middeleeuwen en scherven. Beide horen bij Ammersoyen en zijn kenmerkend voor dit kasteel.
Afbeelding
Bierbrouwer, Huisboek van de Mendelschen Zwölfbrüderstiftung, ca. 1425 Neurenberg, Stadsbibliotheek, Amb. 317.2°, fol. 20v.
Nu nog het ontdekken

De onbekende of de bekende middeleeuwen, het kan allebei.
​Want hier op Ammersoyen ontdekt u de middeleeuwen in vele facetten. Raakt u ze letterlijk aan. Hier ontdekt u wat u al wist of wat misschien nèt een beetje anders is dan u dacht. Hier word iemand zich bewust van beeldvorming, van clichébeelden, en wat de hiaten zijn in onze kennis over deze periode. En misschien nog wel het leukste: ontdekt u waar uw beeld van de middeleeuwen door is gevormd. Ontdekt u ze als het ware in uzelf. De bezoeker kan zelfstandig op zoek door het spannende gebouw en er rond dwalen.

​Eerlijk gezegd is het kasteel geen gemakkelijk gebouw wat plattegrond en toegankelijkheid betreft. Maar hier helpen de vier met kleurige matten aangegeven dwaalroutes. In het kasteel kan een ieder zijn eigen ontdekkingen doen en onderweg geeft het kasteel een aantal van haar geheimen prijs. Dat kunnen interessante bouwsporen zijn, een secreet, een restant van de kapel of een hijsrad.

​Deze geheimen zijn te herkennen aan een geel paaltje met een eigentijdse 3D print van een 19de-eeuws riddertje, gevonden op kasteel Ammersoyen. Het iconische beeld van het riddertje is op zijn beurt weer geïnspireerd op de middeleeuwen. Gelaagdheid in een notendop. Ammersoyen in notendop. De nieuwe presentatie in een notendop. ​
Afbeelding
De zodenbank (detail) uit: Giovanni Boccaccio: Emilia in de rozentuin (Teseida) (detail). Anjou, ca. 1460. Klik op de afb. voor de Cruydthof.