De wijnoogst ~ septemberblad Très Riches Heures du duc de Berry
Gebroeders Van Lymborch e.a., Septemberblad uit de Très Riches Heures du duc de Berry, 1411/12 - 1416, tempera, goud en inkt op perkament, Chantilly, Musée Condé. Ms. 65, fol. 9v. Tussen de ossendrijver rechts en de ossen + kar in de achtergrond een onbekend natuurstenen object.
Barthélemy van Eyck (toegeschreven), portret van Louis II d'Anjou.
|
Château Saumur
Het septemberblad in de kalender in het Getijdenboek Très Riches Heures was onvoltooid bij de uitbraak van de pest in 1416 en de Gebroeders van Lymborch stierven, net als hun opdrachtgever Jean de Berry. Andere kunstenaars hebben de miniatuur voltooid. De hand van één van de Gebroeders van Lymborch is herkend in het bovenste gedeelte waar het kasteel Saumur van Louis II van Anjou staat te pronken. Louis was een neef van Jean de Berry. Saumur was net klaar toen het in de Très Riches Heures werd opgenomen en ziet er dus gelikt uit. Al zou de stoffering van dit blad weliswaar niet van de Gebroeders van Lymborch zijn, toch spreekt ons het thema van de wijnoogst wel aan. Denkend aan het voorgaande blad waarin de tarweoogst één van de thema's is, volgt in de herfstmaand (harvest = herfst) de oogst van de druiven. Uit tarwe komt broodgraan, uit druiven wijn. In een Getijdenboek zijn dit thema's met een diepzinnige betekenis. Mogelijk is er een dergelijke betekenislaag verborgen in de os en ezel. |
|
Ezels zonder ezeldrijver
In de kalenderserie is dit het enige blad waarin ezels figureren. Het ene na het andere ezeltje loopt daar met druivenmanden plichtsgetrouw heen en weer zonder ezeldrijver. Het er vier. Zulke ezeltjes liepen met hun drijvers door Nijmegen tijdens de Blyde Incomste in 2016, terwijl de kinderen van de wijnboer en zijn vrouw het publiek trakteerden op tafeldruiven van de nieuwe oogst. De slideshow onderaan laat zien hoe dat in zijn werk ging. Verder zien we twee tweewielige karren elk getrokken door een span ossen. Daarin worden druiven vervoerd. Volgens Jesaja:‘een rund kent zijn eigenaar en een ezel de krib van zijn meester' Vandaar die ereplaats in het Kerststalletje. Misschien aardig te weten dat in het Hebreeuws os en ezel klinkt als schoorwachamoor. Met een beetje goede wil hoor je daar het Nederlands-Jiddische woord ‘schorriemorrie’ in. Hier zijn de os en de ezel aan het werk als lastdier. Zij vervoeren druiven, grondstof voor wijn, naar de druivenpers. |
Barthélemy van Eyck (?), Staat René d'Anjou model voor Jeremia? Vanwege de schaduwpartijen zou Barthélemy van Eyck heel goed de schilder kunnen zijn. Daarmee heeft hij zich zeer onderscheiden.
|
|
Vlechtwand
Op deze miniatuur staat een opvallende vlechtwand, wellicht van wilgentenen, mogelijk als verwijzing naar René II d'Anjou, groot liefhebber van toernooien. Hij maakte zich onsterfelijk via het gezaghebbende Toernooiboek: Traictié de la forme et devis comme on fait ung tournoy. Door nauwe samenwerking tussen René d'Anjou en zijn favoriete schilder Barthélemy van Eyck is dit Toernooiboek ca. 1460 tot stand gekomen. [BnF Ms. 2695] Het telt 26 prachtige tekeningen en is een fascinerend document... |
Onbekend relict
Rechts in de hoek van het toernooiveld staat een zuil bestaande uit 12 pilasters, klassiek van vorm. We vroegen Château Saumur om uitleg. Wilde gissingen doen de ronde. Verwijst het naar de Gallo-Romeinse oorsprong van Saumur? Hoort dit bij versterkingen die ooit plunderende Noormannen moesten weren? Of is het een plateau voor de scheidsrechter die strijdende ridders te paard bij hun pas d'armes in de gaten hield om in te grijpen mocht men de ridderlijke regels aan de laars lappen? We hopen op antwoord uit Saumur. |