Mechteld's strijd

Zusterstrijd - Gelderse successieoorlog zaaide verdeelheid in Gelre

Bas Steman, Ridder van Gelre, gefascineerd door Mechteld's juwelenkistje

Mechteld van Gelre (* ca. 1325 - † 15-3-1384) stond haar mannetje. Zij trouwde driemaal, maar kreeg geen kinderen. Ze kreeg het wel aan de stok met haar zuster Maria over de vraag wie hertog(in) van Gelre zou worden toen hun broers Eduard en Reinald III in 1371 drie maanden na elkaar waren overleden.

Zij was de oudste en claimde dat recht omdat Rooms-koning Adolf I van Nassau aan haar grootvader graaf Reinald I van Gelre het voorrecht van erfopvolging in vrouwelijke linie had toegekend bij ontstentenis van mannelijke erfopvolgers.

Maria en haar man Willem III van Gulik claimden de hertogstitel van Gelre voor hun oudste zoon Willem
(8 jaar oud). Mechteld begon een successieoorlog die ze uiteindelijk verloor. Maar ze sloeg wel munt uit haar positie van pretendent-hertogin, o.a. in Huissen.

Keizer Karel IV van Luxemburg had in zijn Gouden Bul (1356) echter laten vastleggen dat erfopvolging in vorstendommen voortaan uitsluitend in mannelijke linie was toegestaan. Aangezien Gelre sinds 1339 een hertogdom was, kon Mechteld de jure niet opvolgen, maar dat boeide haar niet. Ze nam de wapens op en streed door, zelfs toen na de "verzoening" in 1376 de beëdiging van hertog Willem I van Gelre door Keizer Karel IV had plaatsgevonden op 29 november 1377.

Pas in 1379 heeft zij zich definitief geschikt en deed afstand, al bleef zij zich hertogin van Gelre en gravin van Zutphen noemen. Bovendien ging ze door met het slaan van munten in Huissen. Immers het muntrecht was oorspronkelijk al in 1282 aan Reinald I graaf van Gelre en Zutphen verleend. Dat muntrecht kon sinds 1291 ook op een vrouw vererven en liet zich naar haar overtuiging niet annuleren door deze Gouden Bul.

De strijd zaaide grote verdeeldheid onder de Gelderse bevolking, het deel dat achter Mechteld stond vormde de factie van de Heeckerens, het deel dat achter Maria stond vormde de factie van de Bronckhorsten. Beide facties zijn naar hun voormannen vernoemd. De strijd trok bloedige sporen in het collectief geheugen van de inwoners. Een halve eeuw erna is de opvolging bij gebrek aan wettig nageslacht opnieuw een probleem. Dan nemen de ridderschappen en steden het recht in eigen hand en benoemen buiten de keizer om Arnold van Egmond tot hertog. Dat bracht evengoed oorlog.

Juwelenkistje van Mechteld van Gelre

Juwelenkistje van Mechteld van Gelre, een geschenk van haar tweede echtgenoot graaf Johan II van Kleef.
Zij huwden in 1348, hij stierf in 1368. Het huwelijk bleef kinderloos. Het juwelenkistje bevindt zich in het Kunstmuseum, Düsseldorf, inv. nr. P 1929-145

Juweel(broche) met liefdespaar, Bourgondisch/Nederlands juweel d.d. 1430/40 van goud met email, edelstenen en parels. diameter 5 cm. Collectie Kunstkamer van het Kunsthistorisch Museum Wenen. Inv.nr. Kunstkammer 130

Mechteld van Gelre, uit Médiathèque d'Arras, Ms 266 Recueuil de portraits d'Arras, publ. Jos Benders, De muntslag van Mechteld van Gelre (1371-1384) p 56, Jaarboek Munt- en penningkunde 2019

Mechteld's luisterrijk zegel in was

Mechteld van Gelre, dochter van Reinald II uit zijn 1ste huwelijk met Sophia Berthout, gebruikte een zegel dat lijkt op dat van haar stiefmoeder Eleonora
van Engeland. Als hoogheidsteken bevindt zich op de linkerhand een valk en is zij afgebeeld onder een gotisch baldakijn. Aan de ene zijde het wapen van Kleef (2de echtgenoot) en aan de andere kant het doorsneden wapen met Gelre / Berthout, de wapens van haar vader / haar moeder, fraai vormgegeven.

Zegel van Mechteld van Gelre, gravin-weduwe van Kleef, oorkonde 31-10-1367. Uit: A.P. van Schilfgaarde. Zegels en genealogische gegevens van de graven en hertogen van Gelre, graven van Zutphen (Arnhem 1967), zegel 76 (1343-1368)

Hertogin Brabant als bondgenoot

Mechteld had een bondgenote in Johanna van Brabant die haar schriftelijk liet weten achter haar te staan en beloofde haar zaak te bepleiten bij Keizer Karel IV. Johanna was destijds getrouwd met Wenceslaus van Luxemburg, een halfbroer van de keizer. Die werd echter sinds de Slag bij Baesweiler (1371) op het slot Nideggen gevangen gehouden door hertog Willem III van Gulik. Na twee jaar touwtrekken over het losgeld had de keizer er schoon genoeg van en maakte zich op om Gulik met een Brabants leger binnen te vallen. Willem van Gulik besloot wijselijk het niet zo hoog te spelen en bedong de titel van hertog van Gelre voor zijn zoon tegen de vrijlating van Wenceslaus I hertog van Brabant. Omdat zoon Willem nog te jong was
(10 jr) werd vader Willem tijdelijk regent van Gelre. Toen de beëdiging in 1377 plaatsvond was Willem I van Gelre nog geen 15 jaar oud!

Bourgondisch liefdespaar als juweel

Een fraai voorbeeld van een Bourgondisch juweel, een liefdespaar opgebouwd uit email figuren, opgesmukt met edelstenen en parels tot een kostbaar pronkstuk dat mogelijk als broche gedragen is. Het zou in het juwelenkistje van Mechteld niet hebben misstaan.

De muntslag van Mechteld van Gelre (1371-1384) / Jos Benders

Samenvatting
Aan de hand van eerdere literatuur, munten uit diverse collecties, muntvondsten en archivalia is een actueel overzicht van de muntslag van Mechteld van Gelre in de periode 1372-1384 gegeven. Ook onderbouwt Jos Benders dat zij al op 15 maart 1384 overleed en niet een half jaar later zoals gedacht. Of ze in het klooster

Mariëndaal tussen Arnhem en Oosterbeek is begraven is nog maar de vraag. Haar muntslag is verdeeld in twee periodes: In 1372-1379 was de munt gevestigd in Zaltbommel, van 1379- 1384 in Huissen. Zijn publicatie bevat van elke munt afbeeldingen van de voor- en achterzijde. Zie: Jaarboek voor Munt- en Penningkunde; 2019; Vol. 106; pp. 55 - 77.

Tweede periode (1379-1384), Huissen 9.4 Goudgulden (21 mm) Teylers Museum, Haarlem, TMNK 6093

Zittende aanziende hertog met zwaard onder baldakijn en boven Gelders wapen, dat het omschrift doorbreekt

Twee wapens (links vogel (Kleefse zwaan?), rechts Gelderse leeuw), omgeven door zespas en omschrift