Gebedenboek van Maria van Gelre
Expositie in 2018 in Museum Het Valkhof te Nijmegen verwacht
Mara van Gelre in een ommuurde zeshoekige tuin, de „hortus conclusus“, symbool voor de Maagd Maria. De engel rechts tipt het gebedenboek in haar handen aan, op de banderol bij de linker engel staat:
„O milde Maria“, terwijl God de Vader in de wolken waakt. Zij is als navolger van Maria geportretteerd.
|
Johan Oosterman, als hoogleraar oudere Nederlandse letterkunde aan de Radboud Universiteit in Nijmegen verbonden, nam het initatief om een zes eeuwen oud gebedenboek, dat Maria van Gelre liet maken, te behouden voor het nageslacht.
Het lag al tientallen jaren op restauratie te wachten in de Staatsbibliotheek in Berlijn, maar daar was geen geld voor. Crowdfunding Johan Oosterman ontketende crowdfunding waardoor binnen vijf weken de eerste 25.000 euro beschikbaar kwam via particuliere giften. Inmiddels is het beschikbare bedrag opgelopen naar een kwart miljoen. Maria d'Harcourt liet dit gebedenboek aan het begin van de vijftiende eeuw maken. Zij was toen gehuwd met hertog Reinoud, de jongere broer van de overleden Willem van Gulik. Voor zij met Reinoud van Gulik trouwde (1405), was zij hofdame bij Valentina Visconti (moeder van Charles d'Orléans). Door dit huwelijk werd zij hertogin van Gelre en Gulik en gravin van Zutphen. |
|
Monnikenwerk
In haar opdracht kopieerde broeder Helmich die Lewe in dit handschrift alle gebeden. Dit was het bekende monnikenwerk dat de Augustijnen deden in het Arnhemse klooster Mariëndaal, gesticht in 1392. Daarmee voorzagen zij zich in hun levensonderhoud.
Verlucht in Nijmegen?
Het handschrift is prachtig verlucht, maar niet door de Augustijnen in Arnhem en - zo wordt aangenomen - evenmin door de Gebroeders van Limburg. Het zou het werk zijn van verluchters in Nijmegen.
De Gebroeders zullen Maria d'Harcourt als hofdame van Valentina Visconti hebben gekend en tevens als hertogin van Gelre. Zij schreef brieven aan de hertog van Berry en wisselde geschenken met hem. De Gebroeders kwamen regelmatig in Nijmegen. Johan van Limburg is daar nog in 1415 geweest. Zij zullen van de eervolle opdracht van Maria geweten hebben. Toen de eerste katernen waren geschreven, zullen zij met hun collega-verluchters in Nijmegen hun visie gedeeld hebben. |
Invloed van de Gebroeders
Hoe zou het portret van Maria van Gelre, dat deel uitmaakt van het gebedenboek, anders zo sterk overeen kunnen komen met de stijl die de Gebroeders van Limburg kenmerkt? Het blauwe gewaad dat Maria draagt, een houppelande, lijkt sprekend op zulke gewaden op de zilverstifttekening uit Uppsala en op die van de amazones in de Lenterit en de Valkenjacht uit Les Très Riches Heures.
Frappante overeenkomsten Bonne d'Armagnac, de jonkvrouw bij de verloving op het aprilblad, staat gespiegeld in exact dezelfde houding. En lijken de engelen niet regelrecht uit Les Belles Heures overgevlogen? Tenslotte is het doorbreken van de rechthoek met een arcade een verschijnsel dat men in Les Belles Heures tegenkomt en in de kalender in Les Très Riches Heures. Het is de vraag of er in dit gebedenboek nog meer van zulke citaten te vinden zijn die het werk van de Gebroeders van Limburg weerspiegelen. Als het Valkhof Museum in Nijmegen eind 2018 aan dit boek een tentoonstelling wijdt, horen wij meer. |
|
|
