Pottenbakkersoven

Festina lente (= haast u langzaam) - geleidelijk bakproces te Zutphen

Vroegmiddeleeuwse pottenbakkersoven en experimentele archeologie

In deze pottenbakkersoven, waarvan de schoorsteen door het houten afdak steekt, vindt voor de derde keer een stook plaats van vroegmiddeleeuws aardewerk. Eén van de pottenbakkers plaatst de laatste potten.

In het intieme openluchtmuseum Erve Eme, dat Zutphen rijk is, staat een vroegmiddeleeuwse pottenbakkersoven. Deze oven is in 2015 naar ontwerp en onder regie van Rob van Zijll de Jong gebouwd. Hij is inmiddels drie keer gestookt, telkens met een lading nieuw vroegmiddeleeuws aardewerk. De eerste ovenstook was een oxiderende stook en de tweede een reducerende stook. Dat wil zeggen dat zij de oven de eerste keer langzaamaan lieten uitbranden, maar zuurstoftoevoer en afvoer niet waren afgesloten.
De tweede keer deed men dit wel en daardoor werd het aardewerk gesmoord. Het kwam blauwgrijs tot zwart verkleurd tevoorschijn.

De pottenbakkers hadden niet te klagen over publieke belangstelling op deze zonnige herfstdag.

Experimentele archeologie

Op 16 oktober 2016 is de oven voor de derde keer gestookt. Ook ditmaal onderscheidt deze stook zich van de voorgaande door de gemaakte keuzes. Wij zullen die hierna beschrijven en illustreren met een serie foto's, waaruit de verschillen duidelijk worden. Het gaat opnieuw om experimentele archeologie in de praktijk. Mooi dat deze pottenbakkersoven sinds de bouw nu al voor de derde keer gestookt kon worden.

Diversiteit

Voor deze derde stook is een breed scala objecten ingebracht, vrijwel uitsluitend replica Merovingisch aardewerk. Het werd eigenhandig gedraaid door de experimenteel archeoloog en pottenbakker drs. Rob van Zijll de Jong, bijgestaan door Robert Wimmers en anderen. Naar functie en vorm is de variatie best groot. Bij de kleikeuze zien we ook verschillen: roodbakkend,
witbakkend, zwartbakkend en geelbakkend, veelal gemengd.

Offerpotje bij een hutpaal

Curieus is de nabootsing van een bouwoffer uit een paalkuil van een hutkom, die men aantrof bij een opgraving op Eme. Het replica schaaltje, gezwart met mangaan & ijzeroxide, is gebaseerd op deze vondst die uit enkele scherven bestond. Het schaaltje zelf wordt gedateerd als laat-Romeins, de context is duidelijk Merovingisch. Eme lag oostelijk van het nieuwe Zutphense ziekenhuis, waar enkele huisplattegronden zijn vrij gelegd.

Stookbeleid

Na het inruimen van de oven en het sluiten van de toegang aan de linkerzijde met losse stenen zijn ze begonnen met het stoken. Een blok tufsteen lag op de smalle kant horizontaal op twee losse stenen en sloot gedeeltelijk de vuurmond af. Het hout werd over de steen in de vuurmond gestoken.
Bij de verbranding ontstond een aanzuigende werking over de vloer van de oven.
Aanvankelijk was het doel om de oven zelf droog te stoken en het vocht uit de bakproducten te verdampen en af te voeren.

Condens op brilleglazen

De vuurmeester Rob van Zijll de Jong controleerde steeds of de lucht uit de schoorsteen nog vocht bevatte door zijn brilleglazen in de luchtstroom te houden.
Zolang zich condens op zijn brille- glazen vormde, bleef hij volharden in een gematigd stookbeleid.
Dit duurde van 11.00 tot ca. 14.00 uur. Toen pas kon hij vaststellen dat de uitstromende lucht vochtvrij was. Hij schatte de hitte in de oven op ca. 250° C. Daarna voerde hij de hoeveelheid hout voorzichtig op om niet het risico te lopen dat er producten zouden ploffen.

Stralingswarmte

Twee uur later begonnen zijn bakproducten te gloeien, hetgeen zichtbaar was via het kijkgat in de zijwand, die afgedicht was met de natte leem. Ook die leem droogde van lieverlede op en toen begon de oven zelf stralingswarmte af te geven. Rob van Zijll de Jong schatte de temperatuur in de oven op ca. 700° C. Het was nu zaak die temperatuur op te voeren tot ca. 800° C. en een kwartier lang op dat niveau te handhaven. Die temperatuur bereikte men om ca.
17.00 uur. Toen is de luchttoevoer
via de vuurmond afgesloten.

Resultaat in foto's van het bakproces na de opening van de oven op dinsdag 18 oktober 2016