Jaarboek Gelre CXI

Historisch Jaarboek voor Gelderland - deel CXI

Inclusief Gelre, een verschuiving in de Nederlandse kunstgeschiedenis

200 jaar receptiegeschiedenis van het Nijmeegse kunstenaarsgeslacht Maelwael-Van Lymborch

Johan Maelwael, vlnr Grote ronde Piéta (Louvre, Parijs), Vlindermadonna (Staatliche Museen, Berlijn) en de Man van Smarten (Louvre, Parijs) details

In deel 111 van Bijdragen en Mededelingen van de Vereniging Gelre publiceren André Stufkens, Jacobus Trijsburg en Clemens Verhoeven een artikel waarin zij voor het kunstenaars-geslacht Maelwael-Van Lymborch een wezenlijke positie opeisen in de Nederlandse (kunst)geschiedenis.

Sinds 1806 hebben geleerden van diverse pluimage onderzoek gedaan naar het leven en het oeuvre van leden van de families Maelwael-Van Lymborch, die in Nijmegen een ware dynastie van kunstenaars hebben gevestigd, scheppers van de “iconen” van de Internationale Gotische Stijl. Hun ongekende kwaliteit, emotionele diepgang en scherpzinnige, stilistische innovaties blijken wereldwijd voortdurend meer onderzoekers te boeien.
In dat opzicht hebben de (kunst)historici in ons land het systematisch laten afweten.

Afb.rechts: Codex Gelre, Gelre's wapen / helmtooi met witte pauwenveren, schild, pronkhelm, helmkleed. Ook het blazoen van de vazallen kregen hun helmtooi mee.
Herman Maelwael c.s. illumineerden de Codex Gelre.

Codex Gelre : B.R. Ms. 15652–56. Gelderse wapens (f. 88v) Collectie Koninklijke Bibliotheek van België te Brussel

Brussel 29 dec.1558, ceremoniële uitvaart Keizer Karel V, nr 8: detail: paardendek hertogdom Gelre, Joannes van Doetechum / Hieronymus Cock 1619 Coll. Rijksmuseum (prentenkabinet) Object numberRP-P-OB-78.639 Catalogue reference FMH 412-B/8 Atlas van Stolk 265 New Hollstein Dutch 91-2 Het wapen Gelre/Gulik herinnert aan Willem I (*1363-†1402). Hij verenigde Gelre & Gulik in 1393 na de dood van zijn vader, voordien hertog van Gulik.

De doodgezwegen kunstenaars aan de vergetetelheid ontrukt

Sinds het baanbrekende proefschrift van Gerard Nijsten Het Hof van Gelre. Cultuur ten tijde van de hertogen uit het Gulikse en Egmondse huis (1371-1473) is onze kijk op de kunst en cultuur in het hertogdom Gelre wezenlijk veranderd. Tot het jaar van verschijnen, 1992, hadden Nederlandse (kunst-) historici, niet of nauwelijks onderzoek verricht naar de hofcultuur van onze hertogen Willem I en zijn broer Reinoud IV uit het Huis van Gulik en hertog Arnold I uit het Huis Egmond.

Dit in tegenstelling tot uitgebreide onderzoeken, exposities en publicaties over de kunsten in de omringende hertogdommen Brabant, Gulik en Berg, het aartsbisdom Keulen en bisdom Utrecht (Nedersticht en Oversticht), en de graafschappen Holland, Kleef en Vlaanderen.

Veelzeggende conclusie
Nijstens conclusie luidde (tegen de beeldvorming in) dat de Gelderse hofcultuur niet onderdeed voor Europese hoven van vergelijkbare omvang.

Tentoonstellingen / lezingen / re-enactment wereldwijd

New York 2010: Charles d'Orléans, valkenjacht/augustus, hondenmeester, zwijnenjacht/december

Wereldkunst op wereldreis

Na 2000 hebben indrukwekkende tentoonstellingen aan de Gelderse kunst en cultuur van de 14de en 15de eeuw invulling en diepgang gegeven: ‘De Gouden Eeuw van Gelre’ (2001, Kevelaer, Zutphen, Nijmegen en Roermond);
‘De gebroeders Van Limburg. Nijmeegse schilders aan het Franse hof, 1400-1416’ (Nijmegen, 2005, met 17 bladen uit de Belles Heures);
‘The Belles Heures of the Duke of Berry’ (Los Angeles, 2009);
‘The Art of Illumination. The Limbourg Brothers and the Belles Heures’ (New York, 2010),

‘Les Belles Heures du duc de Berry’ (Parijs, 2012);
‘De wereld van Katherina van Kleef. Devotie, demonen en dagelijks leven in de 15de eeuw’ (Nijmegen, 2009-10; New York, 2010),
‘Het getekende Van Lymborch getijdenboek’ (2016, Nijmegen), ‘Johan Maelwael’ (2017, Amsterdam) en tenslotte
‘Ik, Maria van Gelre’ (2018, Nijmegen).
Wat in het Nijmeegse Museum Het Valkhof begon, vond zijn weg naar het J.Paul Getty Museum, Metropolitan Museum, Morgan Library & Museum, Musée du Louvre en het Rijksmuseum.

Afb.rechts voor-/ achterzijde van de kleine ronde Piéta. Musée du Louvre

Man van Smarten, Dijon? ca. 1410 - 1420, Olieverf (tempera?) en goud op eikenhout,. In de oorspronkelijke lijst. Troys, Musée des Beaux-Arts, inv.nr. 855,3. Deze Man van Smarten lijkt in menig opzicht een spiegelbeeldige versie van het paneel links uit het Musée du Louvre. Dezelfde hoofdfiguren in dezelfde kleuren en deels dezelfde houding zijn hier afgebeeld. Hier echter kruisen de handen over elkaar. Ook is de zoom van de kleding van Maria voorzien van een geborderuurde rand met een pseudo-schrift. Het paneel links is toegeschreven aan zowel Johan Maelwael als aan de Gebr. Van Lymborch, Het paneel rechts zou zijn ontstaan in de directe omgeving van Johan Maelwael en zijn opvolger Henri Bellechose, werkzaam in opdracht van de hertogen van Bourgogne in het atelier te Dijon.

Deze spraakmakende opleving is niet door universiteiten of musea veroorzaakt, maar van onderop. Burgerinitiatieven aan beide zijden van de Nederlands-Duitse grens brachten tot dan toe onbekende kunst onder de aandacht van een geïnteresseerd breed publiek. De Historischer Verein für Geldern und Umgegend E.V. initieerde het grensoverschrijdende project ‘Laat vriendschap helen, wat grenzen delen’, dat in 2001 resulteerde in de reizende expositie over de Gelderse Gouden Eeuw. De Nijmeegse Stichting Maelwael-Van Lymborch lanceerde in 2002 de ‘thuiskomst’ van het oorspronkelijke Nijmeegse kunstenaarsgeslacht en hun kunst. De golf van exposities ging gepaard met symposia, publicaties op wetenschappelijk en populair niveau, en voedde goed bekeken documentaires, TV-series en publieksevenementen, zoals festivals met levende geschiedenis (re-enactment), waarvoor in de provincie velerlei groepen zijn opgericht. Elitekunst – ‘for your eyes only’ – werd massacultuur. Een achterstand werd ingehaald, als belichaming van een opbloeiende Gelderse identiteitsbeweging is deze opleving vanuit het oude grondgebied van het hertogdom Gelre zelf ontstaan.

Banieren, schilden, wapenrokken, strijdrossen en wapenrusting in actie

Slag bij Crécy, wandtapijt afgebeeld op kalenderblad januari in de Très Riches Heures, Gebr. Van Lymborch, Musée de Condé, Chantilly

Joris en de draak, Getekend Getijdenboek Van Lymborch

Paul en Johan van Lymborch, Bible Moralisée, 1402-04, BnF, Parijs

Gebr. Van Lymborch schilderen een kleurig en levendig beeld rond 1400

Leden van de Vereniging Gelre krijgen het Historisch Jaarboek voor Gelderland, deel CXI, binnenkort thuis gestuurd. Wie lid wil worden, betaalt jaarlijks € 35,-

en ontvangt convocaties voor de activiteiten van de vereniging, jaarlijks zonder bijbetaling het Jaarboek en daarnaast korting op de zogeheten Werken. KLIK

Grote ronde Piéta - ontroerend meesterwerk van Johan Maelwael

De grote ronde Piéta, geschilderd door Johan Maelwael. Collectie Musée du Louvre, Parijs