Gelre's rode roos
Op het zegel (links) voert graaf Otto I van Gelre en Zutphen een schild met moeilijk zichtbaar drie vijfbladige bloemen beladen.
Minder bekend is een zilveren penning (z.j.) geslagen tussen 1187 - 1202, waarop beter zichtbaar enerzijds zijn beeldenaar met kop en zwaard en op de andere zijde een gelijkarmig kruis waarin drie maal een vijfbladige bloem en eenmaal een ster. Zo laat kruisridder Otto zien dat hij rozen in zijn schild voert. De achtpuntige ster verwijst naar Christus (Hij die uitstijgt boven de volmaakte zeven). In dat verband staat een octagoon (bijv. de tombe van Christus in de Heilig Grafkerk in Jeruzalem) voor eeuwig leven en verrijzenis.
We kennen de kleuren van de vijfbladige bloemen via de graftombe van zijn zoon Gerard en diens vrouw Margaretha van Brabant. Het zijn rode bloemen op een gouden achtergrond. Zonder al te ingewikkeld te doen, beschouwen we die als rozen. De unieke graftombe waarop de echtelieden levensgroot zijn afgebeeld staat sinds ca. 1230 onafgebroken op dezelfde plek waar zij zijn begraven in de Munsterkerk in Roermond. Dankzij onderzoek bij de recente restauratie kon worden vastgesteld dat de beschildering op het origineel terug gaat. Hoewel hiermee niet onomstotelijk vast staat dat de beschildering precies even oud is als de graftombe.
Op dezelfde tombe zijn ook gouden leeuwen afgebeeld. Het lijkt aannemelijk dat de bloemen en de leeuwen zijn geschilderd in opdracht van Otto's kleinzoon, graaf Otto II. De tombe zou zo de overstap van het grootvaderlijk wapen met de rode bloemen in goud naar de gouden leeuwen in blauw van de kleinzoon kunnen markeren. Zijn grootmoeder, Richardis von Scheyern-Wittelsbach (Kelheim, 1173 - Roermond, 7 december 1231) was een dochter van paltsgraaf Otto I van Beieren en Agnes van Loon. Haar familie voerde dezelfde leeuw in hun wapen als de latere Gelderse graven. Zij was diepreligieus. Na het overlijden van haar echtgenoot Otto I van Gelre in 1207 liet ze een woning bouwen op de Elberg in de buurt van het kluizenaarsklooster Bethlehem bij Doetinchem. waar zij van tijd tot tijd verbleef. Omdat Gelre geen cisterciënzer klooster bezat stichtte haar zoon graaf Gerard in 1218 in Roermond het Onze-Lieve-Vrouwenmunster. Richardis werd de eerste abdis van deze vrouwenabdij.
Richardis werd begraven in de abdij van Roermond. Het lijkt logisch dat de kleinzoon de wapenfiguren van zijn grootouders op de tombe voor zijn vader liet vereeuwigen, juist omdat hij definitief koos voor de leeuw van Gelre
Richardis werd begraven in de abdij van Roermond. Het lijkt logisch dat de kleinzoon de wapenfiguren van zijn grootouders op de tombe voor zijn vader liet vereeuwigen, juist omdat hij definitief koos voor de leeuw van Gelre
In de heraldiek van overheden in Gelderland en Limburg, zoals gemeenten en waterschappen en tevens in Nordrheinland, zoals Kreise, steden en gemeenten, komen we nog veelvuldig de roos / (mispel)bloem tegen. Sommige kozen de rode roos tot wapenfiguur, andere waren meer gecharmeerd van de witte mispelbloem, eveneens vijfbladig maar dan wit. De mispel herinnert aan de Gelderse drakensage, midden 16de eeuw. Veelvuldig zien we de leeuw in allerlei combinaties met de roos optreden, zo vaak dat het normaal lijkt.
|
Wapens van gemeenten
in Gelderland (3) en Limburg (1) 
Rozendaal oud
|
|
Horst aan de Maas
|
Wapen van het Graafschap Gelre 1190 - 1236 en wapens van plaatsen in het voormalig Overkwartier van Gelre
Graafschap Gelre 1190-1236
|
Nieukerk
|
Erkelenz
|
Goch
|
Zegel van de stad Lochem, 1273
St. Catharina met schild waarop drie vijfbladige bloemen. Zegel van Doetinchem, 1236
|
De rode roos is van oudsher en wereldwijd bij uitstek het symbool van de liefde. In de Middeleeuwen verwijst de vijfbladige rode roos naar de Man van Smarten en speciaal de vijf wonden van Christus. Hoe men aan vijf wonden kwam? 1. aan het hoofd door de doornenkroon; 2. op de rug vanwege de geseling; 3. aan de handen door de nagels aan het kruis; 4. aan de voeten ook door de nagels; 5. de wond in zijn zijde door de lans die hem doorboorde.
Graaf Otto I van Gelre nam deel aan de Derde Kruistocht (1189) onder leiding van keizer Frederik Barbarossa. Hij was 39/40 jaar oud toen hij dit wapenschild ging voeren. Van de steden, die door diverse graven van Gelre zijn gesticht, zegelden een aantal met het symbool van de roos ofwel een combinatie met een andere wapenfiguur, vaak de Gelders leeuw. Neem Lochem dat stadsrechten kreeg van graaf Otto II in 1233, waarvan een zegel uit 1273 een schild met leeuw laat zien, omgeven door drie rozen. Doetinchem, dat in 1236 van graaf Otto II eveneens stadsrechten kreeg, combineerde de Heilige Catharina, patroonheilige van de Grote Kerk, met een schild waarop deze drie vijfbladige bloemen zijn afgebeeld. De verdwijning van de rode rozen uit het wapen van Gelre om die te vervangen door de leeuw is één ding, het toedichten van een rol aan de mispelboom in de drakensage een tweede, maar dat de witte mispelbloemen door drakenbloed rood geverfd werden als derde feit geeft wel te denken. Waarom toch zo moeilijk gedaan om die rode rozen te verdonkeremanen? Charlotte Ruijs-Janssen uit Roermond heeft nog meer vraagtekens geplaatst bij deze typische afleidingsmanoeuvre en ging op zoek naar antwoorden. Voor wie van mysteries houdt, is het zeker een aanrader om haar bevindingen nader te bekijken op de website over de historie van Roermond. |