Gelre's rode roos

Gelre's rode roos, een terugkerend motief en wapenfiguur

Kruisridder Otto I schonk Gelre en Zutphen rode rozen die niet vergaan

Op het zegel (links) voert graaf Otto I van Gelre en Zutphen een schild met moeilijk zichtbaar drie vijfbladige bloemen beladen.
Minder bekend is een zilveren penning (z.j.) geslagen tussen 1187 - 1202, waarop beter zichtbaar enerzijds zijn baardige beeldenaar met kop en zwaard en anderzijds een gelijkarmig kruis waarin drie maal een vijfbladige bloem plus de achtpuntige ster. Kruisridder Otto liet zien dat hij rozen in zijn schild voert. De achtpuntige ster verwijst naar Christus: Hij die uitstijgt boven de volmaakte zeven. In dat verband staat een octagon (bijv. de tombe van Christus in de Heilig Grafkerk in Jeruzalem) voor eeuwig leven en verrijzenis. Het zegel van Geldern toont links van de toren de vijfbladige bloem

We kennen de kleuren van de vijfbladige bloemen via de graftombe van zijn zoon Gerard en diens vrouw Margaretha van Brabant. Het zijn rode bloemen op een gouden achtergrond. Zonder al te ingewikkeld te doen, beschouwen we die als rozen. De unieke graftombe waarop de echtelieden levensgroot zijn afgebeeld staat sinds ca. 1230 onafgebroken op dezelfde plek waar zij zijn begraven in de Munsterkerk in Roermond. Dankzij het onderzoek bij de recente restauratie kon worden vastgesteld dat de beschildering op het origineel terug gaat. Hoewel hiermee niet onomstotelijk vast staat, dat de beschildering precies even oud is als de graftombe.

Op dezelfde tombe zijn ook gouden leeuwen afgebeeld. Het lijkt aannemelijk dat de bloemen en de leeuwen zijn geschilderd in opdracht van Otto's kleinzoon, graaf Otto II. De tombe zou zo de overstap van het grootvaderlijk wapen met de rode bloemen in goud naar de gouden leeuwen in blauw van de kleinzoon kunnen markeren. Zijn grootmoeder, Richardis von Scheyern-Wittelsbach (Kelheim, 1173 - Roermond, 7 december 1231) was een dochter van paltsgraaf Otto I van Beieren en Agnes van Loon. Haar familie voerde dezelfde leeuw in hun wapen als de latere Gelderse graven. Zij was diep religieus. Na het overlijden van haar echtgenoot Otto I van Gelre in 1207 liet ze een woning bouwen op de Elberg de buurt van het kluizenaarsklooster Bethlehem bij Doetinchem. waar zij van tijd tot tijd verbleef. Omdat Gelre geen cisterciënzer klooster had, stichtte haar zoon graaf Gerard in 1218 in Roermond de OLV Munsterkerk en abdij. Richardis is de eerste abdis van deze cisterciënzerinnen abdij.
Richardis werd begraven in de abdij van Roermond. Logisch dat de kleinzoon de wapens van zijn grootouders op de tombe voor zijn ouders liet vereeuwigen om zo zijn definitieve keuze voor de Gelderse leeuw vast te leggen.

Opnieuw aandacht voor symboliek en waarde van Gelre's rode rozen

In het pas ontdekte en in deze website geanalyseerde borduursel (2023) bevinden zich als strooimotief op de knooppunten van de rode en lichtgroene guirlandes een veelheid vijfbladige rode bloemen die naar Gelre kunnen verwijzen. Zij ondersteunen de hypothese dat dit borduursel, bestemd voor het boekkussen in het OLV-klooster te Renkum, een passend geschenk was van het hertogelijk paar, Marie d'Harcourt die zich Maria van Gelre noemde en Reinald IV van Gelre.

Nog in hetzelfde jaar waarin zij huwden, op 5 mei 1405, stichtten zij dit OLV-klooster: 12 november 1405. We tellen in de binnenste meanderende ranken 14 (2 x 7) rode bloemen, in de buitenste nog eens 8 rode en 8 witte bloemen. Na verloop van tijd raakten enkele rode bloemen in de bovenrand hun rode zijdegaren kwijt. Nader onderzoek bewijst dat dit de originele situatie was. Over de symbolische waarde van de getallen zeven en acht zie de inleiding boven.

Wapens in Gelderland, Geldern en Limburg met rode rozen / witte bloemen

In de heraldiek van overheden in Gelderland en Limburg, zoals gemeenten en waterschappen en tevens in Nordrheinland, zoals Kreise, steden en gemeenten, komen we nog veelvuldig de roos / (mispel)bloem tegen. Sommige kozen de rode roos als wapenfiguur, andere waren meer gecharmeerd van de witte mispelbloem, veelal vijfbladig maar dan wit. Die komt uit de drakensage in de Gelderse Kroniek van Willem van Berchen d.d. 1466. In gemeentewapens komt de leeuw in allerlei combinaties met de roos voor, zo vaak dat het bijna normaal lijkt.

Zaltbommel oud, NB 4-bladig!

Zaltbommel nieuw

Doetinchem 1920

Rozendaal oud NB 6-bladig!

gemeente Lochem nieuw

Horst aan de Maas

Wapen van het Graafschap Gelre 1190 - 1236 en wapens van plaatsen in het voormalig Overkwartier van Gelre

Graafschap Gelre 1190-1236

Nieukerk

Erkelenz

Goch

Zegel van de stad Lochem, 1273

St. Catharina met schild waarop drie vijfbladige bloemen. Zegel van Doetinchem, 1236

Rode roos verwijst naar Christus, witte naar Maria

De rode roos is van oudsher en wereldwijd bij uitstek het symbool van de liefde. In de Middeleeuwen verwijst de vijfbladige rode roos naar de Man van Smarten en speciaal de vijf wonden van Christus. Hoe men aan vijf wonden kwam? 1. aan het hoofd door de doornenkroon; 2. op de rug vanwege de geseling; 3. aan de handen door de nagels aan het kruis; 4. aan de voeten ook door de nagels; 5. de wond in zijn zijde door de lans die hem doorboorde. De witte roos refereert aan de zuiverheid van de Maagd Maria, te zien in Maria van Gelre's miniatuur.

Graaf Otto I van Gelre nam deel aan de Derde Kruistocht (1189) onder leiding van keizer Frederik Barbarossa. Hij was 39/40 jaar oud toen hij dit wapenschild ging voeren. Van de steden, die door diverse graven van Gelre zijn gesticht, zegelden een aantal met het symbool van de roos ofwel een combinatie met een andere wapenfiguur, vaak de Gelderse leeuw. Neem Lochem dat stadsrechten kreeg van graaf Otto II in 1233, waarvan een zegel uit 1273 een schild met de leeuw laat zien, omgeven door drie rozen. Doetinchem kreeg in 1236 van graaf Otto II ook stadsrechten en combineerde de Heilige Catharina, patroonheilige van de Grote Kerk, met een schild waarop deze drie vijfbladige bloemen zijn afgebeeld. Na 1920 zijn Stad en Ambt verenigd net als leeuw en de bloemen.

De verdwijning van de rode rozen uit het wapen van Gelre om die te vervangen door de leeuw is één ding, het toedichten van een rol aan de mispelboom in de drakensage een tweede. Maar dat de witte mispelbloemen door drakenbloed rood geverfd werden als derde feit geeft wel te denken. Waarom moesten die rode rozen wijken voor de gouden leeuw? De vorstelijke ambitie van de graaf van Gelre liet zich blijkbaar beter verbeelden door de Gelderse gouden leeuw dan door de drievuldige Gelderse rode roos. Een logischer logo voor een ridder?