Benardus' bril
Onze bedelmonnik, de Franciscaan Benardus, is hofkapelaan bij de hertog van Gelre. In de kapel op kasteel Ammersoyen zal zijn stem regelmatig te horen zijn als hij uit een Getijdenboek gebeden in het Latijn zingt. Op zijn neus draagt hij een bril, een echte middeleeuwse bril. Die was in zijn tijd modern!
Mogelijk is de Nederlandse naam bril te herleiden tot Beryl, een transparante halfedelsteen, die door een Arabische arts en wiskundige Aboe Ali al-Hazin ibn al Haitham (965-1039) voor het eerst is gebruikt om er een halve bol van te slijpen. Deze geslepen Beryl kon als "leessteen" op een tekst gelegd de letters vergroten zodat iemand met beperkt zicht toch kon lezen.
De Arabische arts beschreef zijn ontdekking in een boek over optiek. Erazm Golek Vitello vertaalde dat boek in 1240 in het Latijn. Zo raakte de kennis van de breking van het licht door geslepen doorzichtig materiaal, zoals glas, bekend bij geleerden en geestelijken in Europa.
|
De Engelse Minderbroeder Roger Bacon beschreef in 1267 in zijn natuurwetenschappelijke boek Opus Major dat ‘het plaatsen van glazen bollen op een boek hem helpt met lezen. Ook grijsaards met zwakke ogen kunnen zo ook kleine letters op normale afstand lezen’.
Binnen de monnikenorden verspreidden zijn geschriften zich over de kloosters in Europa. Zo werd de leessteen een veelgebruikt optisch hulpmiddel, niet in het minst onder de monniken, die in de scriptoria van talrijke kloosters het penwerk verrichtten dat bij de productie van boeken volstrekt onmisbaar was. De stap naar de eerste bril was slechts een kwestie van tijd. Drie kandidaten strijden om de eer de eerste bril gemaakt te hebben. Om te beginnen de Italiaanse monnik Allessandro della Spina die in 1284 twee vergrootglazen in een houten frame monteerde en zo het eerste brilmontuur ontwierp. Salvarino d’Armati is de tweede. Op zijn graf uit 1317 in Florence staat hij als uitvinder van de bril vermeld. Tenslotte maakte de monnik Giordano di Rivato in een preek op 23 februari 1305 melding van een ‘Occhiali’, oftewel bril. |
Afb. boven: Minderbroeder Roger Bacon heeft als natuurwetenschapper de "leessteen" verbreid.
Het duurde echter wel een eeuw voor wij het gebruik van een bril noordelijk van de Alpen kunnen aantonen. In een altaarstuk van Conrad van Soest zien we voor het voor eerst zo'n bril. Hij wordt gehanteerd door een "lezende apostel" verdiept in zijn boek. |
|
Afb. boven: Lezen / schrijven lukt beter met een bril.
Trudie Demoed kalligrafeert de tekst van Maryken van Nimweghen met ganzenveer op perkament. |
Afb. boven: De brildragende apostel die Conrad von Soest in een altaarstuk schilderde, geldt als de oudste afbeelding van een bril benoorden de Alpen (1403)
|
Meer informatie over dit evenement via www.middeleeuwsammersoyen.nl