Vuurstolp
Vuurstolp over haardvuur moest in de Middeleeuwen brand voorkomen
Vuurstolp (1475-1500), aardewerk met loodglazuur, bodemvondst Medemblik: Muntstraat-Torensteeg (1982). Inventarisnr. 8436-01. Foto © Provinciaal Depot voor Archeologie Noord-Holland.
Stel je voor dat je huis van hout is en dat daar een open vuur nodig is, zowel voor de warmte als om voedsel te bereiden.
Zolang er iemand bij de vuurplaats is, kan er weinig gebeuren. Maar als iedereen van huis gaat of naar bed, moeten er geen vonken in de rondte spatten en het huis in lichterlaaie zetten. Om dat te voorkomen zette men over de smeulende resten van het haardvuur de vuurklok of vuurstolp.
In het Stadskeurboek stond de verplichting om een vuurklok in huis te hebben en te gebruiken. De meeste stadsbranden zijn veroorzaakt door dom en onzorgvuldig om te gaan met de brandveiligheid.
Veel steden, ook Lochem en Zutphen, hadden in de middeleeuwen last van alles verwoestende stadsbranden. Daarom heeft men de "verstening" van de huizen in de stad verplicht gesteld en kwamen er "brandgangen" tussen de huizen, kwam er per wijk een brandmeester en moesten uit ieder huisgezin mannen meehelpen bij een brand, die over een eigen leren brandemmer beschikten.
Zolang er iemand bij de vuurplaats is, kan er weinig gebeuren. Maar als iedereen van huis gaat of naar bed, moeten er geen vonken in de rondte spatten en het huis in lichterlaaie zetten. Om dat te voorkomen zette men over de smeulende resten van het haardvuur de vuurklok of vuurstolp.
In het Stadskeurboek stond de verplichting om een vuurklok in huis te hebben en te gebruiken. De meeste stadsbranden zijn veroorzaakt door dom en onzorgvuldig om te gaan met de brandveiligheid.
Veel steden, ook Lochem en Zutphen, hadden in de middeleeuwen last van alles verwoestende stadsbranden. Daarom heeft men de "verstening" van de huizen in de stad verplicht gesteld en kwamen er "brandgangen" tussen de huizen, kwam er per wijk een brandmeester en moesten uit ieder huisgezin mannen meehelpen bij een brand, die over een eigen leren brandemmer beschikten.
Toen de verstening van de huizen tot stand kwam, veranderde de vorm van de vuurklok. Die oorspronkelijke klokvorm werd gehalveerd en van vlakke zijstukken voorzien, de zogeheten vleugels. Deze moesten ervoor zorgen dat de vuurstolp goed aansloot op de achterwand van de haard. Met de veranderde vorm transformeerde gaandeweg de functie van de vuurstolp van een verplicht en noodzakelijk gebruiksvoorwerp in die van een pronkstuk in de vaak zwart beroete haardstede. Uit de 17de en 18de eeuw dateren prachtige voorbeelden.
Re-enactment met de vuurklok
Vanuit de re-enactment groep die edelike spijse kwam als reactie op deze publicatie over de vuurklok:
"De kooltjes bleven warm genoeg om de volgende ochtend het vuur weer aan te blazen. Heb jarenlang met een vuurklok gewerkt en meestal ging dat prima. Tegenwoordig mag het niet meer tijdens middeleeuwse evenementen dus niemand neemt het ding meer mee, maar 10 jaar geleden had bijna elke groep er 1 in het kamp."
Re-enactment met de vuurklok
Vanuit de re-enactment groep die edelike spijse kwam als reactie op deze publicatie over de vuurklok:
"De kooltjes bleven warm genoeg om de volgende ochtend het vuur weer aan te blazen. Heb jarenlang met een vuurklok gewerkt en meestal ging dat prima. Tegenwoordig mag het niet meer tijdens middeleeuwse evenementen dus niemand neemt het ding meer mee, maar 10 jaar geleden had bijna elke groep er 1 in het kamp."
Replica van een Middeleeuwse vuurstolp
1: Het handvormen van de stolp. De stolp wordt, in tegenstelling tot het meeste laat-middeleeuwse aardewerk, uit "worsten" klei opgebouwd. De pottenbakker moet secuur te werk gaan om te zorgen dat de worsten goed op elkaar hechten, anders kan later scheurvorming ontstaan. Zodra de basisvorm staat, wordt die te drogen gezet.
2: Als de klei leerhard is, worden het handvat en de versieringen aangebracht.
3: Er zijn verschillende technieken om engobe aan te brengen:schilderen, ringeloren en stempelen.
Op deze stolp zijn steeds gelijkvormige bogen te zien, dus ligt stempelen voor de hand.
4: Als de stolp droog is, kan die worden gebakken. De gele klei kleurt rood.
1: Het handvormen van de stolp. De stolp wordt, in tegenstelling tot het meeste laat-middeleeuwse aardewerk, uit "worsten" klei opgebouwd. De pottenbakker moet secuur te werk gaan om te zorgen dat de worsten goed op elkaar hechten, anders kan later scheurvorming ontstaan. Zodra de basisvorm staat, wordt die te drogen gezet.
2: Als de klei leerhard is, worden het handvat en de versieringen aangebracht.
3: Er zijn verschillende technieken om engobe aan te brengen:schilderen, ringeloren en stempelen.
Op deze stolp zijn steeds gelijkvormige bogen te zien, dus ligt stempelen voor de hand.
4: Als de stolp droog is, kan die worden gebakken. De gele klei kleurt rood.
5: Het glazuur wordt aangebracht. Op de originele stolp is het basisglazuur een loodglazuur, een giftig goedje waar de vingers van de pottenbakker zwaar onder lijden. Voor de reconstructie is daarom gekozen voor een modern transparant glazuur met een klein percentage ijzer voor de honingkleur. De groene vlekken worden aangebracht met een zelfde glazuur, maar dit keer met koper als pigment.
6 en 7: Het resultaat wijkt in kleur af van het origineel. Er gaat wel eens iets mis, zelfs met een beproefd glazuur.
6 en 7: Het resultaat wijkt in kleur af van het origineel. Er gaat wel eens iets mis, zelfs met een beproefd glazuur.
Kleurverschil
Vele factoren beïnvloeden het resultaat, zoals de zuurstoftoevoer, gassen van eerdere glazuren waarvan nog sporen in de oven aanwezig zijn, de temperatuur waarop wordt
gestookt, astoevoer van het vuur en hoe snel het baksel afkoelt. De opdrachtgever is gelukkig tevreden.
Foto's van de bodemvondst uit Medemblik staan op de website van het Huis van Hilde: Archeologiecentrum Noord-Holland. http://collectie.huisvanhilde.nl/
Overige foto's © Het Woud der Verwachting 2015
