Kindermoord in Bethlehem
Onnozele Kinderen Dag 28 december memoreert een wrede slachting
fig,1 Giotto di Bondone, De slachting van de onschuldige kinderen in Bethlehem in opdracht van Herodes I de Grote, 1310, San Francesco in Assisi
Die eerste onschuldige slachtoffers herdenkt men sinds de zesde eeuw
|
Onvergetelijke miniaturen rondom Kerst hebben de Gebroeders van Lymborch gemaakt. maar ook oog gehad voor de smartelijke slagschaduw die de Kindermoord op last van koning Herodes over de Blijde Boodschap van de Geboorte van Jezus heeft geworpen. Volgens de traditie de eerste slachtoffers...
|
De Gebroeders hebben destijds zelf van alles beleefd. Oorlog, pest, de moord op Louis d'Orléans. Aan ellende geen gebrek. Niettemin sluiten zij zich er niet voor af. Zij blijken ook oog te hebben voor het leed dat ziekte en dood met zich meebrengt. Op jeugdige leeftijd al tekenden zij de Kindermoord te Bethlehem.
|
fig.2 Gebr. Van Lymborch (toeschr.), Kindermoord te Bethlehem, fol. 101v Getekend Getijdenboek,(1403-1407/8), Coll. Heribert Tenschert, Bibermühle
Kindermoord in Bethlehem getekend door Gebroeders Van Lymborch
|
Op 28 december is het Onnozele Kinderen, de dag die herinnert aan de kindermoord in Bethlehem. Nadat de drie koningen - in een droom gewaarschuwd voor de grillige koning Herodes - er tussenuit knepen zonder de koning te melden waar zij de jong geboren koning van Israël hadden gevonden, gebeurde iets vreselijks. Uit angst voor concurrentie liet de koning alle kleine jongetjes in Bethlehem vermoorden. Een thema dat door kunstenaars zoals de Gebroeders van Lymborch in beeld is gebracht.(fig.2) Giotto's Kindermoord uit 1310 (fig.1) lijkt bepaald hun inspiratiebron te zijn.
|
Sterker nog, sommige details blijken bij nader inzien welhaast als beeldcitaat terug te komen. Kijk bij de Gebroeders naar de moeder in het midden die haar armen in wanhoop ten hemel steekt. Bij Giotto zijn de moeder en kind links in beeld. De moeder doet bijna hetzelfde, het kind ligt in een andere positie. Herodes staat - gekroond - ook op een balkon boven de massa, en wijst met de rechterhand in beide gevallen naar wat beneden op straat gebeurt. Het zijn details en er zijn zeker verschillen. Bij de Gebroeders is het een staand formaat tegenover een liggend formaat bij Giotto.
|
|
Naar Italiaans voorbeeld?
Als we op zoek gaan naar andere voorbeelden dan blijkt precies zo'n voorstelling bij andere kunstenaars nauwelijks voor te komen. Niet voor het eerst ziet het er naar uit dat de Gebroeders hun voorbeeld in Italië hebben weten te vinden. Een tweede Italiaanse schilder die het thema uitwerkte was Duccio di Buoninsegna als onderdeel van zijn Maiestà, beroemd altaarretabel in de Dom te Siena. De voorstelling is beeldvullend.(fig.3) Bevelend wijst de koning met zijn rechterhand net
zo hoog verheven boven het volk. Als teken van zijn waardigheid rust in zijn linkerhand de staf die we bij Giotto juist missen. Verder blijft de overeenkomst tussen Duccio en de Gebroeders heel beperkt. Wel een frontale opstelling op twee niveaus. In levendigheid blijken de werken van de Gebroeders en de Duccio niet voor elkaar onder te doen. Bij de Gebroeders zijn de militairen - typerend voor hen - historiserend Romeins uitgerust. Die zijn niet uit die voorbeelden 1 op 1 gekopieerd. Toch blijft de vraag knagen hoe zij aan die voorbeelden kwamen, als zij zelf nooit in Italië zijn geweest. |
fig.3 Duccio di Buoninsegna, Kindermoord in Bethlehem (1308-1311) Altaarretabel, Siena,
|
Andrea di Bartolo. Kindermoord, ±1380. Walters Museum of Art, Baltimore. Aangrijpende enscenering van een generatie eerder dan de Gebroeders. Rechts vooraan en op het balkon elementen die enigszins overeenkomen.
|
Kindermoord Bethlehem - een waar verhaal?
Op 28 december herdenkt men de slachting van de kleine jongetjes tot twee jaar oud die in Bethlehem (Judea) zijn geboren in opdracht van Herodes I de Grote om Jezus van Nazareth te vinden en te doden. De katholieke kerk koos voor de herdenking deze datum, maar volgens het evangelie van Matteüs moet die gebeurtenis één of twee dagen na de dag van de aanbidding van de koningen uit het oosten hebben plaatsgevonden. Het is de vraag of deze datum correct is. Er geen historisch bewijs voor is. De doorgaans goed geïnformeerde Joodse historicus Flavius Josefus, die in de eerste eeuw de gruwelijkheden van Herodes heeft beschreven, meldt hier niets over. Dat kan alleen als het niet waar is of omdat hij er niets van afwist. Het komt wel voor in het Armeense Evangelie van Jezus' kindertijd in een van de apocriefe evangeliën. . |
Buitenbijbelse bronnen ontbreken
Dit werk stamt echter uit de 6de eeuw, dus het kan zijn beïnvloed door volksverhalen. Feit is dat in geen van de biografieën over Herodes I de Grote het bloedbad wordt vermeld. Desondanks legt Stewart Perowne, historicus, archeoloog,ontdekkingsreiziger, uit dat het bloedbad "volledig consistent is met alles wat we over Herodes weten". Zelfs de Israëlische historicus Abraham Schalit ondersteunt de historiciteit van het verhaal. Volgens bijbelgeleerden en theologen wijzen verschillende bronnen erop dat er niets is dat Herodes belette zulke gruweldaden te begaan. Het ontbreken van buitenbijbelse bronnen kan verklaard worden omdat Bethlehem een kleine stad was, zonder betekenis en het aantal jongetjes tot twee jaar jong zal weinig meer dan 20 geweest zijn. Herodes' paranoïa verdient begrip stelt psychobiograaf EliëzerWitztum. |