Slag bij Niftrik 1388 / Willem was Brabant een slag voor...
Fig. 1 / De Slag bij Niftrik, 1388. Jean Froissart, Chroniques. Parijs, BnF, fr. 2645, f. 325v (detail).
|
Brabantse viering overwinning op Nijmegen
In de Brabantse stad Ravenstein aan de Maas gingen de Brabanders, die stellig geloofden in hun aanstaande overwinning op Nijmegen, de avond vóór hun aanval op deze stad uitbundig feestvieren. Zij lagen aan de Gelderse kant van de rivier de Maas bij Niftrik hun roes uit te slapen toen Willem hen met 300 ruiters in alle vroegte aanviel. De Brabanders waren compleet van slag, toen Willem ze een slag voor was.
Andere bronnen vermelden 150 ruiters. Het Brabantse leger zou 40 maal groter zijn geweest, dus uit 6.000-12.000 man bestaan hebben. Men dook halsoverkop de Maas in. De miniaturist verbeeldde dit tot in detail. Eerder is deze miniatuur beschouwd als klip en klaar bewijs van zijn onkunde van het landschap. Maar de Strijdkamp ligt aan de Gelderse kant bij Niftrik. De Maas ligt als grensrivier tussen Brabant (rechts) en Gelderland (links). Grave ligt stroomopwaarts aan de Brabantse rechterkant en Nijmegen aan de Gelderse linkerkant. In de verte het bekende heuvellandschap. Zonderling is die rots, de spreekwoordelijke steen des aanstoots, goed om het hoofd over te breken waarom. Zou die daar liggen als symbool voor de weerstand en onverzettelijkheid van Gelre tegenover het Brabantse oppermachtige leger? Die grenssteen konden ze niet gewapenderhand passeren, wel als krijgsgevangenen. |
Wat wil de welingelichte miniaturist melden?
De overwinning van Willem I van Gelre kreeg in de Chroniques van Froissart een internationaal podium. Van de ruiterij van Willem, volgens de kronieken zo'n 300 tot 150 "lansen", zie je in deze miniatuur slechts
twee troopers afgebeeld. Waar is de rest? Iets verder 'geparkeerd' zodat de ruiterij afgestegen en te voet kon meevechten met het voetvolk? Net zoals de Engelsen bij Crécy in 1346 deden in opdracht van Edward III, waardoor Engeland van Frankrijk won. Kende Willem die tactiek? De miniaturist lijkt goed op de hoogte. Links een ridder in een rode brigandine, vooraan een ridder in een blauwe, de overige Gelre's strijdmakkers in vol harnas, ridderlijker kan haast niet. Wie is wie? De miniaturist wist het precies; rood en blauw zijn de hertogelijke kleuren conform de hosen van de heraut Gelre uit het Wapenboek Bellenville.(fig.6) Dat helpt om Willem I van Gelre te identificeren. Onze blauwe ridder met gouden levensboom verwijst via blauw en goud naar het wapen van Willem I: blauw schild met gouden leeuw rood getongd en rood genageld. (fig.8) Het gouden helmkleed is rood gevoerd. Zijn lijfwacht van gardisten om hem heen draagt rood. Op de grond vooraan ligt er een gewonde met blauwe hosen / rode brigandine. In de Maas ligt er ook een te spartelen. De Brabanders in brigandine zouden meest infanteristen kunnen zijn die vluchten voor hun leven. (fig. 2, 7, 8) |
Fig. 2 / Brabants voetvolk in veelkleurige brigandine vooral vluchtend in plaats van vechtend. Jean Froissart, Chroniques. BnF, Francais 2645, f.326v.
|
De levensboom lijkt o.a. op het ornament op Willem's harnas in de Nederlandse Froissart
Bij nadere beschouwing lijkt de levensboom iconisch.
Na enig zoeken komen er enkele jongere tevoorschijn. Zowel Willem zelf als St.Michaël dragen dergelijke ornamenten op hun wapenrusting, zoals blijkt uit de afbeeldingen hiernaast. Over de kleurstelling van zijn brigandine volgt hieronder een tour d'horizon door de heraldische nalatenschap van Willem I van Gelre die via zijn herauten zijn vereeuwigd in twee bijzondere wapenboeken, het oudste Armorial Bellenville bevindt zich in de Bibliothèque nationale de France, jonger is het Wapenboek Gelre, te vinden is in de Koninklijke Bibliotheek in Brussel, en via internet te raadplegen. Afbeeldingen rechtsboven: 1. Willem I van Gelre, knieval voor Charles VI de Franse koning, Slag bij Körenzig 1377. Miniatuur in Middelnederlands Kroniek van Jean Froissart, KB Den Haag. ca. 1450. 130 B 21 fol. 359v 2. St, Michael, Spaanse schilder (Valencia) actief in Italie begin 15de eeuw, collectie Metropolitan, 1405. |
Levensbomen als ornament of als embleem?
Fig. 5
|
|
Heraut Gelre in het Wapenboek Bellenville
|
Heraut Gelre en het Wapen Gelre in het Wapenboek Gelre
|
Fig. 6 / Heraut Gelre, Herman Maelwael (?) uit het Wapenboek Bellenville, folio 63r. Zijn tabberd toont het wapen van Gelre. Zijn hosen zijn rood en blauw, die allebei verwijzen naar de uitgesproken Gelderse wapenkleuren. Ook de keerzijde van zijn tabberd is rood, Goud is geen kleur maar een metaal.
De tekst op de banderol laat zich transcriberen en vertalen cf. experts, o.a. neolatiniste Verena Demoed. Vooralsnog is de beste oplossing:
IK RAAD U AAN RECHT TE HANDELEN |
Fig. 7 / Heraut Gelre, Claes Heynenzoon, uit het Wapenboek Gelre, folio 249. Zijn tabberd toont het wapen van Gelre. De leeuw is rood getongd en rood genageld. De keerzijde van zijn tabberd is rood gevoerd,
|
Fig. 8 / Gelders Wapen uit het Wapenboek Gelre, folio 178. Helmkleed goud / rood gevoerd.
|
|
S U A D E O = Ik raad aan
V O S = u IUSTE = juist/recht/legitiem/humaan ofwel: naar eer en geweten A G E R E = te handelen, te doen Deze transcriptie zou kunnen en leidt tot een mooie vertaling voor IUSTE en is logisch na SUADEO VOS. De twee laatste woorden zijn minder goed leesbaar... Voorzichtigheid blijft dus geboden. Omdat dit lettertype in dit manuscript verder niet is benut, is vergelijking onmogelijk. Dat maakt de transcriptie onzeker, vooral bij ligaturen (= onderling verbonden letters). Maar voor de Heraut Gelre is het passend. De heraut is de spreekbuis van de hertog. KAN DIT HET DEVIES VAN WILLEM ZIJN? Gelderse kleuren uit Gelre's wapen
Als in de nabije toekomst weer manschappen worden aangekleed zal opnieuw naar Gelre's wapen worden gekeken. Goud is een metaal, en wordt als kleur bij voorkeur niet toegepast. Rood en blauw daarentegen blijken passend te zijn voor de Heraut, die we uit l'Armorial de Bellenville kennen als Gelre en zowel een blauwe als een rode beenling draagt. (fig.6)
Inspirerende ontdekking uit 2018. Blauw/geel kom je te pas en te onpas tegen bij hofnarren. |
Fig. 9 / Voor de leesbaarheid van de tekst ligt de Heraut Gelre hier even op zijn rug. Uit zijn mond komt de spreukband net als de ballonnetjes in stripboeken..
Fig. 10 / De ontdekking van de Heraut Gelre met beenlingen in blauw en rood zorgde terecht voor een kleurwisseling bij het Gewapend Escorte / 2018
|
Slag bij Niftrik (30 juli 1388) in Nijmegen bijna 100 jaar later nog steeds herdacht en gevierd
|
In Nijmegen herdacht men de Slag bij Niftrik (1388), gewonnen met hulp van Nijmegenaren, nog altijd, zo meldt Willem van Berchen in zijn kroniek (1373). Klein leger geleid door een groot strateeg Niet door een militair overwicht, integendeel, dankzij het strategisch inzicht van Willem van Gelre en zijn krijgsheren. Wat eerst een bescheiden schermutseling aan de grens met Brabant leek, ontwikkelde zich tot een verpletterende nederlaag aan Brabantse kant en de eclatante overwinning aan Gelderse zijde. Brabantse troepen belegerden Grave aan de westkant, tevergeefs. Ze wilden door een voorde in de Maas bij Ravenstein/ Niftrik naar Nijmegen optrekken. Willem verijdelde hun plan. Zij sloegen op de vlucht naar Den Bosch. Grave en Land van Cuyck bleven Gelders Zo bleven Grave en het omringende Land van Cuyck met Wennemars, Heer van Cuyck, trouw aan Willem. Die twistappel tussen Johanna van Brabant en Willem van Gelre is nog een eeuw lang Gelders gebleven. Het was eerder ook Gelders gebied. In 1288, honderd jaar daarvoor, toen nabij Keulen de Slag bij Woeringen plaatsvond, koos een eerdere Heer van Cuyck de kant van Jan I van Brabant. Langs de grens tussen Brabant en Gelre wisselden sommige heren nog wel eens van loyaliteit. Het meest bekende voorbeeld is Arnold van Hoemen, Heer van Middelaar en Ammersoyen, die Johanna trouw beloofde. Willem nam zijn lenen terug, Gelre kreeg vrijwel zijn historisch maximale vorm. |
Na de Brabantse nederlaag bij Niftrik nam Willem meer krijgsgevangenen mee dan zijn ruiterij groot was, ook een aantal gered uit de Maas. Men voerde ze in triomf door de Nijmeegse straten. Zijn persoonlijke wapenrusting is met 18 veroverde Brabantse banieren bij het Mariaaltaar in de Stevenskerk geplaatst. Daar zijn ze nog lang blijven hangen, zeker in het Nijmeegs collectief geheugen. Krijgsgevangenen waar geen los- geld voor kwam, gingen 'bolwerken' dat wil zeggen de muren & bastions van het Valkhof zo nodig herstellen. Een jaar later zijn ze naar huis gestuurd in een nieuw stel grauwe kleren als 'redelijke genoegdoening' voor bewezen diensten. Willem was de kwaadste niet. Slag bij Körrenzig Na de zomer kwam Charles VI van Frankrijk met zijn ooms Anjou, Berry en Bourgogne om Willem mores te leren. Dat liep voor hen uit op een fiasco. Ze staken door voortijdige herfstbuien geplaagd, dwars door de Ardennen, de zogenaamd kortste route, de Maas over. Snel besloten ze dat Willem een knieval moest maken en excuses voor zijn oorlogsverklaring op papier en de beledigingen aan het adres van Charles VI, die hij had aangeschreven als "die zich koning van Frankrijk noemt". Hij talmde eerst, maar kwam, knielde en ging na een koningsmaal, zonder bloedvergieten, inclusief zijn 'redelijke genoegdoening'. Zijn aanzien in Europa steeg o.a. dankzij Froissart die hem in zijn Chroniques waardeert. Froissart's vriend en mecenas Wenceslaus. hertog van Brabant, overleed al in 1383. Nu kon het.
|
Wenceslaus ca. 1344, echtgenoot van Johanna van Brabant, groot voorvechter van de Brabantse expansie. tek.16e eeuw, Atrecht, Bibl.municipale, 266, f.173r
|
100 jaar vóór Niftrik / Körrenzig verloor Gelre de Slag bij Woeringen. Dit leidde tot verlies van het toenmalige hertogdom Limburg aan Jan I Brabant, en had nog meer ingrijpende gevolgen, zoals het verlies van Cuyck. Gelre's integriteit is via Niftrik & Körrenzig hersteld.
|
Johanna van Brabant, gisant - tekening Antonio de Succa - in 1695 bij oorlogsgeweld verloren.
|