Vestingstad Elburg
Bolwerk tegen de bisschop en de Zuiderzee
Rondom de middeleeuwse vesting is in de 80-jarige oorlog een buitengracht aangelegd en op de vier hoeken van de stad verschijnen bolwerken.
Vestingstad Elburg
Willem, hertog van Gelre en Gulik en graaf van Zutphen, gaf in 1392 opdracht aan zijn rentmeester Arent thoe Boecop om de stad Elburg te verplaatsen. Twee argumenten had hij om de burgers van Elburg - stadsrecht verleend in 1233 - aan een nieuwe stad te helpen. Ten eerste had de Zuiderzee eerder het oude Elburg geteisterd, in 1362 met een orkaan en in 1367 met een watervloed. Ten tweede wenste hij het noorden van zijn hertogdom te beveiligen met een vesting die de bisschop van Utrecht zou weerhouden om vanuit Kampen (10 km. verderop) Gelre aan te vallen. Opeenvolgende bisschoppen van Utrecht plachten hun herdersambt nogal eens te combineren met dat van krijgsheer. |
Elburg door Jacob van Deventer, 1550 e.v. jaren. Bibl. Nacional de España
Oost-Europese voorbeelden?
Arent thoe Boecop (1335-1397) schijnt op zijn eigen landgoed de beoogde vesting bij wijze van proef uitgezet te hebben. Van de oorspronkelijke nederzetting bleef de zogenaamde Ellestraat parallel aan de oever van de Zuiderzee gehandhaafd. Een straat herkenbaar aan zijn lichte kromming, net als de Krommesteeg die ook nog aan het oorspronkelijke Elburg herinnert. Alle andere straten zijn kaarsrecht. Daarmee neemt Elburg in ons land een aparte positie in. Mogelijk nam onze hertog Willem, die zevenmaal deelnam aan "Pruisenreizen" in Oost-Europa, een vestingstad tot voorbeeld en baseerde daarop "zijn" Elburg. Opm.: De (detail)kaarten van Elburg komen uit nr. 97 in de Atlas Jacob van Deventer in de Biblioteca Nacional de España. |
Kaart Elburg, detail uit de Atlas van Jacob van Deventer, 1550 e.v. jaren. Bibl. Nacional de España
|
Stadskasteel of Arent thoe Boecophuis
Toen de stad nagenoeg was voltooid, kwam Willem, hertog van Gelre en Gulik en graaf van Zutphen, op bezoek. De hertog kon tevreden zijn, ook met het stadskasteel dat Arent voor hem had laten bouwen. Maar de hertog zag aankomen dat hij daar weinig of geen gebruik van zou maken en schonk het kasteel aan Arent thoe Boecop. Deze stierf niet lang nadien en liet het na aan zijn zoon. Deze op zijn beurt verkocht het aan de stad Elburg. Het zou tot 1954 functioneren als stadhuis. Thans is het Nationaal Orgelmuseum daar gevestigd. Mooi dat het stadskasteel op die manier een voor het publiek toegankelijk monument is en aan "onze Willem" herinnert. |
Langs ideaalsteden in de Late Middeleeuwen
Op vrijdag 29 september 2017 vond in Delft bij de Technische Universiteit een studiemiddag plaats over nieuwe steden in de Middeleeuwen. Onder de titel Tour d'Europe was tevens een tentoonstelling te zien, waarin Elburg naast vier andere Europese ideaalsteden uit de Late Middeleeuwen in detail aan bod kwam. Studiemiddag en de tentoonstellingstekst werpen een nieuw licht op de Middeleeuwen. In tegenstelling tot het idee dat pas na de Middeleeuwen veranderingen van betekenis hebben plaatsgevonden, blijkt tussen de 11de en 15de eeuw letterlijk het fundament gelegd te zijn van talrijke nog bestaande ruimtelijke structuren. |
Kaart Elburg, detail uit de Atlas van Jacob van Deventer, 1550 e.v. jaren. Bibl. Nacional de España
Werkgroep Stedengeschiedenis / Nieuwe Steden in de Middeleeuwen
beknopte samenvatting studiedag 29 september 2017
beknopte samenvatting studiedag 29 september 2017
|
De huidige nederzettingsstructuur van Europa is grotendeels gecreëerd in de periode tussen de 11de en 15de eeuw. Honderden nieuwe steden werden gesticht
vooral in de 13de en 14de eeuw. Landsheren van hoog tot laag hebben in hun land nieuwe steden gecreërd met het doel hun economische, politieke en militaire macht te uit te breiden. De stichters lokten bewoners met fiscale, economische en juridische privileges of door hun onderdanen simpelweg te verplichten om zich in de nieuwe nederzetting te vestigen. Dr. Wim Boerefijn, architectuurhistoricus, Gemeente Apeldoorn. Net als elders in Europa is in ons land een aanzienlijk aantal nieuwe steden uit de Middeleeuwen te vinden. Rond 1200 is het fenomeen: het creëren van een stad met economische, politieke en militaire motieven geïntroduceerd door de graven van Vlaanderen, de hertogen van Brabant en de graven van Gelre, De Gelderse Zuiderzeehaven Harderwijk is daar een voorbeeld van. Rond 1300 vond een ware explosie plaats. Denk o.a. nieuwe steden als Nieuwpoort aan de Lek, Montfoort, IJsselstein, Asperen, Vianen, Wijk bij Duurstede, Culemborg, Hattem en Delden. In plaats van hertogen en graven waren het toen vooral kleinere heren die het bouwen van een stad gebruikten om hun macht te vergroten. Dr. Reinout Rutte, architectuurhistoricus, Faculteit Bouwkunde TU Delft. |
De Middeleeuwen zijn in de collectieve verbeelding een achterlijke periode. Een Tour d'Europe langs ideaalsteden in de Late Middeleeuwen laat het tegendeel zien: de 12de-14de eeuw blijken in Europa een periode van grote bloei waarin de bevolking exponentieel toeneemt, universiteiten worden opgericht en uitvindingen gedaan.
Grootschalige ontginningen vinden plaats, bossen worden gerooid, moerassen drooggelegd, stukken zee ingepolderd en nieuwe steden gesticht. Centraal in de tentoonstelling staan vijf nieuwe steden uit die tijd: bastide Monflanquin, nowe miasto Torun, new town Caernarfon,terre nuovo San Giovanni Valdarno en de nieuwe stad Elburg. Al tekenend en analyserend is in de verschillende stadsplannen gezocht naar overeenkomsten en verschillen. Bestaande wegen, dorpskernen of linten worden moeiteloos in de nieuw gestichte regelmatige stad opgenomen. Hierdoor ontstaat in die nieuwe steden een spannende combinatie van regelmaat en verstoring. Het plan is voor de stichters een startpunt en geen dwingend kader. De stedenbouwtractaten uit de Renaissance en de nieuwe koloniale steden in de Nieuwe Wereld bouwen voort op de stedenbouwtraditie van de Middeleeuwen. Ir. Jan Brouwer, stedenbouwkundig ontwerper, Gemeente Amsterdam. |
Dankzij de medewerking van Jan Brouwer zijn de tentoonstellingstekst + afbeeldingen op deze website te vinden.
Aan de hand van deze schitterende maquette in het Museum Elburg krijgt de stichting van de stad werkelijk reliëf.
|
Stadswandeling en museumbezoek Elburg
Zaterdag 3 februari 2018 hadden de medewerkers van Het Woud der Verwachting een heerlijke middag in de stad en het Museum Elburg dankzij de voortreffelijke ontvangst en begeleiding door directeur Anne-Marie van Hout en haar mensen. Alles was prima voor elkaar: lunch & rondleiding in het museum en de stadswandeling door Elburg. Ook de kinderen van Het Woud vonden het fantastisch. Speciaal voor de Woudmensen is er een mogelijkheid om de fotoreportage te bekijken via de link die door te klikken op de hiernaast afgebeelde foto en daarna het wachtwoord in te vullen, dat tevoren is verspreid. Wie ook op zoek is naar zo'n prachtige belevenis kan zich bij het Museum Elburg vervoegen om zoiets af te spreken. Warm aanbevolen! Het Bestuur van Het Woud der Verwachting |