Alles op één kaart

Historische kaart van Gelre op kasteel Ammersoyen verrast velen...

Bloedrood kleurt de drakensage de oorsprong van Gelre

De kaart van Gelre op kasteel Ammersoyen brengt niet alleen de geschiedenis in beeld, maar geeft ook zicht op sagen en legenden, waarheid en verdichtsels. Feiten en fictie wisselen elkaar af. Middeleeuwse kroniekschrijvers wisten niet beter. Ook kroniekschrijver Willem van Berchen beschreef in het midden van de vijftiende eeuw hoe de oorsprong van Gelre nauw verbonden is met een draak die dood en verderf zaaide. De koene ridders lieten de draak in het stof bijten. Zijn doodskreet GELRE-GELRE-GELRE gaf de streek haar naam.

's Hertogenbosch tegenover Ammersoyen

's-Hertogenbosch was in de Middeleeuwen sinds 1184 een stad met militaire betekenis. Een vestingstad die Brabant moest beschermen tegen Holland en Gelre. Aan de Gelderse kant van de Maas lag Ammersoyen, een erfleen van Gelre. Nadat Arnold van Heumen in 1384 met Ammersoyen was beleend, beloofde hij trouw aan Johanna, hertogin van Brabant en wilde Gelre voor haar veroveren. Willem I, hertog van Gelre, nam hem gevangen en heeft vervolgens Ammersoyen heroverd. Ammersoyen is Gelders gebleven tot heden toe.

Slag bij Niftrik 1388

Toen Willem van Gelre in 1386 kasteel Ammersoyen heroverde, liet hertogin Johanna een Brabants leger optrommelen, dat tenminste 10.000 man telde.

Hertog Willem trof in Nijmegen ± 400 ruiters bereid tot een verrassingsaanval, die op 28 juni 1388 in alle vroegte plaatsvond. De Brabanders lagen hun roes nog uit te slapen. De avond tevoren hadden ze in Ravenstein alvast hun overwinning gevierd.
Bij Niftrik aan de Gelderse kant van de Maas, nu Strijdkamp geheten, vond de veldslag plaats.

De Brabanders poogden zwemmend Ravenstein te bereiken. Geen goed plan met een harnas aan.
Willem liet ze zo veel mogelijk uit het water halen en maakte ze tot krijgsgevangenen.
Deze slag maakte hem in één klap beroemd.
In Nijmegen werd Willem feestelijk ontvangen.
De Brabantse banieren hingen jarenlang als stille getuigen van de triomf in de St.Stevenskerk. Brabantse krijgsgevangenen moesten de stadsmuren herstellen. Na afloop mochten ze met nieuwe kleren aan naar huis.

Körrenzig 12 oktober 1388

Johanna smeekte de Franse koning om hulp. Die kwam met een machtig leger om de eer van zijn tante te redden. Maar de omweg door de Ardennen, het barre weer en voedselgebrek blokkeerden een snelle opmars. Ziek, zwak en misselijk bleef het leger steken bij Körrenzig a/d Roer. Het moreel van zijn troepen was gebroken. Vechten met de frisse manschappen van de slimme Willem, die succes na succes boekte, leek gekkenwerk. Zo rijpte het plan om hertog Willem te bewegen excuus te vragen. In plaats van een Slag bij Körrenzig liefst een Frans-Gelders Vredesverdrag. Willem's vader moest hem maar overhalen.
Bode na bode reisde naar Het Valkhof in Nijmegen. Behalve Willem's vader werd ook de Keulse bisschop bewogen om een goed woordje te doen. Eindelijk zwichtte Willem, trok naar Körrenzig voor de knieval in plaats van de aanval en werd vorstelijk onthaald.

Snelpost dankzij paardenkracht

De renbode die in een brievenkoker de boodschap van de ene vorst bij de ander bezorgde had een supersnelle concurrent in de middeleeuwen, de bode te paard. Uit onderzoek blijkt dat een boodschapper te paard in één dag 120 - 150 km. kon afleggen. Een postduif kan in vanuit Bordeaux in 10 - 13 uur Amsterdam bereiken een afstand van ca. 1.000 km. Maar tegen de snelheid van internet kan geen enkele lichamelijke prestatie op.

Stadsrecht Oss 1399

Eind 14de eeuw was Oss een dorp van nog geen 1.000 inwoners. De Lakenhal en een weekmarkt verleenden het een regionale functie. Dankzij de ligging aan de noordgrens van Brabant nabij Gelre had Oss de kans uit te groeien tot een steunpunt bij de verdediging van Brabant. Maar dan moest Oss wel stadsrecht krijgen. Er was al een kasteel, nu wilde men nog grachten, muren en poorten en de vrijheid voor de inwoners om zichzelf te besturen en recht te spreken. Toen vanuit Gelre de dreiging toenam, vroegen de schepenen van Oss hertogin Johanna om stadsrechten. Op 14 oktober 1399 verleende de hertogin stadsrechten aan Oss.

Schwanenburg Kleve

In een bootje, getrokken door een zwaan, komt de Zwaanridder over de rivier aangevaren. Niemand weet vanwaar hij komt, dat mag ook niemand vragen, want dan vertrekt hij. Hij redt de eer van de gravin van Kleef, huwt met haar en is de vader van haar kinderen. Als de gravin op een dag toch vraagt naar zijn herkomst, verdwijnt hij met de noorderzon. Het verhaal van de Zwaanridder is een middeleeuwse sage, waarvan vele variaties bestaan. Ook Nijmegen, Arkel en Brabant maken aanspraak op deze sprookjesachtige prins.

Graaf Fulco ontkomt aan achtervolgers

In het stichtingskroniekje van de Abdij van Berne staat: "In het jaar des heren 1132 gebeurde het, dat Fulco van Berne achtervolgd werd en niet meer kon ontsnappen. Hij was van alle kanten omsingeld en deed toen de belofte aan God, dat als hij door Gods toedoen van zijn vijanden zou ontkomen, zijn kasteel te Berne tot een klooster zou maken. Hij wierp zich gewapend en te paard in de Maas en wist weldra de overkant te bereiken." Twee jaar later stichtte ridder Fulco van Berne de abdij, nu de oudste nog bestaande kloostergemeenschap van Nederland.

Gelderse traditie van ruim 700 jaar

Graaf Reinald I van Gelre verleende in 1298 stadsrechten aan Staverden op de Veluwe. In ruil daarvoor kreeg hij jaarlijks witte pauwenveren als helmtooi voor zijn helm. Voor de levering van pauwenveren hoefde men geen pauwen te slachten. Bij het jaarlijkse ruien vallen de veren vanzelf uit. De pauwenmeester verzamelde deze veren, de mooiste gingen naar de vorst, die als enige in het Keizerrijk het recht had om witte pauwenveren op zijn toernooihelm te dragen. Nu gaan de veren naar de Commissaris van de Koning in Gelderland.

Hanzesteden een Europees handelsnetwerk

In de Middeleeuwen waren talrijke Gelderse steden lid van het Hanzeverbond.
Tot de eerste leden behoorden onder andere Harderwijk en Zutphen. Het schip dat hier wordt afgebeeld draagt in top een Hanzewimpel, op het achtersteven de banier van de stad Zutphen. Op de kaart vaart dit schip over de Zuiderzee.

Utrecht kleurt rood en wit

Het wapen van het bisdom Utrecht zien we terug in de banier: rood met een wit kruis. De burgemeester van Utrecht Jan van Manen nodigde de mensen uit om bij de herdenking van de slachtoffers op 22 maart 2019 met een rode of witte bloem of rode en witte lichtjes mee te lopen in de Stille tocht van de Jaarbeurs naar het 24 Oktoberplein, Utrechtse kleuren zei hij. Dat klopt, zowel het wapen als de vlag van de stad Utrecht kent de kleuren rood en wit. Dat geldt ook voor de provincie, in navolging van het bisdom. Zo heeft hij dit symbool een nieuwe zinvolle betekenis verleend.

Gelre / Gulik, twee hertogdommen - één hertog

De banieren van Gelre en Gulik markeren op de kaart in kasteel Ammersoyen de gebieden die deel uitmaken van de hertogdommen Gelre / Gulik. In 1393 ontstaat de dubbelmonarchie als Willem I van Gelre zijn vader na diens overlijden opvolgt als hertog van Gulik.

Een situatie die leidt tot een nieuw zegel en wapen, waarin de beide leeuwen tegenover elkaar komen te staan. Daarbij wendde de Gelderse gouden leeuw zich om 'uit courtoisie' ofwel uit beleefdheid.

Zegel van Willem, hertog van zowel Gelre als Gulik sinds 1393, na het overlijden van zijn vader, die hertog van Gulik was.

Richard II van Engeland maakte Willem van Gelre lid van de Orde van de Kousenband, zie het wapen Gelre / Gulik .