Quarantainekampje
Middeleeuws bivakkeren in corona-tijd - Augustus 2020
afb. 1 De koks hadden hun handen vol aan het voeden van tien mensen.
|
Quarantaine in de middeleeuwen:
De quarantaine waarmee wereldwijd de corona-pandemie in bedwang wordt gehouden is een oude methode die ook in de middeleeuwen werd toegepast. Quarantaine als term betekent “veertig dagen” en wordt voor het eerst genoemd in 14de-eeuwse documenten die de bemanning van aanmerende schepen in steden als Ragusa en Venetië verplichtte om gedurende veertig (of dertig = trentine) dagen aan boord te blijven. Uit vele bronnen blijkt dat niet alleen zieke of mogelijk besmette mensen in quarantaine gingen maar dat zelfs gezonde mensen zich terugtrokken uit zelfbehoud. De raad van Utrecht voelde zich op 20 juli 1450 bijvoorbeeld genoodzaakt om haar leden op straffe van verbanning te verbieden om langer dan acht dagen de stad te ontvluchten of langer dan drie weken weg te blijven als zij al buiten waren. Ongeveer een eeuw eerder schreef Boccaccio één van de beroemdste literaire werken van de middeleeuwen: de Decamerone. Ook hier is sprake van een quarantaine van gezonde mensen: -het verhaal gaat over tien welgestelde jongelui die het door pest geteisterde Florence ontvluchten. Zij brengen twee weken door op een landhuis en vertellen elkaar daar gedurende tien dagen (Decamerone = tien dagen) grappige en soms sappige verhalen. Zo ontstond het idee om een triamerone te houden: een driedaags middeleeuws quarantainekamp. Bij dit experiment kwam geen publiek kijken. Als uitgangspunt diende de pestuitbraak in Zutphen in het jaar 1467. De deelnemers deden alsof zij de stad waren ontvlucht om zichzelf op het platteland veilig te stellen. Zij kregen verlof om nabij kasteel de Wildenborch kamp te maken in ruil voor hand- en spandiensten.
De re-enactors namen het één en ander mee voor een aangenaam verblijf: tenten, strozakken, dekens, gereedschap, eten en een behoorlijke hoeveelheid keukenmateriaal. Het was van groot belang om het kamp hygiënisch te houden. Op dag één werd dus meteen een latrine gebouwd. Hiervoor werden twee wandjes van wilgentenen gevlochten. Zie de afbn. 3/4/5 van knotwilgen en vlechthekken bij de Gebroeders van Lymborch en van het verzamelen van wilgentenen. Die wilgentenen konden in de directe nabijheid worden geoogst. De latrine zelf bestond uit een gat met daarboven een # van eiken planken waarboven in gehurkte houding de behoefte kon worden gedaan. Natuurlijk moesten de ergonomische eigenschappen van het toilet tijdens het bouwen worden getest. Zie het hurken boven het toilet op: afb. 6 Het wassen van de handen voor de maaltijd en na een toiletbezoek was een belangrijk agendapunt. Er stond dan ook steeds schoon water klaar voor dit ritueel. Dergelijke wasgelegenheden komen in middeleeuwse bronnen veelvuldig voor (zie de afbeeldingen in de slideshow). Boven het houtvuur werden voortdurend maaltijden bereid. afb. 1 ’s Ochtends werd er pap gegeten en op andere momenten van de dag was er ook een warme maaltijd met bijvoorbeeld zelfgemaakte ravioli, groene eieren, stoofperen, kaassoufflés en verschillende groentestoofpotten. De ravioli braken helaas open in het kokende water. Er werd besloten om ze te frituren en dat werkte boven verwachting goed. afbn. slideshow. Sommige voedingsmiddelen konden ter plekke worden verzameld, onder andere in de moestuin, de boomgaard en tussen het geriefhout. Met name kruiden, snijbiet, appels, kwetsen en bramen. Op vrijdag was het vastendag: de pot schafte geen ei, boter, melk of vlees, maar wel vis. |
afb.2 Een boeteprocessie tijdens de pestepidemie van Rome in 590, verbeeld door de Gebroeders van Lymborch in de Très Riches Heures.
afb. 5 Vlechtwerk februariblad in de Très Riches Heures du duc de Berry
af. 6 Er wordt "iemand te kakken gezet". Zo bepaalt men de juiste hoogte van de leunbalk die essentieel is voor een prettige stoelgang. De wanden van wilgentenen bieden enige beschutting tegen wind en inkijk.
Over de maatregelen in Zutphen in 1467 werden helaas geen details gevonden maar in datzelfde jaar kondigde men in Leiden de pestordonnantie af. Kort daarna werd voller Jan Noeye op 8 juli 1467 bestraft omdat hij de regel had overtreden dat ‘neeringe noch ambochte’ gedaan mocht worden bij pest. Ook Jan Andriesz kreeg straf omdat hij ‘ter wercke’ was gekomen, hoewel kinderen van hem aan de pest waren overleden.
|
|
De quarantaine voelde een beetje als een vakantie maar er moest wel regelmaat in de dagen blijven. Daarom werd er ’s ochtends op een vast tijdstip op de Akenhoorn geblazen om iedereen te wekken. afb. 7.
Dan moest er op het land worden gewerkt om de gastheer tevreden te houden. Maar tussendoor bleef er genoeg tijd over om plezier te maken en spelletjes te spelen, bijvoorbeeld glückhaus en colf. 
afb. 8 Spelen met de hond en stok
Het colfspel is een sport waarbij met een kliek
(= slaghout) een houten bal in zo min mogelijk slagen over een vastgelegde route moet worden gemanoeuvreerd. Dit spel werd in de middeleeuwen door de hoogste adel evenals het laagste klootjesvolk gespeeld. De vluchtelingen uit Zutphen hadden geen klieken meegenomen en moesten ter plekke iets maken. Sommigen namen deze taak uiterst serieus. afb. 9 Bij het spel bleek dat colfen een niet geheel onschuldige sport is. De ballen bereikten ondanks het hoge gras soms een grote snelheid en een verontrustende hoogte. afb. 10 Dit leverde van onze kant meer begrip op voor de aanklachten en maatregelen tegen colfspelers die vanaf de middeleeuwen in de Nederlandse stadsarchieven opduiken. Toen Zutphen weer veilig was, kon het gezelschap gezond en wel huiswaarts keren. |
afb. 7 De morgenstond begint met hoorngeschal op de Akenhoorn
afb. 9 Een kliek (=slaghout) in de maak.
|
afb. 10 De ballen komen soms hard aan.